فەتحی قودس (٦٣٦-٦٣٧)
فەتحی قودس (٦٣٦-٦٣٧) بەشێک بوو لە فەتحەکانی موسڵمانان بۆ شام و ئەنجامی هەوڵە سەربازییەکانی خەلافەتی ڕاشدین دژی ئیمپراتۆریەتی بیزەنتین لە ساڵی ٦٣٦-٦٣٧ ڕوویدا. دەستی پێکرد کاتێک سوپای ڕاشدین بە فەرمانی ئەبو عوبەیدە گەمارۆی قودسی دا لە تشرینی دووەمی ٦٣٦ دەستی پێکرد، دوای شەش مانگ پاتریک سۆفرۆنیۆس ڕەزامەندی دەربڕی لەسەر تەسلیمبوون، بە مەرجێک تەنها ملکەچی خەلیفە بێت. لە ساڵی ٦٣٧ یان ٦٣٨، خەلیفە عومەر (ر. ٦٣٤-٦٤٤) بە شێوەیەکی شەخسی خۆی گەشتی کردووە بۆ قودس بۆ وەرگرتنی ملکەچی شارەکە. بەم شێوەیە پاتریک سۆفرۆنیۆس خۆی تەسلیم کرد.
| فەتحی قودس (٦٣٦-٦٣٧) | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| بەشێک لە فەتحی موسڵمانان بۆ سوریا | |||||||||
 نەخشەی لەشکرکێشی موسڵمانان بۆ سەر سوریا و شام (ئەیلوولی ٦٣٦ تا کانوونی دووەمی ٦٣٧) | |||||||||
| |||||||||
| شەڕکەرەکان | |||||||||
| خەلافەتی ڕاشدین | ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی | ||||||||
| فەرماندە و سەرکردەکان | |||||||||
|
عومەر کوڕی خەتتاب ئەبوو عوبەیدە کوڕی جەڕاح خالید کوڕی وەلید یەزیدی کوڕی ئەبوو سوفیان عەمرو کوڕی ئەسەد شوڕەحەبیل کوڕی حەسەنە میقداد کوڕی عەمرو عیبادە کوڕی سامت | سۆفرۆنیۆس | ||||||||
| ھێز | |||||||||
| ~٢٠،٠٠٠ [١] | نەزانراو | ||||||||
داگیرکردنی شارەکە لەلایەن موسڵمانانەوە کۆنترۆڵی عەرەبی بەسەر فەلەستیندا چەسپاند، کە جارێکی دیکە تا جەنگی خاچپەرستی یەکەم لە ساڵی ١٠٩٩دا مەترسی لەسەر نەدەبوو.
باکگراوند[دەستکاری]
قودس شارێکی گرنگی پارێزگای فەلەستینی یەکەم بیزەنتین بوو. تەنها ٢٣ ساڵ پێش فەتحی موسڵمانان، لە ساڵی ٦١٤دا، لە دوایین جەنگەکانی بیزەنتین-ساسانیدا کەوتە دەست سوپای ساسانی داگیرکەر لە ژێر دەستی شەهربەرازدا. فارسەکان شارەکەیان تاڵان کرد، و دەوترێت ٩٠ هەزار دانیشتووی مەسیحی ئەو شارەیان کۆمەڵکوژ کردووە.[٢] وەک بەشێک لە تاڵانکردنەکە، کڵێسای گۆڕی پیرۆز وێرانکرا و خاچی ڕاستەقینە گیرا و بردیانە تیسفۆن وەک شوێنەوارێکی پیرۆز کە لە شەڕدا گیرابوو. دواتر خاچەکە لەلایەن ئیمپراتۆر هەرقلەوە گەڕێنرایەوە بۆ قودس دوای سەرکەوتنی کۆتایی بەرامبەر فارسەکان لە ساڵی ٦٢٨. جولەکەکان کە لە زێدی خۆیان کە لەلایەن مەسیحییەکانەوە کۆنترۆڵکرابوو، گۆشەگیرییان لەسەر بوو، سەرەتا یارمەتی فەتحکەرانی فارسیان دا.[٣]
دوای مردنی پێغەمبەر محەممەد (ص) لە ساڵی ٦٣٢، سەرکردایەتی موسڵمانان گواسترایەوە بۆ خەلیفە ئەبوبەکر (ر. ٦٣٢-٦٣٤) دوای زنجیرەیەک هەڵمەت کە بە جەنگەکانی ریدا ناسراون. کاتێک ئیمام ئەبوبەکر بەسەر عەرەبستاندا مسۆگەر بوو، بە داگیرکردنی عێراق، کە ئەوکات پارێزگایەکی ئیمپراتۆریەتی فارسی ساسانی بوو، شەڕی فەتحی لە ڕۆژهەڵات دەستپێکرد؛ لە کاتێکدا لە بەرەی ڕۆژئاوادا بوو، سوپاکانی داگیریان کرد بۆ سەر ئیمپراتۆریەتی بیزەنتین.[٤]
لە ساڵی ٦٣٤دا ئەبوبەکر کۆچی دوایی کرد و عومەر (ر. ٦٣٤-٦٤٤) شوێنی گرتەوە، کە بەردەوام بوو لە شەڕی فەتحی خۆی.[٥] لە مانگی ئایاری ٦٣٦، ئیمپراتۆر هەرقل (ر. ٦١٠-٦٤١) دەستی بە گەشتێکی گەورەی کرد بۆ وەرگرتنەوەی خاکی لەدەستچوو، بەڵام سوپاکەی بە شێوەیەکی یەکلاکەرەوە لە شەڕی یارموک لە ئابی ٦٣٦ شکستی هێنا. دواتر ئەبو عوبەیدە، فەرماندەی گشتی ڕەشیدون لە سوپای رەشیدون لە سوریا، لە سەرەتای مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی ٦٣٦دا ئەنجوومەنێکی جەنگی ئەنجامدا بۆ تاوتوێکردنی پلانەکانی داهاتوو. بۆچوونی ئامانجەکان لە نێوان شاری کەنار دەریای قەیسەر و قودس جیاواز بوو. ئەبو عوبەیدە دەیتوانی گرنگی هەردوو ئەم شارە ببینێت، کە بەرەنگاری هەموو هەوڵەکانی موسڵمانان بوەوە بۆ گرتن. بەهۆی ئەوەی نەیتوانی بڕیار لەسەر ئەو بابەتە بدات، نامەیەکی بۆ خەلیفە عومەر نووسی بۆ وەرگرتنی ڕێنمایی. خەلیفە لە وەڵامەکەیدا فەرمانی پێکردن کە ئەم دووەمیان بگرن. بەم پێیە ئەبو عوبەیدە لە جابیاوە بەرەو قودس ڕۆیشت و خالید کوڕی وەلید و پاسەوانە گەڕۆکەکەی سەرکردایەتی پێشڕەوییان کرد. موسڵمانان لە دەوروبەری سەرەتای مانگی نۆڤەمبەر گەیشتنە قودس و گارنیۆنی بیزەنتین کشایەوە بۆ ناو شارە قەڵادارەکە.[٦]
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ Akram 2004, p. 431.
- ^ Dodgeon, Michael H.; Lieu, Samuel N. C.; Greatrex, Geoffrey (1991). The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars: AD 363-630 : a narrative sourcebook (بە ئینگلیزی). Routledge. ISBN 978-0-415-14687-6.
- ^ Haldon, J. F.; F, Haldon J. (1990). Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture (بە ئینگلیزی). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-31917-1.
- ^ جەنگی یەرموک. ISBN 1-85532-414-8.
- ^ Lewis, Bernard (2002-03-14). Arabs in History (بە ئینگلیزی). OUP Oxford. ISBN 978-0-19-158766-5.
- ^ شمشێری خودا :خالید کوڕی وەلید. pp. لاپەرە ٤٣١. ISBN 0-19-597714-9.