بنەماڵەی بۆربۆن

ئاڵای گەورەی شاھانەی شانشینی فەرەنسا

ئاڵای شاھانەی شانشینی فەرەنسا

ماڵی بۆربۆن خانەدانێکی ئەورووپییە کە بە ڕەچەڵەک فەرەنسییە، لقێکە لە شانشینی کاپیت، ماڵی شاھانەی فەرەنسا. پاشاکانی بۆربۆن بۆ یەکەمجار لە سەدەی ١٦دا فەرمانڕەوایی فەرەنسا و ناڤاریان کرد. تا سەدەی ١٨ ئەندامانی شانشینی بۆربۆنی ئیسپانیا لە ئیسپانیا و ناپۆلی و سیسیلیا و پارما تەختیان بەدەستەوە بوو. ئیسپانیا و لۆکسمبۆرگ ئەمڕۆ پاشاکانی ماڵی بۆربۆنیان ھەیە.

بۆربۆنەکانی شاھانە لە ساڵی ١٢٧٢ سەریان ھەڵدا، کاتێک کوڕە بچووکەکەی پاشا لویسی نۆیەم ھاوسەرگیری لەگەڵ میراتگری ئاغای بۆربۆن کرد.[٢] خانووەکە بۆ ماوەی سێ سەدە وەک لقێکی کادێت بەردەوام بوو، وەک ئاغا لەژێر دەستی پاشاکانی ڕاستەوخۆی کاپیتیان و ڤالۆیسدا خزمەتیان کرد.

ھێڵی باڵای ماڵی بۆربۆن لە ھێڵی نێردا لە ساڵی ١٥٢٧ بە مردنی چارڵی سێیەم، دوکی بۆربۆن لەناوچوو. ئەمەش وای کرد لقی بچووکی بۆربۆن-ڤێندۆم ببێتە لقی باڵای بنەماڵەیی ماڵی بۆربۆن. لە ساڵی ١٥٨٩ و بە مردنی ھێنری سێیەمی فەرەنسا، ماڵی ڤالۆیس لە ھێڵی پیاودا لەناوچوو. بەپێی یاسای سالیک، سەرۆکی ماڵی بۆربۆن، وەک نوێنەری باڵای لقی باڵای شانشینی کاپیت کە لە ژیاندا مابووەوە، وەک ھێنری چوارەم بوو بە پاشای فەرەنسا.[٢] پاشان پاشاکانی بۆربۆن ئەو بەشەی شانشینی ناڤاریان لە باکووری پیرینی یەکخستەوە، کە باوکی ھێنری بە ھاوسەرگیری لە ساڵی ١٥٥٥دا بەدەستی ھێنابوو، ھەردووکیان تا ڕووخاندنی دەسەڵاتی پاشایەتی لە ساڵی ١٧٩٢ لە سەردەمی شۆڕشی فەرەنسادا حوکمڕانییان کرد. ھێڵی باڵای بۆربۆنەکان بۆ ماوەیەکی کورت لە ساڵی ١٨١٤ و بۆ ماوەیەکی یەکلاکەرەوە لە ساڵی ١٨١٥ دوای ڕووخانی یەکەمین ئیمپراتۆرییەتی فەرەنسا نۆژەنکرایەوە، دواجار ھێڵی باڵای بۆربۆنەکان لە شۆڕشی تەممووزی ساڵی ١٨٣٠ ڕووخێنران. لقێکی کادێتی بۆربۆن، ماڵی ئۆرلیان، پاشان بۆ ماوەی ١٨ ساڵ (١٨٣٠) حوکمڕانی کرد –١٨٤٨)، تاوەکو ئەویش ڕووخێنرا.

شازادەکانی کۆندێ لقێکی کادێتی بۆربۆنەکان بوو کە لە مامی ھێنری چوارەمەوە ھاتبوو، شازادەکانی کۆنتی ھێڵێکی کادێتی لقی کۆندێ بوو. ھەردوو ماڵەکە کە وەک شازادەی خوێن ناسێندرابوون، بنەماڵەی ئاغای دیار و بەرچاوی فەرەنسا بوون، بە بەشداریکردنیان لە کاروباری فەرەنسادا ناسراون، تەنانەت لە کاتی دەربەدەریدا لە شۆڕشی فەرەنسادا، تا لەناوچوونی ھەریەکەیان لە ساڵانی ١٨٣٠ و ١٨١٤. لە دوای لەناوچوونی ماڵی کاپیتیان لە کۆرتنی لە ساڵی ١٧٣٣دا، بۆربۆنەکان تاکە لقی ماڵی کاپێتن کە لە ژیاندا ماون.

لە ساڵی ١٧٠٠ بە مردنی چارڵی دووەمی ئیسپانیا، ھابسبورگەکانی ئیسپانیا لە ھێڵی نێردا لەناوچوون. لەژێر وەسیەتنامەی چارڵی دووەمی بێ منداڵدا، نەوە دووەمی لویسی چواردەھەمی فەرەنسا وەک جێنشینی ناوی لێنرا، بۆ ئەوەی ڕێگری لە یەکگرتنی تەختەکانی فەرەنسا و ئیسپانیا بکرێت. شازادە کە ئەوکات دوکی ئەنجۆ بوو، بوو بە فیلیپی پێنجەمی ئیسپانیا. جیاکردنەوەی ھەمیشەیی تەختی فەرەنسا و ئیسپانیا کاتێک مسۆگەر بوو کە فەرەنسا و ئیسپانیا وازھێنانی فیلیپیان، بۆ خۆی و نەوەکانی، لە تەختی فەرەنسا لە پەیمانی ئۆترێخت لە ساڵی ١٧١٤دا پەسەند کرد و دواتر ڕێکخستنە ھاوشێوەکان تەختی ئیسپانیایان لە تەختی ئەو دووانە جیاکردەوە سیسیلی و پارما. ماڵی بۆربۆنی ئیسپانی چەندین جار ڕووخێنراوە و نۆژەن کراوەتەوە، لە ساڵانی ١٧٠٠–١٨٠٨، ١٨١٣–١٨٦٨، ١٨٧٥–١٩٣١ و لە ساڵی ١٩٧٥ەوە حوکمڕانی کردووە. بۆربۆنەکان لە ساڵی ١٧٣٤ تا ١٨٠٦ لە ناپۆلی حوکمڕانی کردووە و لە سیسیلیا لە ساڵی ١٧٣٥ تا ١٨١٦، و لە شانشینی یەکگرتووی دوو سیسیلیا لە ١٨١٦ تا ١٨٦٠. ھەروەھا لە پارما لە ساڵانی ١٧٣١ تا ١٧٣٥، ١٧٤٨–١٨٠٢ و ١٨٤٧–١٨٥٩ حوکمڕانییان کردووە.

شارلۆت، دوچێسی گەورەی لۆکسمبۆرگ (١٩١٩–١٩٦٤ فەرمانڕەوایی کرد) ھاوسەرگیری لەگەڵ کادێتێکی ھێڵی پارمێس کرد و بەم شێوەیە جێنشینەکانی کە لە دوای دەستلەکارکێشانەوەی لە ساڵی ١٩٦٤ەوە فەرمانڕەوایی لۆکسمبۆرگیان کردووە، ھەروەھا ئەندامی ئەنجومەنی بۆربۆن بوون. ئیزابل، شازادەی ئیمپراتۆری بەڕازیل، ڕیجێنت بۆ باوکی، پێدرۆی دووەمی ئیمپراتۆریەتی بەرازیل، ھاوسەرگیری لەگەڵ کادێتێکی ھێڵی ئۆرلیان کرد و بەم شێوەیە نەوەکانیان کە بە ئۆرلین-براگانزا ناسراون، لە ھێڵی جێنشینی تەختی بەڕازیلدا بوون و ئەگەر لە ساڵی ١٨٨٩دا بە کودەتایەک ڕژێمی پاشایەتی ھەڵنەوەشایەوە، چاوەڕوان دەکرا سەر تەختی پاشایەتییەکەی بێت.

ھەموو ئەندامە ڕەوا و زیندووەکانی ماڵی بۆربۆن، بە لقە کادێتەکانیشەوە، نەوەی ڕاستەوخۆی ئاگناتیکی ھێنری چوارەمن لە ڕێگەی کوڕەکەیەوە لویسی سێزدەھەم فەرەنسا.