کوردا
کوردا شارە-دەوڵەت و شانشینێکی کۆن بووە و دەکەوێتە باکووری میزۆپۆتامیا.[١] کوردا لە سەردەمی سەرەتای شانشینەکانی میزۆپۆتامیا سەری ھەڵدا و لە دەقە ئیدارییەکانی ئەو سەردەمەدا وەک دەوڵەتێکی شار و خاکی جوگرافی لە سەروی میزۆپۆتامیا، کە ھاوتایە لەگەڵ باشووریی باکووری کوردستان و باکووریی باشووری کوردستان (باکووری عێراقی مۆدێرن).[٢][٣][٤] شارە-دەوڵەتی کوردا دووبارە لە لایەن پاشای ئەکەدی نارام سین، لە سەدەی بیست و سێی پێش زایین لە ھەڵمەتە سەربازییەکانی لە خاکی سوبارییەکاندا، ناوزەند کراوە.[٥][٦] لە ئەرشیفە جۆراوجۆرەکانی <i>ماری</i> لە دەوروبەری سەدەی ١٨ی پێش زایین باس لە کوردا کراوە وەک شانشینێکی سەربەخۆ، ھەندێک جاریش وەک ھاوپەیمانی بابلییەکان داندراوە.[٧][٨] ھەروەھا لە لەوحەکانی تەل فەخرییەی پاشاکانی ئاشووری، شالمانەسەری یەکەم (١٢٦٣-١٢٣٤ پ.ز) و توکولتی-نینورتای یەکەم (١٢٣٣-١١٩٨ پ.ز)، کوردا وەک یەکێک لە ناوچە داگیرکراوەکانی ئیمپراتۆریەتیی میتانییە.[٩]
شوێن[دەستکاری]
لە لوتکەی خۆیدا، شانشینەکە لە بەشی سەرەوەی خابورەوە لە ناوچەکانی ئەمڕۆ، کە دەکاتە باکووری ڕۆژھەڵاتی سووریا (ڕۆژاوای کوردستان) تا بەرزاییەکانی شاخی شەنگال، باکووری ڕۆژئاوای عێراقی مۆدێرن (باشووری کوردستان) درێژ دەبێتەوە.[١٠][١١][١٢][١٣][١٤][١٥][١٦] شوێنی پایتەخت مشتومڕی لەسەرە؛ یان دەکەوێتە باشووری شاخی شەنگال، یان دەکەوێتە درێژایی ڕووباری خابور.[١١]
ژمارەی دانیشتووان و مێژوو[دەستکاری]
شارەکە ناوەندی ھۆزی نومھای ئامۆرییەکان بووە،[١٧][١٨] ناوچەیەکی بچووک لەخۆ دەگرێت.[١٩] خوداوەندی سامییەکانی ڕۆژھەڵات، نێرگال خوداوەندی سەرەکی کوردا بووە.[٢٠][٢١]
کوردا لە سەدەی ١٨ی پێش زایین لەگەڵ شانشینی دراوسێی ئەنداریگ تووشی ناکۆکییەکی سەربازی بوو، کە بە ئاشتی کۆتایی ھات.[٢٢] بەڵام دواتر کوردا لەلایەن ئەنداریگ و بەڕێوەبەرەکەی کە پاشای ئیلام بوو، داگیر کرا.[٢٣] شانشینەکە ھەوڵیدا دڵسۆزی خۆی بگۆڕێت بۆ بابل بەڵام لەلایەن ئیلامییەکانەوە وەستنێرا، و لە ساڵی ١٧٦٤ پێش زایین ئیلامییەکان لە لایەن ھاوپەیمانییەکی بابلییەوە شکستیان پێ ھێندرا،[٢٣] دەرفەتی ئەوەی بە کوردا دا کە ھاوپەیمانی لەگەڵ شانشینی ئاپوم پێکبھێنێت بۆ ئەوەی ڕووبەڕووی ئەنداریگ ببێتەوە.[٢٤] کوردا شاری ئەشیحومی گرتە دەست،[٢٥] پاشان بوو بە ژێردەستەی بابلییەکان.[٢٦][٢٧]
فەرمانڕەواکان[دەستکاری]
| پاشا | حوکمڕانی کرد |
|---|---|
| سیما‒ئیلانە | |
| بونو-ئیشتار | |
| حامورابی کوردا | ناوەڕاستی سەدەی ١٨ی پێش زایین |
| ئیشتامار-عەداد |
ئەمانەش ببینە[دەستکاری]
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ Liverani, Mario (2013). The Ancient Near East: History, Society and Economy (بە ئینگلیزی). Routledge. p. 610. ISBN 978-1-134-75091-7.
- ^ Bramanti, Armando (2020). The Pottesman Collection in the British Museum: Early Dynastic and Sargonic Administrative Texts, in "The Third Millennium", V.50. published by Brill.
- ^ "CDLI-Archival View". cdli.ucla.edu. Retrieved 2021-02-04.
- ^ "Tex no. P221673, published by Sollberger & Edmond, 1972, in CDLI-Found Texts". cdli.ucla.edu. Retrieved 2021-02-04.
Written forms: iri kur-da. Normalized forms: Kurda
- ^ Potts, D. T.; Radner, Karen; Moeller, Nadine (2020). The Oxford History of the Ancient Near East: Volume I: from the Beginnings to Old Kingdom Egypt and the Dynasty of Akkad (بە ئینگلیزی). Oxford University Press. pp. 729–31. ISBN 978-0-19-068785-4.
- ^ Hennerbichler, Ferdinand (2010). Die Herkunft der Kurden: interdisziplinäre Studie (بە ئەڵمانی). Peter Lang. p. 105. ISBN 978-3-631-59327-1.
- ^ Heimpel, Wolfgang (2003). Letters to the King of Mari: A New Translation, with Historical Introduction, Notes, and Commentary (بە ئینگلیزی). Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-080-4.
- ^ Munn-Rankin, J. M. (1956). "Diplomacy in Western Asia in the Early Second Millennium B.C." IRAQ (بە ئینگلیزی). 18 (1): 68–110. doi:10.2307/4199599. ISSN 0021-0889. JSTOR 4199599.
- ^ Bonatz, Dominik (2014-04-01). The Archaeology of Political Spaces: The Upper Mesopotamian Piedmont in the Second Millennium BCE (بە ئینگلیزی). Walter de Gruyter. pp. 73–5. ISBN 978-3-11-026640-5.
- ^ The Ancient Near East: History, Society and Economy, Mario Liverani, Routledge, Dec 4, 2013, 648 pages, see page 226
- ^ ئ ا Ferdinand Hennerbichler (2010). Die Herkunft der Kurden: interdisziplinäre Studie. Peter Lang. p. 106. ISBN 9783631593271.
- ^ M. B. Rowton, Urban Autonomy in a Nomadic Environment. In: Journal of Near Eastern Studies, Vol. 32, No. ½ (Jan.-Apr., 1973), pp. 201-215
- ^ Postgate, John Nicholas, The Archives of Urad-Serua and His Family: A Middle Assyrian Household in Government Service. Publicazioni del Progetto "Analisi electronic del cuneiforme" Corpus Medio-Assiro. Roma (Roberto Denicola) 1988, Zittierte Archiv-Nummer: 56
- ^ Charpin, Dominique,. La "toponymie en miroir" dans le Proche-Orient amorrite. Revue d’assyriologie et d’archéologie orientale. Volume 97 2003/1, pp. 3–34.
- ^ Jean Robert Kupper (Liége) Les nomads en Mésopotamie au temps des roi de Mari. Société d’Èdition ’Les Belles Letters’, Paris 1957.
- ^ Ferner in: Birot,, Maurice, Kupper, Jean-Robert, Rouault,olivier. Répertoire analytique (2e volume). Tomes I-XIV, XVIII. Première partie. Noms propers (ARM 16/1), Paris 1979: Kurda.
- ^ Trevor Bryce (2009). The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the fall of the Persian Empire. Routledge. p. 516. ISBN 9781134159079.
- ^ Daniel Fleming (2012). The Legacy of Israel in Judah's Bible: History, Politics, and the Reinscribing of Tradition. Cambridge University Press. p. 219. ISBN 9781107024311.
- ^ Trevor Bryce (2009). The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the fall of the Persian Empire. Routledge. p. 373. ISBN 9781134159079.
- ^ Martha A. Morrison, David I. Owen (1981). In honor of Ernest R. Lacheman on his seventy-fifth birthday, April 29, 1981, Volume 2. Eisenbrauns. p. 86. ISBN 9780931464089.
- ^ Izak Cornelius (1994). The Iconography of the Canaanite Gods Reshef and Baʻal: Late Bronze and Iron Age I Periods (C 1500-1000 BCE). University Press. p. 91. ISBN 9783525537756.
- ^ Trevor Bryce (2009). The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the fall of the Persian Empire. Routledge. p. 398. ISBN 9781134159079.
- ^ ئ ا Dominique Charpin (2012). Hammurabi of Babylon. Bloomsbury Academic. p. 49. ISBN 9781848857520.
- ^ Trevor Bryce (2009). The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the fall of the Persian Empire. p. 45. ISBN 9780415394857.
- ^ Trevor Bryce (2009). The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the fall of the Persian Empire. p. 76. ISBN 9780415394857.
- ^ Gordon Douglas Young (1992). Mari in retrospect: fifty years of Mari and Mari studies. p. 13. ISBN 9780931464287.
- ^ Wolfgang Heimpel (2003). Letters to the King of Mari: A New Translation, with Historical Introduction, Notes, and Commentary. p. 161. ISBN 9781575060804.
