یەحیا سادق وەزیری

یەحیا سادق وەزیری
لەدایکبوون	(١٩١١-١٠-١١) ١١ی تشرینی یەکەمی ١٩١١ سنە
مەرگ	٢٠١٣ تاران
نەتەوە	کورد
پیشە	وەزیری داد

یەحیا سادق وەزیری ساڵی ١٩١١ لە باڵەخانەی خەسراوای شاری سنە لەدایک بووە. دوایین وەزیری دادی پەهلەوی و دوایین وەزیری سوننەی ئێران بوو

ژیان

یەحیا کوڕی میرزا مەحموودخان کوڕی محەممەد سدیق کوڕی سادق خان (ئەعزازەلمەلەک) کوڕی میرزا ڕەزای وەزیر بوو. ٦ نەوەی پێش ئەو لە گوندی سوورەزە ژیاون، ٩ نەوەی پێش ئەو لە گوندی حەسەناوا ژیاون، ١٠ نەوەی پێش ئەو لە جوولەکەکانی ئەسپەدان بوون. یەحیا هەر لە منداڵییەوە سوودی لە ئامادەبوونی زانایانی شاری سنە لەوان مەلا ئەحمەد موحیی وەرگرتووە و بە خوێندنی قورئان دەقی ئەدەبی فارسی لەوانە گۆلستان و بۆستان خوێندوویەتی. خوێندنی سەرەتایی لە قوتابخانەی ئیتیحاد بنەڕەتی لە سنە، دوو ساڵ ناوەندی یەکەمی لە ئامادەیی شاپوور لە سنە و ساڵێک لە ئامادەیی پەهلەوی لە هەمەدان تەواو کردووە و بۆ درێژەدان بە خوێندن لە ئاستی دواناوەندی چووەتە تاران و دەرچووە لە قوتابخانەی ئامادەیی سروەت لە تاران لە ساڵی ١٩٣٣. کاتێک لە قوتابخانەکانی شاری سنە دەخوێند، یەکێک بوو لە قوتابیانی سەید محەممەد باقر حیرەت سەججادی (ڕۆکنول ئیسلام).

بیرەوەریک لە سادق خان

یەحیا سادق وەزیری دەڵێ: حاجی خان سنەیی و حاج عەزیزخان داوای ١٢٥ هەزار تمەنەکەیان لە محەممەد سادق خان کرد، کاتێک محەممەد سادق خان کۆچی دوایی کرد، هەردووکیان لە خەسراوا خێمەیان هەڵدا و گوتیان تا قەرزەکەمان نەدرێت، لێرە ناچین، لادێیەکانی مالوجە، قیزیل بولاخ، قیزیلجەکەن، باوەگوڕکوڕ و هەشت قەشڵاق کە بە گشتی ١٢ لادێ بوون، میرزا عەلینقی ئاسەف هەموو دەبات و ١٢٥ هەزار تمەن دەداتە حاجی و عەزیز خان سنەیی. لە سەقز، لە حسەیناواو بەدواوە، باقلاوا، ئەکبەراوا، تازاوا لە ملی نیمه ڕۆژە مۆلکی سادق خان بوو، دیواندەرە و گوندەکانی وەزیر و دەوروبەری مۆلکی میرزا سادق خان بوون، لە ناوچەی کۆماسی و ژاوەرۆ گلیەو بیدرە مۆلکی موشیر دیوان بووە کە وەقفی کردوون، یەحیا سادق وەزیری دەڵێت: سادق خان وەک میرزا محەممەد ڕەزای باوکی نەبووە، ئەو موڵک و ماڵی خوەی و موشیر دیوان دەفرۆشێ و له کاتی برسێتی کردوویه به گەنم و له نێو بنه ماڵه هه ژاره کانی شاری سنه دابه شیان کردووه. مەحیەدین حەقشناس دەڵێت: بەڵام میرزا عەلینەقی (ئاسەف ئەعزەم) درگای ئەنبارەکانی بەڕووی خەڵکدا بەست و لە ئاکامدا گەنمەکەنیان خراپ بوو و ڕژاندوویانە چم. خەرجی پەرەپێدانی گۆڕی پیر عومەر و دروستکردنی مزگەوتەکەی، قەرزێکی قورسی بۆ سادق خان دابین کرد.

چالاکی سیاسی

لە ساڵ ١٩٣٣ چووەتە فاکەڵتی یاسا و زانستە سیاسییەکانی زانکۆی تاران و لە ساڵی ١٩٣٧دا بڕوانامەی دیپلۆمی لە بواری فەقێ و زانستە سیاسییەکان وەرگرتووە. بە پێ هێندێ سەرچاوە لەو کاتەدا یەحیا یەکەم کەس بوو کە بەکالۆریۆس لە شاری سنە وەرگرت. دوای وەرگرتنی بەکالۆریۆس و خزمەتکردنی لە خزمەتی گشتیدا، وەک هەمیشە لەو کاتەدا ڕووی لە کارە حکوومییەکان کردووە. لە مانگی کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٣٩ دا بە پلەی چوارەمی قەزایی لە وەزارەتی داد لە پۆستی دادستانی شاری تەورێز دامەزرا و دوای ئەوە تا ساڵی ١٩٦٣ نازناوی داواکاری گشتی، لێکۆڵەری دادگای تاوانەکانی فەرمانبەرانی حکوومەتی تاران بەدەستەوە بوو لێکۆڵەری پلە یەک و جێگری یەکەمی داواکاری گشتی و پاشان داواکاری گشتی دادگای تاوانەکانی فەرمانبەران، حکوومەت و ڕاوێژکاری دادگای باڵای وڵات و داواکاری گشتیی دیسپلینیی دادوەرەکان سەرقاڵی ڕاپەڕاندنی ئەرکەکانیان بوون لە وەزارەتی داد. لە ساڵی ۱٩٦٣ بەهۆی جیاوازی بیروڕا لەگەڵ وەزیری داد لەو کاتەدا، دەستی لە پۆستی داواکاری گشتی پۆلیسی دادوەر کێشایەوە و دوای چەند ساڵێک لە ئامادەنەبوون و نەبوونی دامەزراندن، لە ساڵی ۱٩٧٢، ڕایگەیاند کە ناتوانرێت بۆ خزمەتکردنی گەلی ستەملێکراو لە ژێر ئەو هەلومەرجەی کە هەیە. لە ماوەی خانەنشینبوونیدا ماوەیەک وەک پارێزەری پلە یەک و ئەندامی سەندیکای پارێزەران بەسەر بردووە.

ساڵی ١٩٧٨ لەسەر پێداگری زۆرێک لە هاوکارە دادوەرییەکانی پێشووی و ئەندامانی بەرەی نیشتمانی و تەڤگەری ئازادی و گروپەکانی لایەنگری مافی مرۆڤ و زانایانی یاسایی قبوڵ دەکات کە ئەندامی کابینەی دکتۆر بەختیار بێت وەک وەزیری داد بۆ ماوەیەک کورت. دوای ئەوەی پەرلەمان بۆ متمانەدان بە کابینەی حکوومەت و ڕۆیشتنی شا لە وڵات، دەستی لە پۆستەکەی کێشایەوە، کە لە مێژووی سیاسی هاوچەرخدا بە یەکێک لە هۆکارە گرنگەکانی ڕووخانی کابینەی بەختیار دادەنرێت. بە لەبەرچاوگرتنی بارودۆخی ئێستا و هەلومەرجی جەنجاڵی شۆڕشگێڕانەی میللەت و بە هۆی ئەوەی هیچ کردەوەیەکی بنەڕەتی بۆ قازانجی وڵات مومکین نەبوو، دەستی لە پۆستی پێشوو کێشایەوە و سەرەڕای داواکاری ئەندازیاری بازرگان و ئۆفەری هەڵوێستێک بۆ ئەو، ڕەتیکردەوە هیچ هاوکارییەک لە کابینەی حکوومەتی کاتیدا قبوڵ بکات.لە مانگی ئابی٢٠٠٥ بە هەوڵی دەستەجەمعی هاونیشتمانیان و هاوکاران و دۆستانی، لە کۆشکی نیاوەران مەراسیمێکی یادکردنەوە بەڕێوەچوو، لەوانە سەدر حاج سەیدجەوادی، محەممەد ڕەزا جەلالی نایینی و ئیبراهیم یوونسی، هەروەها مورتەزا ڕەسووڵی، ئەسعەد ئەردەڵان، و عیرفان قانع یفەردوتارێکیان پێشکەش کرد و تابلۆیەکی پێزانین پێشکەش بە ساق وەزیری کرا لە لایەن ڕەشیدیان و بەهائەدین ئەدەب.

مردن

یه‌حیا سادق وه‌زیری ساڵی ٢٠١٣ لە سه‌رله‌به‌یانی چوارشه‌مه‌ ١١ی ڕێبه‌ندان له‌ ته‌مه‌نی سه‌دو یه‌کساڵی له‌ نه‌خۆشخانه‌ی ده‌ی له‌ تاران ماڵاوایی له‌ ژیان کرد.