گەرمیانی (بەگلەری)
گەرمیانی (بە تورکی: گەرمیانئۆغلولەری بەیلیغی Germiyanoğulları Beylighi یان گەرمیان بەیلیغی Germiyan Beylighi) بەرەبابێكی ناسراوی ئەنادۆڵ بوون [١]، وەك بەگنشین (بەیلیغی)دوای نەمانی سەلتەنەتی ڕۆمی سەلجوقی دامەزرا. لە سەرچاوە توركیەكاندا ئەم بەرەبابە هەمیشە بە تورکمان یان ئۆغوز تورکی پیشان دەدرێن، بەلام وەك زانراوە لە بنەڕەتدا بریتین لە کوردی ئێزدی (ئێزدینی) و هۆزەكانی ناوچەی گەرمیانی نێوان كرماشان و كەركوك، و لە مەڵاتیە و سەمسوور و دیلۆك لەسەر داوای پاشای سەلجوقییەکانەوە هێنرانە ڕۆژئاوای ئەنادۆڵ وەک پاسەوان بەرامبەر هەڕەشەی هۆزە تورکەكان. ئیبن بەتووتەی گەڕیدەی ناسراوی عەرەب لەگەشتنامەگەیدا باس لە كوردانی ناموسڵمانی (ئێزیدی /یەزدانی/ یارسانی) لە كۆتاهیە دەكات[٢].
بە گوێرەی سەرچاوەكان ئەمانە لە كوردستان لە گەرمیان و شارەزوور و مووسڵ بەهۆی فشاری مەغۆلەکانەوە کۆچیان کردبوو بۆ ڕۆژئاوا هاوڕێ لەگەل هۆزی ئەفشاری توركمان و خورازمشاکان و دواتر لە کوتاهیە بەگلەری گەرمیانیان دامەزراند. پێتری مێژوونووسی ڕۆژهەڵاتناس دەلێت گەرمیانیەکان بەرەبابێكی کوردن كە دواتر بوون بە تورك بوون هاوشێوەێ بنەمالەی دونبولیەكانی خۆی و ئازەربێجان.
مێژوو[دەستکاری]
لە نیوەی دووەمی سەدەی ١٤دا، فەرمانڕەوای گەرمیانی دووەم دەسەڵاتی بەهێزی ئەنادۆڵ بوو دوای فەرمانڕەوای قارەمانی . بەڵام دواتر لەلایەن پاشانشینی عوسمانیی دراوسێیەوە دەستی بەسەردا گیرا و ئیمپراتۆریەتی عوسمانی لێ بەرهەم هات.
گەرمیانیەكان ڕۆڵێکی چارەنووسسازیان هەبوو لە نیشتەجێکردنی هۆزەكان بەدرێژایی ناوچە کەنارییەکانی دەریای ئیجە، دامەزرێنەرانی بەگلیکەکانی ئایدین، ساروخان، ئینانچئۆغڵو و مەنتشا سەرەتا وەک فەرماندەی گەرمیان ناوزەد دەكران .
لە ساڵی ١٢٨٣دا لەگەڵ لەسێدارەدانی سوڵتانی كەیخوسرەوی سێیەم لەلایەن مەغۆلەکانەوە و دانانی مەسعودی دووەم لەسەر تەختی سەڵتەنەتی سەلجوق. ململانێی نێوان مەغۆل و سەلجوقی لە قۆنیا گەرمیانیەكان تا ساڵی ١٢٩٠ لەم دەسەڵاتە هەڵگەڕانەوە، لە ساڵی ١٢٩٩دا ڕێککەوتنێک كراو ئەنقەڕە كەوتە ژێر ركێفێ گەرمیانیەكان. كە میر چۆبان حاکمی ئیلخانییەکان لە ساڵی ١٣١٤ دەستی بەسەر ئەنادۆڵدا گرت، گەرمیانیەكان پشتەوانیان كردن. دەسەڵاتی گەرمیانی وردە وردە کەوتە ژێر چەپۆكی باڵادەستێ عوسمانییەکان. بایزیدی یەکەم لەگەڵ شازادەیەکی گەرمیانی هاوسەرگیری کرد و بەشی ڕۆژهەڵاتی گەرمیان وەک ئیمتیازێک درا بە پاشای بایزید.
ناودارەكانی[دەستکاری]
- سولەیمان گەرمیانی
- یەعقوپی دووەمی گەرمیانی