کوردانی میسڕ

کوردانی میسڕ  

کوردانی میسڕ ئاماژەیان بۆ گرووپێک لە کوردەکان دەکات کە لە میسڕ دەژین. مێژووی بوونی کوردەکان لە میسڕ دەگەڕێتەوە بۆ سەدەکانی ناوەڕاست، بە تایبەتی لە سەردەمی ئەییووبییەکان. ئەییووبییەکان زنجیرەیەکی کوردنژاد بوون کە لە سەدەی ١٢ و ١٣ی زایینیدا بەسەر بەشێکی زۆری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لە نێویاندا میسڕ، حوکمڕانییان کردووە.  

مێژووی کوردەکانی میسڕ:

١. سەلاحەدینی ئەییووبی و دامەزراندنی زنجیرەی ئەییووبییەکان

دیارترین کەسایەتی کورد لە مێژووی میسڕ، سەلاحەدینی ئەییووبی (سەلاحەدین)ە، کە لە ساڵی ١١٧١ی زایینیدا زنجیرەی ئەییووبییەکانی دامەزراند. دوای ڕووخاندنی خەلافەتی فاتیمییەکان، کۆنتڕۆڵی میسڕی بە دەستەوە گرت و دواتر بەشێکی زۆری سووریا، یەمەن، عێراق و فەلەستینی کۆنتڕۆڵ کرد. سەلاحەدین بەهۆی سەرکردایەتی لە جەنگەکانی خاچپەرستەکان و وەرگرتنەوەی ئۆرشەلیم لە خاچپەرستەکان ناوبانگی دەرکرد. هەروەها وەک فەرمانڕەوایەکی دادپەروەر و بەهێز لە مێژووی ئیسلام ناسراوە.

٢. **بوونی کوردەکان لە سەردەمی ئەییووبییەکان:**  

دوای سەلاحەدین، زنجیرەی ئەییووبییەکان تا ناوەڕاستی سەدەی ١٣ی زایینیدا بەسەر میسڕدا حوکمڕانییان کرد. لەم سەردەمەدا، زۆرێک لە کوردەکان وەک سەرباز، فەرماندە و بەرپرسانی کارگێڕی بۆ میسڕ کۆچیان کرد و ڕۆڵێکی گرنگیان لە پێکهاتەی حوکمڕانی و سەربازی ئەییووبییەکاندا بینی.

٣. **کۆتایی حوکمڕانی ئەییووبییەکان و درێژەبوونی بوونی کوردەکان:[٤]**  

زنجیرەی ئەییووبییەکان لە ساڵی ١٢٥٠ی زایینیدا لەلایەن مەمالیکەوە ڕووخێنران. بەڵام زۆرێک لە کوردەکان لە میسڕ مایەوە و بەردەوام بوون لە ژیان لەو وڵاتەدا. هەندێک لەوان لە ناوچە جیاوازەکانی میسڕ نیشتەجێ بوون و لەگەڵ کۆمەڵگەی ناوخۆیی تێکەڵ بوون.  

٤. **کوردەکان لە سەردەمەکانی دواتری میسڕ:**  

دوای سەردەمی ئەییووبییەکان، بوونی کوردەکان لە میسڕ کەم بوو، بەڵام هەندێک کۆمەڵگەی کوردنژاد لە ناوچە جیاوازەکانی میسڕ بەردەوام بوون لە ژیان. لە ئێستادا هەندێک خێزانی میسڕی ڕەگ و ڕیشەی کوردییان هەیە، هەرچەندە زۆربەیان ناسنامەی کوردی خۆیان لەدەستداوە و بە تەواوی لە کۆمەڵگەی میسڕیدا تێکەڵ بوون.  

**میراتی کوردەکان لە میسڕ:**  

میراتی کوردەکان لە میسڕ بە شێوەیەکی سەرەکی پەیوەندی بە سەردەمی ئەییووبییەکان و بە تایبەتی کەسایەتی سەلاحەدینی ئەییووبیەوە هەیە.[٥]  

ئەو وەک پاڵەوانێکی نەتەوەیی و ئایینی لە مێژووی میسڕ و جیهانی ئیسلامدا ناسراوە.  

هەندێک لە بینا مێژوویی و کولتوورییەکان لە میسڕ، وەک قەڵای سەلاحەدین لە قاهیرە، بیرەوەری بوونی کوردەکان و کاریگەرییان لەو وڵاتەدا دەخەنەڕوو.[٦]  

بە گشتی، هەرچەندە لە ئێستادا کۆمەڵگەیەکی دیاریکراوی کوردی لە میسڕ نییە، بەڵام کاریگەری مێژوویی کوردەکان بە تایبەتی لە سەردەمی ئەییووبییەکان، بەشێکی گرنگی مێژووی میسڕ پێکدەهێنێت.[٧]  

**خێزانە کوردییەکانی میسڕ**  

لە نێو خێزانە بەناوبانگە کوردییەکانی میسڕدا، دەتوانین بە خێزانی «تیمور پاشا» ئاماژە بکەین کە نووسەر ئەحمەد تیمور پاشا، شاعیرە عایشە التیموریە و ئەدیب مەحموود تیمور لەم خێزانەن. هەروەها خێزانەکانی بەدرخان، ئۆرفلی، ظاظا، کوردی، وانلی، عونی، خورشید و ئاغا لە خێزانە ناسراوەکانی ترن کە ڕەگ و ڕیشەی کوردییان هەیە.  

بۆ نموونە، خێزانێک لە ئال بەدرخان لە شاری فیوم نیشتەجێ بوون و بە ناوی «والي» ناسراون، چونکە والی ئەو شارە بوون. لە نێو کەسایەتییە بەناوبانگەکانی ئەم خێزانە سید بەک والی بەدرخانە. هەندێک لە بەدرخانییەکانیش لە قاهیرە نیشتەجێ بوون. ئەم بەدرخانییانە لە نەوەکانی ئەمیری بوتان، بەدرخان پاشا،ن.[٨]  

**بوونی کوردەکان لە میسڕی ئەمڕۆ**  

لە ئێستادا زۆرێک لە کوردەکان لە میسڕ دەژین و لە ناوچە جیاوازەکانی ئەسکەندەریە لە باکوورەوە تا ئەسوان لە باشوور بڵاوبوونەتەوە. بەشێکی زۆریان لە کۆمەڵگەی میسڕیدا تێکەڵ بوون، بەڵام کوردەکانی نیشتەجێی شارەکانی میسڕ هێشتا بە ڕەگ و ڕیشەی کوردیی خۆیان ناسراون. هەندێک لەوان لە پۆستە گرنگەکاندان، لە نێویاندا فەرمانڕەواکان، پارێزەران، ڕۆژنامەنووسەکان، بەڕێوەبەران و هونەرمەندان.[٩]  

هەروەها خێزانە کوردییەکان لە صعیدی میسڕ نیشتەجێن و ڕێکخراوێک لە گەڕەکی شەبرا لە قاهیرە هەیە بە ناوی «ڕێکخراوی کوردی» کە لەلایەن کوردەکانی صعیدەوە دامەزراوە. لە نێو خێزانە بەناوبانگە کوردییەکانی میسڕدا دەتوانین بە خێزانەکانی تیمور پاشا، بەدرخان، ئۆرفلی، ظاظا، کوردی، وانلی، عونی، خورشید، ئاغا، شوقی و ئەمین ئاماژە بکەین.  

هەندێک لە گوندەکانی میسڕیش ناوەکانیان پەیوەندی بە کوردەکانەوە هەیە، وەک «کفر الأکراد»، «منیة الکردی» و «قرية الکردی» لە ناوەندی دکرنس لە پارێزگای دقهلیە لە ناوچەی دەلتای نیل. لە نزیک ئەسیوط، پایتەختی صعید لە باشووری میسڕ، گوندەکانی الأکراد، بنی زید الأکراد و جزیرة الأکراد هەن.  

کۆچی هەندێک لە کوردەکان بۆ شارە گەورەکانی وەک قاهیرە، ئەسکەندەریە و ئەسیوط بەهۆی کار، خوێندن یان بازرگانی بووە. یەکێک لە گەڕەکەکانی کە تیایدا نیشتەجێ بوون، گەڕەکی شەبرای قاهیرە بووە. ژمارەی دانیشتوانەکەیان لە گوندەکان و شارە گەورەکان نزیکەی بیست هەزار کەسە.[١٠]  

دریە عونی، نووسەری کتێبەکە، دەڵێت کە وشەی «زمالک»، کە ناوی ناوچەیەکی شیکاری قاهیرە، وشەیەکی کوردییە واتای شوێنی هاوینەی پاشاکان دەگەیەنێت. وەک گوتراوە ئەم ناوچەیە لە کاتی حوکمڕانی ئەییووبییەکان بەسەر میسڕدا، شوێنی هاوینەی پاشاکان بووە.[١١]  

**کەسایەتییە بەناوبانگەکانی میسڕ بە ڕەگ و ڕیشەی کوردی**  

زۆرێک لە کەسایەتییە بەناوبانگەکانی میسڕ ڕەگ و ڕیشەی کوردییان هەیە، لە نێویاندا ئەمیرالشعرا ئەحمەد شوقی، ئەدیب مەحموود تیمور، ئیمام محەممەد عەبدو، دەرهێنەر ئەحمەد بەدرخان و کوڕەکەی عەلی بەدرخان، ئەدیب عەبباس مەحموود عەقاد، برازاکەی عامر عەقاد، بیرمەندی ئیسلامی ئەحمەد ئەمین، دکتۆر حەسەن ظاظا، شێخ عەبدولباسەت عەبدولصەمەد، ئەکتەر ئەحمەد ڕەمزی، توێژەر و وەرگێڕ محەممەد عەلی عونی و کچەکەی دریە عونی، نووسەری پێشوو، کە گوتی: «ئایا دانیشتوانی زمالک دەزانن کە زمالک وشەیەکی کوردییە واتای شوێنی هاوینەی پاشاکان دەگەیەنێت؟ وەک گوتراوە ئەم ناوچەیە لە کاتی حوکمڕانی ئەییووبییەکان بەسەر میسڕدا، شوێنی هاوینەی پاشاکان بووە و پڕ بووە لە باخچە سەوزەکان.[١٢]  

**ڕۆژنامەکان**  

یەکەم ڕۆژنامەی کوردی لە جیهان لە قاهیرەی میسڕ[١٣]  

**رادیۆی کوردی لە قاهیرە**  

بە گشتی، بە تێپەڕبوونی کات، میسڕ بەردەوام بوو لە سەرنجدان بە کێشەی کوردی لە ئاستە سیاسی و کولتوورییەکاندا، بە تایبەتی لە سەردەمی جەمال عەبدولناسەر لە لووتکەی بزووتنەوەی نەتەوەیی. لە کاتی ئەو و لە ساڵی ١٩٥٧، بەشی کوردی رادیۆی قاهیرە دامەزرا و بەرنامە ئەدەبییەکان، هۆنراوەی کوردی، مۆسیقا و گۆرانییە کوردییەکان و نامەکانی بیستەرانی پەخش دەکرد. ئەمە حکومەتی تورکیای ناڕەحەت کرد و وەک گوتراوە سەفیری تورکیا لە قاهیرە بەیانی زوو چووە ناو شوێنی نیشتەجێبوونی عەبدولناسەر بۆ ئەوەی ناڕەزایی ئەنقەرە بۆ پەخشی رادیۆی کوردی لە میسڕ ڕابگەیەنێت.  

عەبدولناسەر بە ئارامییەوە پێی گووت: «زانیارییەکانم دەریانخستووە کە لە تورکیا کورد بوونی نییە، هەرچۆنێک بێت ئێوە دەڵێن، و ئەوانەی کە وەک کورد ناسراون، لە ڕاستیدا تورکە شاخییەکانن. بۆچی ئێوە لە رادیۆیەکی کوردی ناڕەحەت دەبن؟! سەفیر بێدەنگ مایەوە و هیچی نەگووت.»  

رادیۆی کوردی بەردەوام بوو لە پەخشی کولتوری کوردی و هەرچۆنێک بێت یەکەم ڕۆژنامەی کوردی لە قاهیرە بە ناوی «کوردستان» بڵاوکرایەوە، رادیۆش لە قاهیرە بوو.[١٤]  

رادیۆی کوردی تا ساڵی ١٩٦٨ بەردەوام بوو لە پەخشکردن، کاتێک ماوەی پەخشکردنی کەمکرایەوە و دواتر بە تەواوی وەستا، دوای مردنی جەمال عەبدولناسەر. ئەم وەستانە زیاتر سیاسی بوو وەک لە کولتووری، هەرچەندە میسڕ هێشتا ڕێز لە ڕەگ

• • سەرچاوەکان**