کوردا
کوردا شارە-دەوڵەت و شانشینێکی کۆن بووە و دەکەوێتە باکووری میزۆپۆتامیا.[١] کوردا لە سەردەمی سەرەتای شانشینەکانی میزۆپۆتامیا سەری ھەڵدا و لە دەقە ئیدارییەکانی ئەو سەردەمەدا وەک دەوڵەتێکی شار و خاکی جوگرافی لە سەروی میزۆپۆتامیا، کە ھاوتایە لەگەڵ باشووریی باکووری کوردستان و باکووریی باشووری کوردستان (باکووری عێراقی مۆدێرن).[٢][٣][٤] شارە-دەوڵەتی کوردا دووبارە لە لایەن پاشای ئەکەدی نارام سین، لە سەدەی بیست و سێی پێش زایین لە ھەڵمەتە سەربازییەکانی لە خاکی سوبارییەکاندا، ناوزەند کراوە.[٥][٦] لە ئەرشیفە جۆراوجۆرەکانی <i>ماری</i> لە دەوروبەری سەدەی ١٨ی پێش زایین باس لە کوردا کراوە وەک شانشینێکی سەربەخۆ، ھەندێک جاریش وەک ھاوپەیمانی بابلییەکان داندراوە.[٧][٨] ھەروەھا لە لەوحەکانی تەل فەخرییەی پاشاکانی ئاشووری، شالمانەسەری یەکەم (١٢٦٣-١٢٣٤ پ.ز) و توکولتی-نینورتای یەکەم (١٢٣٣-١١٩٨ پ.ز)، کوردا وەک یەکێک لە ناوچە داگیرکراوەکانی ئیمپراتۆریەتیی میتانییە.[٩]
شوێن
[دەستکاری]لە لوتکەی خۆیدا، شانشینەکە لە بەشی سەرەوەی خابورەوە لە ناوچەکانی ئەمڕۆ، کە دەکاتە باکووری ڕۆژھەڵاتی سووریا (ڕۆژاوای کوردستان) تا بەرزاییەکانی شاخی شەنگال، باکووری ڕۆژئاوای عێراقی مۆدێرن (باشووری کوردستان) درێژ دەبێتەوە.[١٠][١١][١٢][١٣][١٤][١٥][١٦] شوێنی پایتەخت مشتومڕی لەسەرە؛ یان دەکەوێتە باشووری شاخی شەنگال، یان دەکەوێتە درێژایی ڕووباری خابور.[١١]
ژمارەی دانیشتووان و مێژوو
[دەستکاری]شارەکە ناوەندی ھۆزی نومھای ئامۆرییەکان بووە،[١٧][١٨] ناوچەیەکی بچووک لەخۆ دەگرێت.[١٩] خوداوەندی سامییەکانی ڕۆژھەڵات، نێرگال خوداوەندی سەرەکی کوردا بووە.[٢٠][٢١]
کوردا لە سەدەی ١٨ی پێش زایین لەگەڵ شانشینی دراوسێی ئەنداریگ تووشی ناکۆکییەکی سەربازی بوو، کە بە ئاشتی کۆتایی ھات.[٢٢] بەڵام دواتر کوردا لەلایەن ئەنداریگ و بەڕێوەبەرەکەی کە پاشای ئیلام بوو، داگیر کرا.[٢٣] شانشینەکە ھەوڵیدا دڵسۆزی خۆی بگۆڕێت بۆ بابل بەڵام لەلایەن ئیلامییەکانەوە وەستنێرا، و لە ساڵی ١٧٦٤ پێش زایین ئیلامییەکان لە لایەن ھاوپەیمانییەکی بابلییەوە شکستیان پێ ھێندرا،[٢٣] دەرفەتی ئەوەی بە کوردا دا کە ھاوپەیمانی لەگەڵ شانشینی ئاپوم پێکبھێنێت بۆ ئەوەی ڕووبەڕووی ئەنداریگ ببێتەوە.[٢٤] کوردا شاری ئەشیحومی گرتە دەست،[٢٥] پاشان بوو بە ژێردەستەی بابلییەکان.[٢٦][٢٧]
فەرمانڕەواکان
[دەستکاری]| پاشا | حوکمڕانی کرد |
|---|---|
| سیما‒ئیلانە | |
| بونو-ئیشتار | |
| حامورابی کوردا | ناوەڕاستی سەدەی ١٨ی پێش زایین |
| ئیشتامار-عەداد |
ئەمانەش ببینە
[دەستکاری]سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ Liverani، Mario (٢٠١٣). The Ancient Near East: History, Society and Economy (بە ئینگلیزی). Routledge. لاپەڕە ٦١٠. ژپنک ٩٧٨-١-١٣٤-٧٥٠٩١-٧.
- ^ Bramanti، Armando (٢٠٢٠). The Pottesman Collection in the British Museum: Early Dynastic and Sargonic Administrative Texts, in "The Third Millennium", V.50. published by Brill.
- ^ «CDLI-Archival View». cdli.ucla.edu. لە ٤ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Tex no. P221673, published by Sollberger & Edmond, 1972, in CDLI-Found Texts». cdli.ucla.edu. لە ٤ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
Written forms: iri kur-da. Normalized forms: Kurda
- ^ Potts، D. T.؛ Radner، Karen؛ Moeller، Nadine (٢٠٢٠). The Oxford History of the Ancient Near East: Volume I: from the Beginnings to Old Kingdom Egypt and the Dynasty of Akkad (بە ئینگلیزی). Oxford University Press. لاپەڕە ٧٢٩–٣١. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٠٦٨٧٨٥-٤.
- ^ Hennerbichler، Ferdinand (2010). Die Herkunft der Kurden: interdisziplinäre Studie (بە ئەڵمانی). Peter Lang. لاپەڕە ١٠٥. ژپنک ٩٧٨-٣-٦٣١-٥٩٣٢٧-١.
- ^ Heimpel، Wolfgang (2003). Letters to the King of Mari: A New Translation, with Historical Introduction, Notes, and Commentary (بە ئینگلیزی). Eisenbrauns. ژپنک ٩٧٨-١-٥٧٥٠٦-٠٨٠-٤.
- ^ Munn-Rankin، J. M. (1956). «Diplomacy in Western Asia in the Early Second Millennium B.C.». IRAQ (بە ئینگلیزی). ١٨ (1): ٦٨–١١٠. doi:١٠.٢٣٠٧/٤١٩٩٥٩٩. ISSN ٠٠٢١-٠٨٨٩. JSTOR ٤١٩٩٥٩٩.
- ^ Bonatz، Dominik (١ی نیسانی ٢٠١٤). The Archaeology of Political Spaces: The Upper Mesopotamian Piedmont in the Second Millennium BCE (بە ئینگلیزی). Walter de Gruyter. لاپەڕە ٧٣–٥. ژپنک ٩٧٨-٣-١١-٠٢٦٦٤٠-٥.
- ^ The Ancient Near East: History, Society and Economy, Mario Liverani, Routledge, Dec 4, 2013, 648 pages, see page 226
- ^ ئ ا Ferdinand Hennerbichler (2010). Die Herkunft der Kurden: interdisziplinäre Studie. Peter Lang. لاپەڕە ١٠٦. ژپنک ٩٧٨٣٦٣١٥٩٣٢٧١.
- ^ M. B. Rowton, Urban Autonomy in a Nomadic Environment. In: Journal of Near Eastern Studies, Vol. 32, No. ½ (Jan.-Apr., 1973), pp. 201-215
- ^ Postgate, John Nicholas, The Archives of Urad-Serua and His Family: A Middle Assyrian Household in Government Service. Publicazioni del Progetto "Analisi electronic del cuneiforme" Corpus Medio-Assiro. Roma (Roberto Denicola) 1988, Zittierte Archiv-Nummer: 56
- ^ Charpin, Dominique,. La "toponymie en miroir" dans le Proche-Orient amorrite. Revue d’assyriologie et d’archéologie orientale. Volume 97 2003/1, pp. 3–34.
- ^ Jean Robert Kupper (Liége) Les nomads en Mésopotamie au temps des roi de Mari. Société d’Èdition ’Les Belles Letters’, Paris 1957.
- ^ Ferner in: Birot,, Maurice, Kupper, Jean-Robert, Rouault,olivier. Répertoire analytique (2e volume). Tomes I-XIV, XVIII. Première partie. Noms propers (ARM 16/1), Paris 1979: Kurda.
- ^ Trevor Bryce (2009). The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the fall of the Persian Empire. Routledge. لاپەڕە ٥١٦. ژپنک ٩٧٨١١٣٤١٥٩٠٧٩.
- ^ Daniel Fleming (2012). The Legacy of Israel in Judah's Bible: History, Politics, and the Reinscribing of Tradition. Cambridge University Press. لاپەڕە ٢١٩. ژپنک ٩٧٨١١٠٧٠٢٤٣١١.
- ^ Trevor Bryce (2009). The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the fall of the Persian Empire. Routledge. لاپەڕە ٣٧٣. ژپنک ٩٧٨١١٣٤١٥٩٠٧٩.
- ^ Martha A. Morrison, David I. Owen (1981). In honor of Ernest R. Lacheman on his seventy-fifth birthday, April 29, 1981, Volume 2. Eisenbrauns. لاپەڕە ٨٦. ژپنک ٩٧٨٠٩٣١٤٦٤٠٨٩.
- ^ Izak Cornelius (1994). The Iconography of the Canaanite Gods Reshef and Baʻal: Late Bronze and Iron Age I Periods (C 1500-1000 BCE). University Press. لاپەڕە ٩١. ژپنک ٩٧٨٣٥٢٥٥٣٧٧٥٦.
- ^ Trevor Bryce (2009). The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the fall of the Persian Empire. Routledge. لاپەڕە ٣٩٨. ژپنک ٩٧٨١١٣٤١٥٩٠٧٩.
- ^ ئ ا Dominique Charpin (2012). Hammurabi of Babylon. Bloomsbury Academic. لاپەڕە ٤٩. ژپنک ٩٧٨١٨٤٨٨٥٧٥٢٠.
- ^ Trevor Bryce (2009). The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the fall of the Persian Empire. لاپەڕە ٤٥. ژپنک ٩٧٨٠٤١٥٣٩٤٨٥٧.
- ^ Trevor Bryce (2009). The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the fall of the Persian Empire. لاپەڕە ٧٦. ژپنک ٩٧٨٠٤١٥٣٩٤٨٥٧.
- ^ Gordon Douglas Young (1992). Mari in retrospect: fifty years of Mari and Mari studies. لاپەڕە ١٣. ژپنک ٩٧٨٠٩٣١٤٦٤٢٨٧.
- ^ Wolfgang Heimpel (2003). Letters to the King of Mari: A New Translation, with Historical Introduction, Notes, and Commentary. لاپەڕە ١٦١. ژپنک ٩٧٨١٥٧٥٠٦٠٨٠٤.
