ئێم ئێس
| ئێم ئێس | |
|---|---|
 | |
| لقی | demyelinating disease، demyelinating disease of central nervous system، autoimmune disease of central nervous system، نەخۆشی |
| زانا | Jean-Martin Charcot |
| Health specialty | neurology |
| نیشانەکان | chronic neuropathic pain |
| پشکنینى پزیشکى | ئێم ئاڕ ئای، positron emission tomography، lumbar puncture |
| بەستەری داتا دەرەکییەکان | http://www.nanbyou.or.jp/entry/3806 |
| ICD-9-CM | 340 |
| ICPC 2 ID | N86 |
| ناسنامەی زاراوەی NCI | C3243 |
ئێم ئێس یان فره ره‌قبوون یان چەن سکلرۆزی (بە زمانی ئینگلیزی Multiple sclerosis یا Encephalomyelitis disseminata) کە بە کورتی بە ئێم ئێس یا MS دەناسرێت، جۆرێک نەخۆشی ھەو کردنە کە تێیدا پۆشەنی مایڵینی خانەکانی دەماری لە مێشک و بڕبڕاگەدا زیان دەبینێ و دەبێتە ھۆی تێکچوونی باری ئاسایی گواستنەوەی پەیامەکانی دەماری.
تێکچوونی کاری گواستنەوەی پەیامەکانی دەماری دەبێتە ھۆی سەرھەڵدانی کۆمەڵێک نیشانەی وەک کێشەی فیزیکی لەش، کێشەی ھزری و بڕێجار کێشەی دەروونپزیشکی. ئێم ئێس بە چەند شێوە دەردەکەوێ و نیشانەکانی یا لە چەند قۆناخدا (بە شێوەی گەڕان) یان لە درێژایی ژیاندا (بەشێوەی تاو-تاو) ڕوو دەبێ. لەوانەیە لە نێوان ھوژمەکانی ئێم ئێسدا (ھێرشەکانی ئێم ئێس) نیشانەکان بە تەواوی بزر ببن، سەرەڕای ئەمە کێشەی ھەمیشەیی دەماری بەتایبەت لەگەڵ ھێزگرتنی نەخۆشی، لەگەڵ نەخۆشدا دەمێنێتەوە.
ئەگەرچی بە دروستی ھۆکاری نەخۆشی ئێم ئێس دەرنەکەوتووە، بەڵام میکانیزمی سەرەکی ئەم نەخۆشییە بریتییە لە تێکدانی مایڵین لە لایەن کۆئەندامی بەرگری لەش یان تێکچوونی خانەکان لە بەرھەم ھێنانی مایڵین. بە بۆچوونی زانیارانی ئەم بوارە ھۆکارەکانی ئەم میکانیزمە بریتییە لە ھۆکاری جینیتیکی و ھۆکاری ژینگەیی وەک چڵک.
ئێم ئێس بەشێوەی ئاسایی لەڕێگەی نیشانەکان و ئەزموونەکانی پزیشکییەوە دەناسرێتەوە. ھێشتا زانستی پزیشکی نەیتوانیوە چارەسەری تەواوی بۆ بدۆزێتەوە، ئەو چارەسەرانەی لە ئارادایە، تەنیا بۆ گەڕاندنەوەی کارایی ئەندامەکان لەدوای ھەر ھوژمێک و بەرگری لە ھوژمەکانی دوایی ئێم ئێسە. ھەڵبەت ئەو دەرمانانەی بۆ ئەم نەخۆشییە دەنوێنرێن، تا ڕادەیەک کاریگەرە، بەڵام لێکەوتەی خراپیشی ھەیە.
لە ژنان، کەم تەمەنان، ئەوانەی نەخۆشییەکەیان گەڕاوگەڕە و ئەوانەی لە سەرەتاکاندا تووشی کەمترین ھوژمی ئێم ئێس بوون، شانسی کاریگەری دەرمانەکان زۆرترە.
ھیوای ژیان لە نەخۆشانی ئێم ئێسدا ٥ تا ١٠ ساڵ کەمتر لە خەڵکی ئاساییە. لە ساڵی ٢٠٠٨، نزیکەی ٢٫٥ میلیۆن کەس لە جیھاندا بەم نەخۆشییەوە تلاوە. ئەم نەخۆشییە بەزۆری ڕووبەڕووی تەمەنی ٢٠بۆ٥٠ ساڵ و ژنان (دووئەوندەی پیاوان) دەبێتەوە.
ناوی چەن سکلرۆزی لە برین و قەتماخەکانی نێو سپێنەی مێشک یا بڕبڕاگەەوە گیراوە. ئێم ئێس لە ساڵی ١٨٦٨ لە سەر دەستی جین مارتین چارکت ھاتە ناسین. توێژەران بەردەوام لە لێکۆڵینەوەدان تا ڕێگای ناسینەوە و دەرمانی نوێ ئاراستە بکەن.
نیشانەکان[دەستکاری]
لە ئێم ئێسدا ھەموو نیشانەکانی دەمارناسی دەبینرێت؛ باوترینیان بریتییە لە کێشەکانی کۆئەندامی دەماری خۆمەش و کێشە لە دیتن، جووڵە و ھەست کردنە. نیشانە تایبەتییەکان لە ڕێگای شوێنی قەتماخەکان (سکلرۆز) لە کۆئەندامی دەماریدا دەناسرێنەوە و بریتین لە سڕی، تەزین، گزگزین یا مرۆژانە کردن، لاوازی ماسوولکەکان، فرتەی ناویستەکی ئەندامەکان، ڕەق بوونی ماسوولکەکان و ھێز لێ بڕانیان، شێوانی ھاوسەنگی لە جووڵەدا، تێکچوونی قسە کردن و نان خواردن، تێکچوونی بینایی (ھات و چۆی ناویستەکی گلێنەی چاو، کزی و دووبینی)، ماندوویی، ژان و ئازاری زۆر و شێوانی ڕاگرتنی میز و پیسایی.
تێکچوونی ھزر و سۆز وەک بیرشاشی، خەمۆکی و خولقی تاوتاو لە نەخۆشانی ئێم ئێسدا باوە. دیاردەی یووتافس واتە ھێزگرتنی نیشانەکانی نەخۆشی لە کاتی گەرمادا و نیشانەی لێرمیت واتە تەزووی ناو پشت لە دانەوینەوەی مل، لە نیسانەکانی تایبەتی ئێم ئێس دێتە ھەژمار.
کەوایە نیشانە زۆر باوەکانی ئێم ئێس بریتییە لە:
- ماندووبوون
- گێژبوون
- سستی و بێھێزی دەستەکان
- لاوازی ماسولکەکان
- دووبینی و لێڵی لە چاودا
- گرژی و ڕەقبوونی ماسولکەکان
ھۆکار[دەستکاری]
ھۆکاری دروستبوونی ئێم ئێس ھێشتا بە تەواوەتی نەزانراوە ھەرچەندە کە ھۆکاری زۆر لەژێر لێکۆڵینەوەدان. بەھەرحاڵ ھەموو لێکۆڵەران کۆکن لەسەر ھۆکارەکانی خوارەوە وەک کۆمەڵە ھۆکارێک بۆ سەرھەڵدانی ئەم نەخۆشیە:
- ھۆکاری بۆماوەیی (جینیتیک): ئەگەری توشبوونی ئەندامانی خێزانی نەخۆشی ئێم ئێس دوو لە سەدە (٢٪)، لەحاڵێکدا ئەم رێژەیە لە خەڵکی ئاساییدا (١٪). ئەگەر تاکێک لە جوتلانەکانی لەیەکچوو بە ئێم ئێس توشبووبێت ئەگەری توشبوونی تاکی دووەم سی لە سەدە (٣٠٪).
- ھەوکردنی ڤایرووسی: لە زۆرینەی توشبووانی ئێم ئێسدا ئاستی دژەتەنی (Antibody Level) ڤایرووسی سوورێژە و ڤایرووسەکانی تر لەناو لەشدا زۆرە. بەپێی ئەمە لەوانەیە ئێم ئێس پەرچەکرداری لەش بێت بۆ ئەم جۆرە ڤایرووسانە.
- پەرچەکرداری بەرگری لەش: زانایان دەزانن کە ئێم ئێس تێکچونی کۆئەندامی بەرگری لەشە. لەم نەخۆشیەدا جەستە مایڵین بە شتێکی دەرەکی دەزانێت و ھێرش دەکاتە سەری. بئەگەرچی کە لێکۆڵینەوەکان بۆیان دەرکەوتووە چ خانەیەک ئەم کارە دەکات و چۆنیەتی چالاکبوونی ئەم پرۆسەیەیان زانیوە بەڵام ھێشتا کەس نازانێت چ ھۆکارێک دەبێتە ھۆی ئەوەی کە کۆئەندامی بەرگری لەش ھێرشەکە دەستپێبکات.
- شوێنەوار: ئەگەری توشبوون بە ئێم ئێس لە دانیشتوانی شوێنە گەرمێنەکانی نزیک ھێڵی ئیستیوا بە بەراورد بە دانیشتوانی ئەو ووڵاتانەی کە لەسەرووی ٤٠ پلەکی درێژایی جوگرافین (ئەمریکای باکور و باکوری ئەورووپا و نیوزیلەند و ئۆستڕاڵیا) کەمترە.
- رژێمی خۆراکی: لێکۆڵینەوەکان دەریانخستووە کەسانێک زیاتر لە مەترسی توشبوون بە ئێم ئێسدان کە بە رێژەیەکی زۆر بەروبوومی شیر (شیرەمەنی) و چەوری ئاژەڵی بەکاردەھێنن. بە پێچەوانەوە لە دانیشتوانی وڵاتانێک وەک ژاپۆن کە کەمتر بەرووبومی شیر بەکاردەھێنن و خویان گرتووە بەخواردنی ماسی و سۆیا و دانەوێڵەکان، ئەگەری توشبوون بە ئێم ئێس کەمترە. ئەم خواردنانە سەرچاوەیەکی باشن بۆ ترشە ئەمینە پێویستەکان. کەوابێ کەم و کوڕی لە ترشە ئەمینە پێویستەکان بەھۆی بەکارھێنانی زیاد لەپێویستی چەوریە تێرەکان، لەوانەیە ھۆکاری دەرکەوتنی ئێم ئێس بێت
بڵاوە[دەستکاری]
ئێم ئێس لە وڵاتانی دوور لە ھێڵی ئیستیوا باوترە. دابەزینی ڕێژەی خۆرلێدان دەبێتە ھۆی دابەزینی ڕێژەی بەرھەم ھاتنی ڤیتامین دی و ئەمەش ھۆکارێکی گونجاوە بۆ ئەم مەبەستە. لە نێوان مانگی لەدایک بوون و ئێم ئێسدا پێوەندییەک لە ئارادایە؛ ئەوانەی لە نیوەگۆی باکوریدا لە مانگی نوڤامبر لە دایک دەبن، لە چاو کەسانێ کە لە مەیدا لە دایک دەبن، کەمتر و درەنگ تر تووشی ئەم نەخۆشییە دەبن. لێکۆڵینەوە لە لاگە جۆربەجۆرەکانی ئێم ئێس بەردەوامە.
پاتۆفیزیۆڵۆجی[دەستکاری]
سێ تایبەتمەندی سەرەکی ئێم ئێس بریتییە لە: پێکھاتنی قەتماخە لە سەر کۆئەندامی دەماری ناوەندی (کە بە پلاکیش دەناسرێن)، ھەو کردن و تێکچوون و داڕمانی پۆشەنی مایڵینی خانەکانی دەماری. ئەم تایبەتمەندییانە بە شێوەیەکی سەیر و نەناسراو لەھاوکاریدان تا شانەکانی دەماری تێکدەدەن و نیشانەکانی نەخۆشی دەردەکەون.
بۆچوونێک لەم بوارەدا دەڵێت کە ئێم ئێس تێکچوونی باری ئیمەنی لەشە کاتێ کە لەگەڵ جینیتیکی نەخۆش و ھۆکارەکانی ژینگەدا یەک دەگرن.
زیانەکان[دەستکاری]
ناوی چەن سکلرۆزی ئاماژەیە بە برین و قەتماخەکانی سەر کۆئەندامی دەماری. ئەم زیانانە بەزۆری ڕوو دەکەنە سپێنەی دەمارەکانی بینایی، لاسکی مێشک، گرێ بنکییەکان و بڕبڕاگەی پشت. ئەرکی سەرەکی سپێنەکان گواستنەوەی سیگناڵەکانە لە نێوان بۆرێنە (ماکی بۆر) - ئەو شوێنەی لێکدانەوەی پەیامەکانی تێدا دەکرێ- و دیکەی بەشەکانی لەش. کۆئەندامی دەماری ناوەندی بەدەگمەن پێوە دەبێت.
بە واتایەکی دی، ئێم ئێس بریتییە لە لەدەست دانی ئۆڵیگۆدندرسایتەکان، ئەو خانانەی ئەرکی دروست کردن و پاراستنی توێکی چەورییان لە ئەستۆیە- ناسراو بە پۆشەنی مایڵین- کە لە گواستنەوەی سیگناڵە ئێلێکتریکییەکانی خانەدەمارییەکاندا بەشدارن. ئەم ڕەوتە بە ناسک بوونەوەی توێکی چەوری و وێڕای ھێزگرتنی نەخۆشی، بە شی بوونەوە و تیاچوونی ئەکسۆنی خانەکانی دەماری کۆتایی دێت. پاش نەمانی مایڵین، خانەکانی دەماری ناتوانن سیگناڵەکان بە باشی بگۆزنەوە.
ڕەوتی کەڵتە و دروست کردنەوەی مایڵین لە سەرەتاکانی نەخۆشیدا وەگەڕ دەکەوێت، بەڵام ئۆڵیگۆدندرسایتەکان ناتوانن بە تەواوی ئەم کارە ڕاپەڕێنن. گوژمە لەپەستاکانی ئێم ئێس ڕێژەی دروست کردنەوەی مایڵین دادەبەزێنێ و ئەم ڕەوتە درێژەی دەبێ تا ئەو کاتەی قەتماخە برینێک لە دەور ئەکسۆنەکاندا بەدی دێت. ئەم قەتماخانە سەرچاوەی دەرکەوتنی نیشانەکانی نەخۆشییە و لە وێنەی ئێم ئاڕ ئایدا (MRI) دەردەکەوێت.
ھەو کردن[دەستکاری]
بێجگە دیمیلەیشن، ھەوکردنیش یەکێکی تر لە نیشانەکانی ئێم ئێسە، بە گوێرەی لێکدانەوەیەکی ئیمۆنۆڵۆجی، خانەکانی تی(T cell) دەورێکی گرنگ لە بەرگری لەشدا دەگێڕن و دەبنە ھۆی ھەڵماسین و ھەو کردن.
گوژمەکانی ئێم ئێس بۆ سەر مایڵین دەبیتە ھۆی دەست پێکردنی ڕەوتی ھەوکردن و بەر بوونی سیتۆکینەکان و دژەتەنەکان. ھەڵوەشانەوەی بەربەندی خوێنی - مێشکی بە نۆرەی خۆی دیاردەی خراپی لێ دەکەوێتەوە، وەک: ماسین، خستنە کاری ماکرۆفاژەکان و چالاکسازی زۆرتری سیتۆکین و پرۆتینەکان ھەو کردن دەتوانێ گۆزاوگۆزی سیگناڵەکان ھێواش بکاتەوە.
ناسینەوە[دەستکاری]
نەخۆشی ئێم ئێس لە ڕووی نیشانەکان، وێنەی پزیشکی MRI و ئەزموونی تایبەتەوە دەناسرێتەوە. ناسینەوەی ئێم ئێس لە قۆناخەکانی سەرەتاییدا زۆر ئەستەمە چونکوو لەگەڵ نیشانەکانی دیکەی نەخۆشییەکاندا تیکەڵ دەکرێت. پێوەری مەکدۆناڵد، کە جەخت دەکاتە سەر نیشانەکانی نەخۆشی و پزیشکی (ئەزموون و وێنەگەری پزیشکی) پێکەوە، باوترین شێوازی ناسین و دەرخستنی نەخۆشی ئێم ئێسە.
چارەسەر[دەستکاری]
جۆری چارەسەرکردنی ئێم ئێس پەیوەستە بە ڕادە و توندی نیشانەکان و بەپێی جۆری نیشانەکان و سەختی ئەوان جۆری چارەسەر و دەرمانی گونجاو دەستنیشان دەکرێت. خوێندنەوەکان پێشان دەدەن کە تا چارەسەرکردن زوتر دەسپێکات ئەنجامێکی باشتری دەبێت. ئەگەرچی ھێشتا چارەسەری تەواو بۆ ئێم ئێس بوونی نییە و چارەسەرە پزیشکیەکان ئێم ئێس چارەسەر ناکەن بەڵام توانایان ھەیە رێژە و سەختی نەخۆشیەکە کەم بکەنەوە. لە لایەکی ترە دەبێ لەبیرمان بێت دۆخی سروشتی جەستەی ئێمە، تەندروستییە و ئەم تەندروستیە بە کەڵک وەرگرتن لە رێگە سروشتیەکان باشتر و ئاسانتر بەدەست دێت.
یۆگا و ئێم ئێس[دەستکاری]
پێشتریش وتمان کە نەخۆشی توشبوو بە ئێم ئێس کۆنتڕۆڵی بەشێک لە ئەندامەکانی خۆی لەدەست دەدات. لەلایەکی ترەوە کەسێک کە یۆگا دەکات خۆی و ژیانی خۆی دەخاتە ژێر کۆنتڕۆڵی خۆیەوە، لەبەرئەوە یۆگاوە لە رێکارە باشەکانە بۆ چارەسەری نەخۆشی ئێم ئێس.
ھەندێک لە تەکنیکە تێکەڵەکانی یۆگا بەتایبەت ئەو تەکنیکانەی کە یۆگاکار ھەڵدەستێت بە تەرکیزکردن لە دۆخێکی دیاریکراو و جێگیردا، دەبێتە ھۆی بەھێزبوونی کۆئەندامی دەمار و تەنانەت دەتوانێت یارمەتی دروستبوونی مایڵین (Myelin) بدات. ئەنجامدانی رێکوپێکی راھێنانەکانی یۆگا کاریگەری دەبێت لەسەر کارلێکە کیمیاییەکانی دەماخ و جەستەی کەسەکە وەکوو پێشتر لەلایەن ئەو ھۆرمۆنانەی کە دەبنە ھۆی گوشاری دەروونی ھێرشی ناخرێتە سەر.
ھەروەھا راھێنانەکانی یۆگا کرداری سیستەمی پاراسیمپاتیک دەکات کە ئەرکی ئەم کۆئەندامە کۆنتڕۆڵ کردنی توانای حەوانەوە و خاوبوونەوەیە لە مرۆڤدا. راھێنانەکانی یۆگا دەبنە ھۆی کارو کاردانەوەیەکی قوڵ و ئاڵۆز کە دەبێتەھۆی چوونەدەرەوەی ژەھرەکان لە خانەکانی جەستەی ئێمە. بە نەمانی ژەھر لەناو لەشدا، وەڵامدانەوەی جەستە بە دەرمانەکان خێراتر دەبێت.
ئاساناکان (Asanas) بارۆدۆخی سروشتی جەستەن و لەراستیدا کەسێک کە راھێنانەکانی یۆگا ئەنجام دەدات ھەوڵ دەدات جەستەی خۆی لە دۆخی ئاسایی و سروشتی خۆی نزیک کاتەوە و بەم شێوەیە ھاوسەنگی بۆ لەش و دەروون دەگەڕێتەوە. ھەرچەندە ئاساناکانی یۆگا دەشێت بەجۆرەکانی ڕاھێنانە وەرزشیەکان ئەژمار بکرێت بەڵام ڕاھێنانە فیزیکیەکانی تر پێویستیان بە بەکارھێنانی وزەیەکی زۆرە لەحاڵێکدا یۆگا، سەرەڕای ئەوەکە ئاستی وزەی لەش بەرز دەکاتەوە، بەرەنگاری ماندوویی و شەکەتی جەستەش دەبێتەوە. ئەنجامدانی ئاساناکان دەبێتەھۆی مەودای جوڵەی جومگەکان زیاد ببێت و رێگر دەبێت لە ڕەقی جومگەکان و لاوازی ماسولکەکان. بەزۆری نەخۆشەکان لە ئەنجامدانی راھێنانە وەرزشیەکان دەترسن بەڵام راھێنانەکانی یۆگا دەکرێت لەسەر کورسی و جێخەویش ئەنجام بدرێت.
لە بنەڕەتدا نەخۆشی دەبێتە ھۆی پەرێشانی و ماندویی مێشک کە ئەم خاڵە لە توشبووانی ئێم ئێس، بەھۆی سەرچاوەی نەخۆشیەکەوە، کەمێک توندتر دەبێت. راھێنانەکانی ھەناسە و وردەگەری یۆگا بە تەرکیزکردن لەسەر ھەناسەدان، دەروون ئارام دەکاتەوە و پشوو بە مێشک دەدات. ژیانی مۆدێڕن گوشاری دەروونی زۆر بۆ مرۆڤ دروست دەکات و زۆربەی مرۆڤەکان کە دەیانەوێت بەخێرایی لەم گوشارانە ڕزگاریان بێت ڕوودەکەنە بەکارھێنانی مادە ھۆشبەرەکان و جگەرەکێشان و خواردنەوە کحولیەکان کە خۆی دەبێتە ھۆی زیانێکی زۆرتر. لەبەرئەوە ڕاھێنانەکانی ھەناسەدان و وردگەری و میدیتەیشنی یۆگا دەتوانێ قورسی ئەم گوشارانە تا ڕادەیەکی باش کەم بکاتەوە و پرۆسەی چاکبوونەوە بەلەزتر بکات
بەئارامبوونەوەی مێشکی نەخۆش، چۆنایەتی خەوی ئەو کەسە باش دەبێت. بەم پێیە کە خەو وەکوو خۆراک بۆ ئێمە گرنگی ھەیە ئەم کاریگەریەی یۆگاش بۆ کەسی نەخۆش شایانی بایەخپێدان دەبێت. دەبێ سەرنج بدەین کە رێژەی خەو بە قوڵی خەوەکە ھەڵسەنگێنین نەک ماوەکەی. لەماوەی خەوتندا مێشک ھەر لەچالاکیدایە و لەخەوێکی باش و گونجاودا، شەبەکە دەمار کە لە ماوەی ڕۆژدا چالاک نەبووە، چالاک دەبێت.
ھەندێک لە راھێنانەکانی یۆگا دەبێتەھۆی بەھێزبوونی کۆئەندامی ھەرس کە بە سەرنجدان بە تیوریەکانی سەرجەم قوتابخانەکانی پزیشکی کەلتوری، بە بەھێزبوونی ئەم کۆئەندامە رەوتی چاکبوونەوەی نەخۆشی دەست پێ دەکات و خێرا دەبێت. ھەروەھا دەزگای ھەرسی بەھێز یارمەتی دەدات کۆئەندامەکانی دیکەی لەش کردارێکی باشتریان ھەبێت.
ئەنجامدانی رێکوپێکی کۆمەڵیک ئاسانا و راھێنانی ھەناسەدان و وردەگەری و مدیتەیشن دەبێتە ھۆی ئەوەی کە زھن و لەش رێکوپێکیەکی ئەوتۆ و تایبەتیان دەست بکەوێت. لە جەستەی ئێمەدا زیاتر لە ١٠٠ ریتم بوونی ھەیە کە لە ھەر بیست و چوار کاتژمێرێکدا دووبارە دەبنەوە. ئەم ریتمانە کردارگەلێک وەکوو لێدانی دڵ و رێژەی ھۆرمۆنەکان و پلەی گەرمی لەش کۆنتڕۆڵ و ھاوسەنگ دەکەن. بەرنامەی رێکو پێکی رۆژانە زھن و جەستە ئاگادار دەکاتەوە و لە ئاکامدا مێشک بەخانەیەکی زیاتر فەرمان دەدات ئەم ریتمانە رێکوپێک و ھاوسەنگ بکەن.
بەشێوەیەکی گشتی یۆگا یارمەتی سیستەمی خۆچارەسەرکردنی لەش دەدات و پرۆسەی گەشەی نەخۆشیەکە خاو دەکاتەوە، ھەروەھا پەرێشانی ناھێڵێت و ھەستی باشبوون دەبەخشێتە تاکە کەس.
ئەنجامی راھێنانە جۆراوجۆرەکانی یۆگا بەشێوەیەکی تایبەت کاردەکاتە سەر نیشانەکانی خوارەوە و دەتوانێت یارمەتی نەمانیان بدات:
- شەکەتی
- لاوازی ماسولکەکان
- گرژی
- ئازار
بەپێی ئەم باسە دەکرێت سودە سەرەکیەکانی ئەنجامی راھێنانەکانی یۆگا بۆ کەسێکی توشبوو بە ئێم ئێس بە شێوەی خوارەوە کۆبکەینەوە:
- فراوانبوونی ئاگایی لەسەر لەش.
- ڕەواندنی گرژی ماسولکەکان.
- بەرز بوونەوەی ھاوسەنگی و ھەماھەنگی لەنێوان جەستە و مێشک.
بەرز بوونەوەی ھێز و نەرمی لەش.
- زاڵبوون بەسەر ماندوویی و شەکەتی.
- بەرز بوونەوەی ئاستی خۆڕاگری لەبەرامبەر گەرما.
- باشبوونی ھەناسەدان.
- باشبتربوونی کرداری ئەندامەکانی جەستە.
- کۆنتڕۆڵکردنی گوشاری دەرونی.
چەند خاڵێکی گرینگ لە ئەنجامدانی راھێنانەکانی یۆگا بۆ توشبووانی ئێم ئێس:
ئەنجامدانی ڕاھێنانەکانی یۆگا ھەمیشە پێویستی بە کەڵکوەرگرتن لە رێنماییەکانی مامۆستایەکی بەئاگا بە زەریفی تەکنیکەکانی یۆگا ھەیە، بەڵام بۆ کەسانێک کە بە ئێم ئێس توشبوون و دەیانەوێت بە نیەتی چاکبوونەوە کەڵک لەم راھێنانانە وەربگرن چەند خاڵێکی تایبەت ھەیە. لە ئەنجامدانی راھێنانە جێگیرەکان دەبێت نەخۆش ھێزی راکێشانی زەوی لەسەر خۆی کەم بکاتەوە و بۆ ئەم مەبەستەش یەک نەفەر دەبێ یارمەتی نەخۆش بدات یاخود دەبێت کەرەستەیەک بەکار بێنێت کە یارمەتی ئەنجامدانی راھێنانەکان بدات. نەخۆش دەبێ بەتەواوەتی لە کاریگەری ئەو کارەی ئەنجامی دەدات بەئاگا بێت لەبەر ئەوە راھێنەر دەبێ کاریگەری ھەر تەکنیکێک بە وردی بۆ نەخۆشەکە باس بکات. کاتێک نەخۆش بە شێوازێکی دروست ئازموونی کاریگەری ئەو تەکنیکاتەی ئەنجامی دەدات بکات زھنی ئەو ئارامییەکی زیاتری دەست دەکەوێت و رێگەی پێدەدات رەوتی چارەسەرکردنی خۆی بە ئارامی و خێراییەکی زیاتر پەیڕەو بکات. ھەروەھا لەبیرتان بێت کە پێش دەسپێکردنی ڕاھێنانەکانی یۆگا دەبێت بەپێی تاقیکردنەوە پزیشکیەکان بارودۆخی نەخۆش وەکوو پەستانی خوێن و شەکرە و … دیاری بکرێت. بوونی وەھا نیشانەیەک کاریگەری ھەیە لەسەر جۆری راھێنانەکانی یۆگا. ئەنجامدانی راھێنانەکانی یۆگا بەمانای وازھێنان لە بەکارھێنان و چارەسەر بەدەرمان نییە. تەنیا پزیشکێکی پسپۆر دەتوانێت بڕیار لەسەر وەستاندنی بەکارھێنانی دەرمان بکات.
یۆگا و دەرمان بەیەکەوە یارمەتی باشبوونی نەخۆش دەدەن بەڵام یۆگا فێرمان دەکات کە لە ڕوانگەی مەعنەویەوە، نەخۆشی، مامۆستا و دۆستی نەخۆشە. نەخۆشی پێشان دەدات کە لە شێوەی ژیان یاخود بیرکردنەوەی خۆمان توشی ھەڵە و لەئاکامدا دوچاری ناھاوسەنگی بووین. یۆگا پێمان دەڵێت بۆ بەدەستھێنانی ژیانێکی پڕ لە تەندروستی دەبێ گۆڕانکارییەک لە ژیانماندا دروست بکەین.
ڤیتامین دی[دەستکاری]
نەخۆشی ئیم ئێس نەخۆشییەکی سیستەمی ناوەندیی دەمارە. لێکۆڵینەوەکانی ئەمدواییە نیشانی داوە کە رادەی ڤیتامین دی لە خوێن، مەترسیی تووشبوون بە نەخۆشیی ئێم ئێس کەم دەکاتەوە.
بەپێی ئەو لێکۆڵینەوانە ئەو کەسانەی ئاستی ڤیتامین دیی ناو خوێنیان تەواوە، لەچاو ئەو کەسانەی کە تووشی کەمبوونی ڤیتامین دین، نزیک بە ٢٦٪ کەمتر تووشی ئەو نەخۆشیە دەبن. لێکۆڵینەوەکان ھەروەھا نیشانی داوە ئەو کەسانەی لەو ناوچانە دەژین کە ھەوا زۆرتر ھەوروھاڵایە، لەبەر نەبوونی تیشکی خۆرەتاو و کەمبوونی ڤیتامین دی، زۆرتر تووشی ئەو نەخۆشییە دەبن.
سەرچاوەکان[دەستکاری]
فارسی-فلج چندگانە[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]
