ھاندەری ھەوایی

ھاندەری ھەوایی ئەو ھاندەرەیە لە کە لە ئامێرەکاندا ڕێگایەک بەرھەمدەھێنێت بۆ دەرچوونی ھەوا لە شلدا بە یەک ئاڕاستە بە پێچەوانەی ئاڕاستەی شلەکە. بەپێی یاسای سێیەمی نیوتن، لاشەی جوڵاو ھاندەدرێت بە ئاڕاستەی پێچەوانەی فڕۆکەکە. کاردانەوە بزوێنەرەکان بەکار دەخات لەسەر بنەمای ھاندانی فڕۆکەکە کە بزوێنەری فڕۆکەکە بەکاردێت بۆ ھاندانی فڕۆکەکە، ترۆمپای ھەوایی بەکاردێت بۆ ھاندانی دەریایی، بزوێنەری موشەک و پاڵنەری پلازما بەکاردێن بۆ ھاندەری بۆشایی ئاسمان. سیستەمی زیندەزانی پێکدێت لە میکانیزمی ھاندانی گیانلەبەرە دەریاییەکان وەکو ھەشت پێ، کەروێشکی دەریایی، زوەرە جومگە دارەکان، ماسی.

فیزیا

فڕۆکەی ھاندەر بەرھەمدێت بەھۆی ھەندێک کارلێکی بزوێنەرەکان یاخود گیاندارەکان کاتێک پاڵپێوەنان بەرھەم دێت بەھۆی جوڵەیەکی خێرایی فڕۆکەیی لە شلدا بە ڕێککەوتن لەگەڵ یاساکانی نیوتن بۆ جوڵە.ئەوە زۆر کاریگەرە کاتێک ژمارەکانی ڕینۆڵد بەرز دەبێ، ئەوەی کە ھاندەدرێت تا ڕادەیەک گەورەیە و بەناو لینجییەکی کەم دا دەڕوات.^[١]

لە گیانداراندا، فڕۆکەیەکی زۆر کارامە لێدەدات، بەلایەنی کەمی ژمارەکانی ڕینۆڵد گەورەتر دەبێت لە ٦.^[٢]^[٣]

ھاندەری دیاریکراو

ھاندەری دیاریکراو (کورتکراوەکەی بریتییە I_sp)بریتییە لەو پێوەرەی کە کاریگەری موشەک دیاری دەکات یاخود بەکارھێنانی سوتەمەنی لەلایەن بزوێنەرەوی فڕۆکەوە. بەھۆی پێناسەی ئەوەی کە ھاندەری گشتی (یاخود گۆڕان لە تەوژم)دەگات لە ھەر خولەکێکدا ھاندەرێک بەکاردەھێنێت.^[٤] وە دووری ھاوتا بۆ ھاندەری پەیدابوو دابەش دەکرێت بەھۆی ھاندەری ڕێژەی بارستەی فشار یاخود ڕێژەی کێشی فشار.^[٥] ئەگەر بارستایی(کیلۆگرام، بارستایی-پاوەند، یاخود مشت)بەکاربێت وەکو یەکەی ھاندەر، پاشان ھاندەری دیاریکراو یەکەی ھەیە لە خێرایی. یەکەی کێش (نیوتن یاخود ھێز-پاوەند)بەکاردێت، پاشان ھاندەری دیاریکراو یەکەی ھەیە بۆ کات (چرکەکان). چەند جارە کردنی ڕێژەی فشار بەھۆی ھێزی کێشی ستانداردەوە(g₀)ھاندەری دیاریکراو دەگۆڕێت لە بنچینەی بارستایی بۆ بنچینەی کێش.^[٥]

سیستەمی ھاندان لەگەڵ بەرزترین ھاندەری بارستایی دیاریکراو کێشی بزوێنەرەکە بەکاردێنن کاریگەرییەکی ھاندانی بەرەو پێش دروست دەکەن، وە لە بارەی موشەکەوە، ھاندەرێکی کەمتر پێویستە.^[٤] بۆ دەڵتا-vی دراو، بۆ یاسای موشەکی تسیۆلکاڤسکی لە موشەکەکاندا، ئەمە واتای ئەوە دەدات کە بزوێنەرەکە زۆر کاریگەر دەبێت لە دەستکەوتنی مەودا، بڵندی، وە خێرایی. ئەم کاریگەرییە گرنگییەکی کەمی دەبێت لە فڕۆکەی بزوێنەرەکاندا کە باڵەکانی بەکاردەھێنێت و ھەوای دەرەوەی بەکاردەھێنێت بۆ سوتان و ھەڵگرتنی باری فڕۆکە کە زۆر قوڕسترە لە بزوێنەرەکەی.

ھاندەری دیاریکراو کۆمەڵەیەک دەگرێتەوە بۆ ھاندەر دابین دەکرێت لەلایەن ھەوای دەرەکی کە بەکاردێت بۆ سوتان و ھاندەری زۆر بەکاردەھێنێت. بزوێنەری فڕۆکە ھەوای دەرەکی بەکار دەھێنێت، وە بۆیە بڕێکی زۆر ھاندەری دیاریکراو ھەیە بە بەراورد بە بزوینەرەکانی موشەک. ھاندەری دیاریکراو لە ماوەی خولی خەرجکردنی بارستایی سوتەمەنی یەکەی ھەیە بۆ ھەر ماوەیەک لە یەکەی کاتدا کە بریتییە لە خێرایی دروستکراو کە پێی دەڵێن «کاریگەری خێرایی گزۆز». ئەمە زۆر بەرزترە بەبەروارد لەگەڵ خێرای ڕاستەقینەی گزۆز چونکە بارستایی لە سوتانی ھەوا ناتوانرێ ھەژمار بکرێ. خێرایی ڕاستەقینەی کاریگەری ھاندەر وەکو ئەوەیە کە لە بزوێنەری موشەک کە ھەوا بەکارناھێنێت.

ھاندەری دیاریکراو پێچەوانەی ھاوڕێژەی ھەڵگەڕاوەی بەکارھێنانی سوتەمەنی دیاریکراو (SFC) لە ڕێگەی پەیوەندی g_o·SFC) بۆ (SFC in kg/(N·s) وە I_sp = 3600/SFC بۆ SFC بە (lb/(lbf·hr.

پاڵنەر

بەھۆی پێناسەی ھاندەری دیاریکراوی پاڵنەر لە سیستەمی SI یەکەکانی بریتییە لە:

$F={\dot {m}}V_{e}$

کاتێک Ve بریتییە لە خێرایی کاریگەری دیاریکراو وە ${\dot {m}}$ بریتییە لە ڕێژەی بارستەی سوتەمەنی.

جۆرەکانی کارلێکی بزوینەر

کارلێک لە بزوێنەر پاڵنان بەرھەم دەھێنێت لەڕێگەی دەرکردنی مادەی ڕەق یاخود کارلێکی بارستەی شل؛ فڕۆکەی ھاندەر تەنھا بۆ ئەو بزوێنەرانەیە کە بارستەی شلە بەکاردەھێنن بۆ کارلێکەکان.

بزوێنەری ھەوایی

بزوینەری ھەوایی بریتییە لە بزوێنەری کاردانەوە کە ھەوای چواردەوری بەکاردەھێنێت و کاردەکات وەکو شلە، وە دەگۆڕێت بۆ گەرمی، گازێکی پەستان بەرز کە فراوان دەبێت بۆ یەک نۆزڵ یان زیاتر. دوو جۆر لە بزوێنەری ھەوایی، توربۆجێت و توربۆفان، لێشاوی تەوەرەیی بەکاردەھێنێت یاخود کۆمپرێسەری سێنتەرفیوجی بەکاردەھێنێت بۆ بەرزکردنەوەی پەستان پێش سوتان، وە توربین بۆ لێخوڕینی کۆمپرێسەر. ڕامجێتەکان تەنھا لە فڕین لە بەرزایی و بە خێرایییەکی زۆر کاردەکەن لەبەر ئەوەی کۆمپرێسەرەکان و توربین لادەبات و لە بری جوڵەی پەستان دروست دەبێت بەھۆی خێرایییەکی بەرزەوە (کە ناسراوە بە پەستانی RAM). ترپەی ھەواییش کۆمپرێسەر و توربین لادەبات، بەڵام دەتوانێ پاڵنەرێکی جوڵاو بەرھەم بھێنێت و سنورێک بۆ بەرزترین خێرایی دابنێت.

بزوێنەری موشەک

موشەکەکە بەتوانا دەبێت لەماوەی کارکردن لە بۆشاییدا چونکە پشت دەبەستێت بەو بارھەڵگرەی کە ھۆکاری ئۆکسێنەکەی ھەڵدەگرێت لەبری بەکارھێنانی ئۆکسجین لە ھەوادا، یاخود لە حاڵەتی موشەکی ناوکی، ھاندەرێکی جێگیر گەرم دەکرێت (وەکو ھایدرۆجینی شل) لەڕێگەی ھێزی ناو کارتیاکەری ناوکی.

بزوێنەری پلازما

پاڵنەرەکانی پلازما، پلازما تاودەدەن بەھۆی ھێزی کارۆموگناتیسی.

ترۆمپای ھەوایی

ترۆمپای ھەوایی، بەکاردیت بۆ رواندنی دەریایی، ئاو بەکاردێت وەکو کاری شلە، پەستانکاری پەستێنەر لەڕێگەی ducted propeller,centrifugal pump,یاخود تێکەڵەی ھەردووکیان.

ھاندەری ھەوایی ئاژەڵان

سیفالۆپۆد وەکو ئاژەڵێکی دەریایی ڕۆیشتنی ھەوایی بەکاردەھێنێت بۆ ڕزگاربوونی لە ئاژەڵە دڕندەکان؛ ئەوان میکانیزمێکی تر بەکاردەھینن بۆ مەلەی لەسەرخۆ. ئەم ھەوایە بەرھەم دێت بەھۆی ھەڵدانی ئاو لەناو سیفۆنە نەرمەکان، کە بە شێوەیەکی نمونەیی تەسک کردنەوەیەکی بچوک دەکەن بۆ بەرھەم ھێنانی زۆرترین خێرایی. ئاوەکە تێدەپەڕێت بەناو لمۆزەکانی پێشتر بۆ ھەناسەدانەوە، ھەردووک مەبەست بەجێ دەھێنێت ھەناسەدانەوە و گوێزرانەوە.^[١] کەروێشکی دەریا(gastropod molluscs) ڕێگەی لەیەکچو بەکاردەھێنن، بەڵام بەبێ بەکارھێنانی میکانیزمی دەماری لە سیفالۆپۆدس بەناودا دەڕوات بە شێوەیەکی نەگونجاو.^[١]

ھەندێک ماسی ھاندەری ھەواییان ھەیە، ئاو تێدەپەڕێت بەناو لمۆزدا بۆ بەھێزکردنی ڕۆیشتنی جوڵەی پەڕە.^:201^[٦]

لە ھەندێک کوللە (dragonfly)، ھاندەری ھەوایی بەرھەمدێت لەڕێگەی ھەندێک گوێزرانەوەی ئاو لە ھەندێک بۆشایی تایبەتمەندەوە لەناو کۆمی. بڕێکی کەم لە زیندەوەر، خێرایییەکی زۆر دەست دەکەوێت.^[٧]

گیاندارە دەریاییە سەرەتاییەکان (وەکو،^[٨]سیفۆنۆفۆر،^[٩] گوێچکە ماسیش بەکاردەھێنێت^[١٠]^[١١]^[١٢] وە ھەندێک ماسی جەلی،^[١٣]^[١٤](وەک ھاندەری ھەوایی خوێیەکان). کارامەترین زیندەوەری ھاندەرە ھەوایییەکان خوێیەکانن، کە فرمانێک بەجێ دەھێنێت لە کەمترین بڕی وزە^[١٣](بۆ ھەر کیلۆگرامێک بۆ ھەر مەترێک) بەبەراورد بە ھەر ئاژەڵێکی دەریایی.^[١٥]

سەرچاوەکان

^ ^ئ ^ا ^ب «Cephalopods and Fish: the Limits of Convergence». Biological Reviews. 47 (2): 241–307. 1972. doi:10.1111/j.1469-185X.1972.tb00975.x.
^ «Comparative jet wake structure and swimming performance of salps» (PDF). Journal of Experimental Biology. 213 (Pt 17): 2967–75. 2010. doi:10.1242/jeb.041962. PMID 20709925.
^ «The role of optimal vortex formation in biological fluid transport». Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 272 (1572): 1557–1560. 2005. doi:10.1098/rspb.2005.3109. PMC 1559837. PMID 16048770.
^ ^ئ ^ا «What is specific impulse?». Qualitative Reasoning Group. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی تەممووزی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٩ ھێنراوە.
^ ^ئ ^ا Benson، Tom (١١ی تەممووزی ٢٠٠٨). «Specific impulse». NASA. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٩ ھێنراوە.
^ Wake، M.H. (1993). «The Skull as a Locomotor Organ». لە Hanken، James (ed.). The Skull. University of Chicago Press. p. 460. ISBN 978-0-226-31573-7.
^ «Jet-propulsion in anisopteran dragonfly larvae». Journal of Comparative Physiology. 97 (4): 329–338. 1975. doi:10.1007/BF00631969.
^ «Jet propulsion of the calycophoran siphonophores Chelophyes and Abylopsis». Journal of the Marine Biological Association of the United Kingdom. 62 (2): 263–276. 2009. doi:10.1017/S0025315400057271.
^ Chamberlain Jr, John A. (1987). «32. Locomotion of Nautilus». Nautilus: The Biology and Paleobiology of a Living Fossil. ISBN 9789048132980.
^ Demont، M. Edwin (January 1, 1988). «Mechanics of Jet Propulsion in the Hydromedusan Jellyfish, Polyorchis Pexicillatus: I. Mechanical Properties of the Locomotor Structure». J. Exp. Biol. (134): 313–332. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ Demont، M. Edwin (January 1, 1988). «Mechanics of Jet Propulsion in the Hydromedusan Jellyfish, Polyorchis Pexicillatus: II. Energetics of the Jet Cycle». J. Exp. Biol. (134): 333–345. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ Demont، M. Edwin (January 1, 1988). «Mechanics of Jet Propulsion in the Hydromedusan Jellyfish, Polyorchis Pexicillatus: III. A Natural Resonating Bell; The Presence and Importance of a Resonant Phenomenon in the Locomotor Structure». J. Exp. Biol. (134): 347–361. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ ^ئ ^ا «Jet propulsion in salps (Tunicata: Thaliacea)». Journal of Zoology. 201 (4): 481–506. 2009. doi:10.1111/j.1469-7998.1983.tb05071.x.
^ «Jet propulsion in Doliolum (Tunicata: Thaliacea)». Journal of Experimental Marine Biology and Ecology. 76 (2): 105–118. 1984. doi:10.1016/0022-0981(84)90059-5.
^ «Aspects of jet propulsion in salps». Canadian Journal of Zoology. 68 (4): 765–777. 1990. doi:10.1139/z90-111.

[Packard19723-1] ئ ^ا ^ب «Cephalopods and Fish: the Limits of Convergence». Biological Reviews. 47 (2): 241–307. 1972. doi:10.1111/j.1469-185X.1972.tb00975.x.

[ref_d2-2] «Comparative jet wake structure and swimming performance of salps» (PDF). Journal of Experimental Biology. 213 (Pt 17): 2967–75. 2010. doi:10.1242/jeb.041962. PMID 20709925.

[ref_e-3] «The role of optimal vortex formation in biological fluid transport». Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 272 (1572): 1557–1560. 2005. doi:10.1098/rspb.2005.3109. PMC 1559837. PMID 16048770.

[QRG12-4] ئ ^ا «What is specific impulse?». Qualitative Reasoning Group. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی تەممووزی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٩ ھێنراوە.

[SINasa2-5] ئ ^ا Benson، Tom (١١ی تەممووزی ٢٠٠٨). «Specific impulse». NASA. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٩ ھێنراوە.

[Hanken1993-6] Wake، M.H. (1993). «The Skull as a Locomotor Organ». لە Hanken، James (ed.). The Skull. University of Chicago Press. p. 460. ISBN 978-0-226-31573-7.

[Mill2004-7] «Jet-propulsion in anisopteran dragonfly larvae». Journal of Comparative Physiology. 97 (4): 329–338. 1975. doi:10.1007/BF00631969.

[ref_-8] «Jet propulsion of the calycophoran siphonophores Chelophyes and Abylopsis». Journal of the Marine Biological Association of the United Kingdom. 62 (2): 263–276. 2009. doi:10.1017/S0025315400057271.

[9] Chamberlain Jr, John A. (1987). «32. Locomotion of Nautilus». Nautilus: The Biology and Paleobiology of a Living Fossil. ISBN 9789048132980.

[10] Demont، M. Edwin (January 1, 1988). «Mechanics of Jet Propulsion in the Hydromedusan Jellyfish, Polyorchis Pexicillatus: I. Mechanical Properties of the Locomotor Structure». J. Exp. Biol. (134): 313–332. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[11] Demont، M. Edwin (January 1, 1988). «Mechanics of Jet Propulsion in the Hydromedusan Jellyfish, Polyorchis Pexicillatus: II. Energetics of the Jet Cycle». J. Exp. Biol. (134): 333–345. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[12] Demont، M. Edwin (January 1, 1988). «Mechanics of Jet Propulsion in the Hydromedusan Jellyfish, Polyorchis Pexicillatus: III. A Natural Resonating Bell; The Presence and Importance of a Resonant Phenomenon in the Locomotor Structure». J. Exp. Biol. (134): 347–361. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[ref_a2-13] ئ ^ا «Jet propulsion in salps (Tunicata: Thaliacea)». Journal of Zoology. 201 (4): 481–506. 2009. doi:10.1111/j.1469-7998.1983.tb05071.x.

[ref_b-14] «Jet propulsion in Doliolum (Tunicata: Thaliacea)». Journal of Experimental Marine Biology and Ecology. 76 (2): 105–118. 1984. doi:10.1016/0022-0981(84)90059-5.

[ref_c-15] «Aspects of jet propulsion in salps». Canadian Journal of Zoology. 68 (4): 765–777. 1990. doi:10.1139/z90-111.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]