سەرۆک کۆماری ڕووسیا
.jpg)
سەرۆکی فیدراسیۆنی ڕووسیا و سەرۆکی دەوڵەتی فیدراسیۆنی ڕووسیا و ھەروەھا فەرماندەی گشتی ھێزە چەکدارەکانی ڕووسیایە. سەرۆکایەتی کۆمار بەرزترین نووسینگەی سیاسییە لە ڕووسیا. فۆڕمی مۆدێرنی ئەم ھەڵوێستە ڕەگ و ڕیشەی لە سەرۆکایەتی کۆماری سۆسیالیستی فیدراڵی سۆڤیەتی ڕووسیا (RSFSR)ەوە ھەیە. پێگەی سەرۆک کۆمار لە دەستووری یەکێتی سۆڤیەتدا لە ساڵی ١٩٧٧ دامەزرا بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی کاریگەرتر سەرکردایەتی یەکێتی سۆڤیەت بکات. لە ساڵی ١٩٩١ بۆریس یەڵسین یەکەم ئەندامی پارتی کۆمۆنیستی یەکێتی سۆڤیەت بوو کە بە سەرۆک کۆمار ھەڵبژێردرا. ڕۆڵێکی گرنگی ھەبوو لە ھەڵوەشاندنەوەی یەکێتی سۆڤیەت، کە بووە ھۆی گۆڕینی یەکێتی سۆڤیەت بۆ فیدراسیۆنی ڕووسیا. دوای زنجیرەیەک فەزیحە و گومان لە سەرکردایەتییەکەی، توندوتیژی لە سەرانسەری مۆسکۆدا سەریھەڵدا، دوای قەیرانی دەستووری ڕووسیا لە ساڵی ١٩٩٣. لە ئەنجامدا دەستووری نوێی ڕووسیا پێناسە کرا و جێبەجێ کرا، کە لە ساڵی ١٩٩٣ەوە بە ھەموارکردن و گۆڕانکارییەوە کاری پێدەکرێت. لە دەستووردا ھاتووە کە حکوومەتی ڕووسیا سیستەمێکی نیمچە سەرۆکایەتییە کە سەرۆکی ڕووسیا لە حکوومەتی ڕووسیا جیا دەکاتەوە کە دەسەڵاتی جێبەجێکردن بەکاردەھێنێت.[١] لە ھەموو ئەو حاڵەتانەی کە سەرۆکی فیدراسیۆنی ڕووسیا ناتوانێت ئەرکەکانی جێبەجێ بکات، ئەو ئەرکانە بە شێوەیەکی کاتی دەدرێنە دەست سەرۆکوەزیرانی ڕووسیا.[٢] دەسەڵاتەکانی سەرۆکی ڕووسیا بریتین لە جێبەجێکردنی یاساکانی فیدراڵی، دانانی وەزیر و بەرپرسانی دیپلۆماسی فیدراڵی، دەسەڵاتی ڕێکخستنی و دادوەری، و ئەنجامدانی پەیماننامە لەگەڵ دەسەڵاتە بیانییەکان بە ڕاوێژ و ڕەزامەندی دومای دەوڵەت و ئەنجومەنی… فیدراسیۆنی ڕووسیا. ھەروەھا سەرۆک دەسەڵاتی ئەوەی ھەیە کە لێبوردنی فیدراڵی بدات و لە بارودۆخێکی نائاساییدا پەرلەمانی فیدراڵی ڕووسیا کۆبکاتەوە یان دوابخات. ھەروەھا سەرۆک کۆمار سیاسەتی دەرەوە و ناوخۆی فیدراسیۆنی ڕووسیا ئاڕاستە دەکات. سەرۆکی ڕووسیا ڕاستەوخۆ بە دەنگی جەماوەری بۆ ماوەی شەش ساڵ ھەڵدەبژێردرێت. دەستووری فیدراسیۆنی ڕووسیا سنووری خولی سەرۆکایەتیی وڵاتەکەی داناوە و ڕێگە نادات سەرۆکێک لە دوو خول زیاتر خزمەت بکات؛ بەڵام ئەم سنووردارکردنەی کە دەستوور دامەزراندووە، لە دوای پەسەندکردنی لە ساڵی ١٩٩٣ەوە، تا ڕادەیەکی زۆر بە ھەموارکردنەوەی دەستووری ڕووسیا لە ساڵی ٢٠٢٠دا پێداچوونەوەی بۆ کراوە. یەکێک لە گۆڕانکارییە پەسەندکراوەکان ڕێگە بە ھەردوو ڤلادیمێر پوتین و دیمیتری مێدڤێدێڤ دەدات کە جارێکی دیکە خۆیان بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار کاندید بکەنەوە بەبێ گوێدانە خولی پێشوویان. سەرۆکی ئێستای ڕووسیا ڤلادیمێر پوتینە کە لە مانگی ئایاری ٢٠١٢ لە چوارەمین ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتیدا سەرکەوتنی بەدەستھێنا و بۆ سێیەمجار بوو بە سەرۆکی ڕووسیا. لە مانگی ئازاری ٢٠١٨دا دووبارە ھەڵبژێردرایەوە و لە مانگی ئایاری ھەمان ساڵدا خولی نوێی سەرۆکایەتی دەستیپێکرد. بەپێی گۆڕانکارییە نوێیەکانی دەستووری ڕووسیا، لە ساڵی ٢٠٢٤دا مافی خۆی دەبێت بۆ ھەڵبژاردن.
مێژوو
[دەستکاری]دوای ڕووخانی ئیمپراتۆریەتیی ڕووسی لە ساڵی ١٩١٧، ئەنجومەنی دامەزرێنەری ڕووسیا کە لە کۆتایییەکانی ئەو ساڵەدا ھەڵبژێردرا، پلانی دانا کۆمارێکی فیدراڵی سەرۆکایەتی یان نیمچە سەرۆکایەتی و کۆمارێکی دیموکراسی دروست بکات، کۆماری دیموکراتیی فیدراڵی ڕووسیای لە ژانویەی ١٩١٨ ڕاگەیاند. سەرۆکی ئەم کۆمارە سەرۆکی حکوومەت بووە و بە زۆرینەی دەنگەکانی پەرلەمان بە ئامادەبوونی نوێنەرانی ھەردوو ئەنجومەنی نوێنەران بۆ ماوەی یەک ساڵ ھەڵبژێردراوە. بەھۆی ھەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان لەلایەن بەلشەفییەکان و دامەزراندنی دیکتاتۆرییەتی تاک حزبی خۆیانەوە، ھەرگیز کەس بۆ ئەم پۆستە ھەڵنەبژێردرا. بۆریس یەڵسین ماوەیەکی کەم پێش ڕووخانی یەکێتی سۆڤیەت لەسەر شەپۆلێکی چاوەڕوانی زۆر ھاتە سەر دەسەڵات. لە مانگی ئایاری ساڵی ١٩٩٠ وەک سەرۆکی ئەنجومەنی باڵا (پەرلەمان)ی ڕووسیا و باڵاترین بەرپرسی حکوومەت ھەڵبژێردرا، بەمەش بووە سەرۆکی دەوڵەت. لە ئەنجامی دروستکردنی پۆستی سەرۆکی یەکێتی سۆڤیەت کۆمارەکانی یەکێتی سۆڤیەتیش دەستیان کرد بە ناساندنی پێگەی سەرۆک. بۆ ئەم مەبەستەش ڕیفراندۆمێک لە ڕووسیا ئەنجامدرا کە تێیدا ٧١٪ی دەنگدەران دەنگیان دا بۆ دروستکردنی سەرۆکێکی ڕاستەوخۆ ھەڵبژێردراو. لە ١٢ی حوزەیرانی ساڵی ١٩٩١، یێڵتسین بە ٥٧٪ی دەنگەکان بە سەرۆکی کۆماری سۆسیالیستی فیدراتیڤی سۆڤیەتی ڕووسیا ھەڵبژێردرا و بووە یەکەم سەرۆک کە لەلایەن گەلی ڕووسیا ھەڵبژێردرا.[٣] بەڵام یێڵتسین دوای زنجیرەیەک قەیرانی ئابووری و سیاسی لە ڕووسیا لە ساڵانی نەوەدەکاندا ھەرگیز جەماوەری خۆی بەدەست نەھێنایەوە. سەردەمی یێڵسین لەگەڵ گەندەڵی بەربڵاو و داڕمانی ئابووری و کێشەی سیاسی و کۆمەڵایەتی گەورەدا بوو.[٣] کاتێک یێڵتسین پۆستەکەی بەجێھێشت، بەپێی ھەندێک خەمڵاندن، ناوبانگەکەی لەسەدا دوو بووە.[٣]ڤلادیمێر پوتین لە ساڵانی ٢٠٠٠ و ٢٠٠٤ بۆ ماوەی دوو خولی چوار ساڵە بووە سەرۆکی ڕووسیا. لە دوو خولی یەکەمی سەرۆکایەتیدا لە ساڵی ٢٠٠٠ تا ٢٠٠٨ و لە خولی دووەمی سەرۆک وەزیران لە ٢٠٠٨ تا ٢٠١٢، ناوبانگێکی زۆری لە نێو گەلی ڕووسیادا بەدەستھێنا. لە ماوەی ھەشت ساڵی سەرۆکایەتییەکەیدا لە ساڵی ٢٠٠٠ تا ٢٠٠٨، قەیرانی ئابووری باشتر بوو، بە زیادبوونی شەش ھێندە لە بەرھەمی ناوخۆیی (٧٢٪ زیادبوونی پێوەرەکانی یەکسانی ھێزی کڕین)، ھەژاری لە ڕووسیا بە ڕێژەی زیاتر لە ٥٠٪ کەمی کرد، و تێکڕای مووچەی مانگانە لە… ٨٠ دۆلار بەرزبووەوە بۆ ٦٤٠ دۆلار، کە دەکاتە ١٥٠٪ بە شێوەیەکی ڕاستەقینە.[٤][٥] لە ھەمان کاتدا وەک سەرۆک لەلایەن ئۆپۆزسیۆنی ناوخۆیی و ھەندێک لە حکوومەتە بیانییەکان و ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤەوە ڕەخنەی لێگیرا بەھۆی مامەڵەکردنی لەگەڵ ململانێ ناوخۆیییەکانی چیچان و داگستان و تۆمارکردنی لە ماف و ئازادییە مەدەنییەکان و پەیوەندییەکانی پێشووی لەگەڵ کۆمارەکانی سۆڤیەت. ڕەخنەی زۆری لێ گیراوە. جگە لەوەش پەیوەندییەکانی لەگەڵ بەناو ئۆلیگارشەکان (بازرگانانی ڕووسی کە ئاستێکی بەرزی دەسەڵات و کاریگەرییان ھەیە، چ لە حکوومەت و چ لە ئابووری ڕووسیا) جێگەی پرسیارە؛ بەڵام حکوومەتەکەی ئەم کەیسانەی بە زنجیرەیەک ھێرشی پڕوپاگەندەی دژە ڕووسیا ناوبرد کە لەلایەن ناڕازییەکانی ڕۆژاوا و ئۆلیگارشی دەربەدەرەوە ڕێکخرابوو.[٦]دیمیتری مێدڤێدێڤ لە ١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٥ وەک جێگری یەکەمی سەرۆک وەزیران دەستنیشانکرا. پێش ئەوەش سەرۆکی نووسینگەی ڤلادیمێر پوتین بووە و ھەروەھا سەرۆکی دەستەی بەڕێوەبەری گازپرۆم بووە. لە ١٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧، بە شێوەیەکی نافەرمی وەک کاندید بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ٢٠٠٨ لەلایەن گەورەترین پارتی سیاسی ڕووسیا، ڕووسیای یەکگرتووەوە پشتگیری کرا. ئەم بابەتە لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ بە فەرمی پشتڕاستکرایەوە. کاندیدبوونی مێدڤێدێڤ لەلایەن ڤلادیمێر پوتین سەرۆکی پێشووی ئەمریکا و پارتە لایەنگرەکانییەوە پشتگیری لێکرا.[٧] دوای سەرکەوتنی لە ھەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٠٨، مێدڤێدێڤ پوتینی وەک سەرۆک وەزیرانی خۆی ھەڵبژارد. لە ساڵی ٢٠١٢دا پوتین بۆ جاری سێیەم بوو بە سەرۆکی ڕووسیا و مێدڤێدیڤی وەک سەرۆک وەزیرانی وڵاتەکەی دەستنیشان کرد.
پرۆسەی ھەڵبژاردن
[دەستکاری]شایستەیی
[دەستکاری]کاندیدی سەرۆکایەتی کۆماری ڕووسیا دەبێت ھاوڵاتی فیدراسیۆنی ڕووسیا بێت و تەمەنی لانی کەم ٣٥ ساڵ بێت و بەلایەنی کەمەوە ٢٥ ساڵ دانیشتووی ھەمیشەیی ڕووسیا بێت و ڕەگەزنامەی بیانی و ئیقامەی بیانی نەبێت و پێشتریش ھیچ ڕەگەزنامەیەکی نەبووبێت.[٨] دوای ھەموارکردنەوەی دەستووری ڕووسیا لە ساڵی ٢٠٢٠، مەرجی مانەوەی ھەمیشەیی لە ڕووسیا لە ١٠ ساڵەوە بۆ ٢٥ ساڵ بەرزکرایەوە، ھەروەھا مەرجێکی نوێ خرایە بواری جێبەجێکردنەوە کە ڕێگری لە کاندیدێکی سەرۆکایەتی کۆماری عێراق نەتوانێت ڕەگەزنامەی وڵاتانی دیکەی ھەبێت یان مۆڵەتی ئیقامەی بیانی بەدەستبھێنێت.[٩][١٠][١١]
دەستووری ڕووسیا ژمارەی خولەکانی سەرۆک کۆمار بۆ دوو خول سنووردار دەکات. پێشتر دەستوور تەنھا سەرۆکی ھەرێم بۆ دوو خولی «یەک لەدوای یەک» سنووردار کردبوو و ڕێگەی بە سەرۆکی پێشوو دەدا دوای یەک خول بۆ دوو خولی دیکە ھەڵبژێردرێتەوە.[١٢] دوای گۆڕانکارییە دەستوورییەکان لە ساڵی ٢٠٢٠، بەشێوەیەکی گشتی خولەکە گۆڕدرا بۆ دوو خول، سەرۆکەکانیش ناتوانن لە دوو خول زیاتر لەژێر ھیچ بارودۆخێکدا خزمەت بکەن، بەڵکو ڕێگەیان بە سەرۆکی ئێستا و سەرۆکی پێشوو (پۆتین و مێدڤێدێڤ) داوە خۆیان کاندید بکەنەوە بۆ دووبارە ھەڵبژاردنەوە.
ھەڵبژاردن
[دەستکاری]ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار بە شێوەیەکی سەرەکی بە یاسای ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی (PEL) و گەرەنتییە بنەڕەتییەکانی مافی ھەڵبژاردن (BGL) ڕێکدەخرێت. ئەنجومەنی فیدراسیۆنی ڕووسیا ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی وڵاتەکەی ڕادەگەیەنێت.[١٣] ئەگەر ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی لە کاتی خۆیدا ئەنجام نەدرێت، کۆمیسیۆنی ناوەندی ھەڵبژاردنەکان ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ڕادەگەیەنێت.[١٤] ڕۆژی ھەڵبژاردن دووەم یەکشەممەی مانگە و بازنەی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی کۆمار تەواوی خاکی فیدراسیۆنی ڕووسیایە. ھەر فراکسیۆنێک لە دۆمای ویلایەتی، ئەنجومەنی خوارەوەی پەرلەمانی فیدراڵی ڕووسیا، مافی خۆیەتی کاندیدێک بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی کاندید بکات. کەمترین واژوو بۆ کاندیدێکی سەرۆکایەتی کۆمار کە لەلایەن لایەنێکی سیاسی بێ نوێنەرەوە لە پەرلەمانی فیدراڵی کاندید دەکرێت، ١٠٠ ھەزار واژوویە، کە لە ٢ ملیۆن واژوو پێش ھەموارکردنەوەی دەستووری ساڵی ٢٠٢٠ کەمکراوەتەوە.[١٥]
لە ساڵی ٢٠٠٨ لە سەردەمی حکوومەتی دیمیتری مێدڤێدێڤ ماوەی ھەر خولێکی سەرۆکایەتی لە چوار ساڵەوە بۆ شەش ساڵ زیادکرا.[١٦] ئەگەر ھیچ کاندیدێک بە زۆرینەی ڕەھا لە خولی یەکەمدا سەرکەوتن بەدەست نەھێنا، ئەوا خولی دووەمی ھەڵبژاردن لەنێوان ئەو دوو کاندیدەدا ئەنجام دەدرێت کە زۆرترین دەنگیان بەدەستھێناوە. [١٧] دوایین ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی لە ساڵی ٢٠١٨ ئەنجامدرا و ھەڵبژاردنی داھاتووش لە ساڵی ٢٠٢٤ بەڕێوەدەچێت.[١٨]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ I.E. Kozlova and O. E. Kutafin, Konstitutsionnoe Pravo Rossii (Constitutional Law of Russia) (4th ed, 2006) p. 383
- ^ «Конституция Российской Федерации». Eng.constitution.kremlin.ru. لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی ئایاری ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی ئازاری ٢٠١٤ ھێنراوە.
- ^ ئ ا ب «Transcripts of 'Insight' on CNN». CNN. ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٢. لە ١٧ی تەممووزی ٢٠٠٧ ھێنراوە.
- ^ GDP of Russia from 1992 to 2007 International Monetary Fund Retrieved on 12 May 2008
- ^ Fedyukin، Igor (4 May 2008). «Putin's Eight Years». Kommersant. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. لە 4 May 2008 ھێنراوە.
{{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە|ناونیشانی ئەرشیڤ=و|archive-url=دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|date=(یارمەتی) - ^ Sergey Morozov, "Putin's Diplomacy: Russian Judo on World Tatami".
- ^ Putin sees Medvedev as successor BBC News
- ^ The Constitution of the Russian Federation: A Contextual Analysis, Henderson, Jane
- ^ «What changes will be in the Constitution of the Russian Federation?». duma.gov.ru.
- ^ «Putin signs law that could keep him in Kremlin until 2036». Reuters. ٥ی نیسانی ٢٠٢١.
- ^ «Constitutional and political change in Russia» (PDF). europarl.europa.eu.
- ^ «Chapter 4. The President of the Russian Federation | The Constitution of the Russian Federation». www.constitution.ru. لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی تەممووزی ٢٠١٧ ھێنراوە.
- ^ Constitution of Russia article 102:1
- ^ Kozlova and O. E. Kutafin, Konstitutsionnoe Pravo Rossii (Constitutional Law of Russia) (4th ed, 2006) p. 373.
- ^ «Medvedev Signs Off on Election, Party Signature Laws». RIA Novosti. 2 May 2012. لە ڕەسەنەکە لە 14 May 2013 ئەرشیڤ کراوە. لە 1 July 2012 ھێنراوە.
{{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=،|date=، و|archive-date=(یارمەتی) - ^ Sefanov، Mike (22 December 2008). «Russian presidential term extended to 6 years». CNN. لە ڕەسەنەکە لە 2 April 2015 ئەرشیڤ کراوە. لە 2 March 2015 ھێنراوە.
{{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=،|date=، و|archive-date=(یارمەتی) - ^ Gueorguieva & Simon 2009.
- ^ Herszenhorn، David M. (5 March 2012). «Observers Detail Flaws in Russian Election». New York Times. لە ڕەسەنەکە لە 5 March 2012 ئەرشیڤ کراوە. لە 5 March 2012 ھێنراوە.
{{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=،|date=، و|archive-date=(یارمەتی)
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە سەرۆک کۆماری ڕووسیا تێدایە. |