پەشتوونوالی

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
پەشتوونوالی
پەشتوونوالی

پەشتوونوالی یان پەختوونوالی (بە پەشتۆ: پښتونولي) ڕێساکانی ژیانی نەریتی و شێوازی ژیانی گەلی پەشتوونەکانە، کە پێی دەژین.[١] پەشتوونوالی تەمەنی زیاتر لە هەزار ساڵە و هیچ کام لە یاسا ڕەسەنەکانی هەرگیز گۆڕانکارییان بەسەردا نەهاتووە.[٢][٣][٤]

پاشخان[دەستکاری]

هۆزە پەشتوونەکان کە زۆرجار وەک گەلی جەنگاوەری توند وەسف دەکرێن، لانیکەم لە هەزارەی یەکەمی پێش زایینەوە لە ناوچەی پەشتوونستان (ڕۆژهەڵاتی ئەفغانستان و باکووری ڕۆژئاوای پاکستان) نیشتەجێ بوون. لەو ماوەیەدا بەشێکی زۆری خاکە شاخاوییەکانیان لە دەرەوەی دەسەڵات یان کۆنترۆڵی حکومەت ماوەتەوە. خۆڕاگری پەشتوونەکان لە بەرامبەر دەسەڵاتی دەرەوە و ئەو زەوییانەی تێیدا نیشتەجێن، هۆکارێکە بۆ ئەوەی هەرگیز یاساکانی پەشتوونوالی نەگۆڕدراون.[٥][٦][٧]

ڕێساکان[دەستکاری]

  1. میوانداری (مېلمستيا) – نیشاندانی میوانداری و ڕێزگرتنی قووڵ بۆ هەموو سەردانکەران، بەبێ گوێدانە ڕەگەز، ئایین، پەیوەندی نەتەوەیی یان باری ئابووری و ئەنجامدانی ئەو کارە بەبێ ئەوەی چاوەڕێی هیچ چاکەیەک لە بەرامبەردا بکرێت.  پشتونەکان هەوڵی زۆر دەدەن بۆ ئەوەی میوانداری خۆیان نیشان بدەن.[٨][٩][١٠]
  2. پەنابەری (ننواتې) – هەر کەسێک لە مەترسیدا بێتە لای پشتونێک بۆ سەلامەتی، دەبێت سەلامەتی پێبدرێت.  مرۆڤەکان پارێزراون؛  تەنانەت ئەوانەی لە یاسا ڕادەکەن، دەبێت پەنایان پێبدرێت تا دۆخەکە ڕوون دەبێتەوە. نموونەیەکی دیار ئەو کاتەیە کە مەلا عومەر ڕەتیکردەوە ئوسامە بن لادن ڕادەستی ئەمریکا بکاتەوە و بانگەشەی ئەوەی کرد کە ئەگەر وا بکات یاسای پەنابەری پشتونەکان پێشێل دەکات.  دواتر ئەمریکا ئەفغانستانی داگیرکرد.[٨][١١]
  3. دادپەروەری و تۆڵەسەندنەوە (نياو او بدل) – بۆ گەڕان بەدوای دادپەروەری و تۆڵەسەندنەوە لە ستەمکار.  هەر شتێک لە کوشتن تا سوکایەتی زارەکی بە کارێکی هەڵە دادەنرێت. لە هەندێک حاڵەتدا ستەمکار دەتوانێت پارە پێشکەش بکات بۆ ئەوەی سزا نەدرێت.[٨]
  4. ئازایەتی (توره) - پشتون دەبێت بەرگری لە خاک و ماڵ و ماڵ و خێزان و ئایین و میوانەکانی بکات لە هەر هەڕەشەیەک.  ئەگەر پەشتونێک ئەم یاسایە پەیڕەو نەکات سزا دەدرێن.[٨]
  5. دڵسۆزی (وفاء) - پشتون قەرزاری دڵسۆزی بۆ هۆز و خێزان و دۆست و ئایین و نەتەوەکەیە.[١٢]
  6. میهرەبانی (ښېګړه) - پێویستە پشتونەکان هەمیشە بە میهرەبانی مامەڵە لەگەڵ خەڵکدا بکەن.[١٢]
  7. ناوبژیوانی (جرګه) - ناکۆکیەکان لە ڕێگەی کۆبوونەوەکانەوە چارەسەر دەکرێن کە تێیدا باس لە چارەسەرەکان دەکەن.[١٢]
  8. ئیمان (ګروه) - پێویستە پەشتون باوەڕ بە ئیسلام و دەسەڵاتی خوای گەورە بکات.[٨]
  9. ڕێزگرتن (پت) و شانازی (وياړ) - شانازی پشتونێک، لە کۆمەڵگادا گرنگییەکی زۆری هەیە و دەبێت بپارێزرێت.  پشتونەکان دەبێت ڕێز لە خۆیان و ئەوانی تر بگرن بۆ ئەوەی بتوانن ئەو کارە بکەن، بەتایبەت ئەوانەی نایانناسن.  ڕێزگرتن لە ماڵەوە دەست پێدەکات، لەنێو ئەندامانی خێزان و خزم.[٨]
  10. شەرەفی ژنان (ناموس) - پیاوی پشتون دەبێت بەرگری لە شەرەفی ژنان بکات، بەتایبەتی ژنانی پەشتون، و دەبێت لە زیانی زارەکی و جەستەیی بیانپارێزێت.  کوشتنی ژن لە یاساکانی پشتون قەدەغەیە.[٨][١٣]
  11. شەرەف (ننګ) - پشتونێک دەبێت بەرگری لە خەڵکی لاواز و بێدەسەڵات بکات.[١٤]
  12. سوارچاکی (مېړانه) - پشتون دەبێت بوێری و ڕەفتاری پیاوی پێگەیشتوو نیشان بدات.[١٥]
  13. وڵات (هېواد) - پشتونێک پابەندە بە پاراستنی خاکی پشتونەکان.  پەشتونێک کە خاکی پەشتونەکان نەپارێزێت، ئیتر بە پەشتون نازانرێت.[١٦]

سەرچاوەکان[دەستکاری]

  1. ^ Banting, Erinn (2003). Afghanistan the People. Crabtree Publishing Company. p. 14. ISBN 0-7787-9335-4. Retrieved 29 October 2010. Erinn Banting.
  2. ^ "Archived copy" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2021-03-08. Retrieved 2020-09-17.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) ٨ی ئازاری ٢٠٢١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  3. ^ Singh, Ms Priya; Chatterjee, Ms Suchandana; Sengupta, Ms Anita (15 January 2014). Beyond Strategies: Cultural Dynamics in Asian Connections: Cultural Dynamics in Asian Connections. ISBN 9789385714535.
  4. ^ Rzehak, Lutz (2011). Doing Pashto: Pashtunwali also known as Afghaniyat as the Ideal of Honourable Behaviour and Tribal Life Among the Pashtuns (بە ئینگلیزی). Afghanistan Analysts Network.
  5. ^ Nath, Samir (2002). Dictionary of Vedanta. Sarup & Sons. p. 273. ISBN 81-7890-056-4. Retrieved 2010-09-10.
  6. ^ "The History of Herodotus Chapter 7". Translated by George Rawlinson. The History Files. Archived from the original on 2012-02-05. Retrieved 2007-01-10. ٥ی شوباتی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  7. ^ Houtsma, Martijn Theodoor (1987). E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913-1936. Vol. 2. BRILL. p. 150. ISBN 90-04-08265-4. Retrieved 2010-09-24.
  8. ^ ئ ا ب پ ت ج چ Banting, Erinn (2003). Afghanistan the People. Crabtree Publishing Company. p. 14. ISBN 0-7787-9335-4. Retrieved 29 October 2010. Erinn Banting.
  9. ^ Schultheis, Rob (2008). Hunting Bin Laden: How Al-Qaeda Is Winning the War on Terror. New York: Skyhorse. p. 14. ISBN 978-1-60239-244-1.
  10. ^ Hussain, Rizwan (2005). Pakistan and the Emergence of Islamic Militancy in Afghanistan. Aldershot: Ashgate. p. 221. ISBN 0-7546-4434-0.
  11. ^ Analyst, Peter Bergen, CNN National Security (29 July 2015). "The enigmatic Mullah Omar and his legacy". CNN. Retrieved 2021-09-27.
  12. ^ ئ ا ب Junaid, Muhammad (March–June 2011). "Poetics of Identity: On Entrepreneurial Selves of Afghan Migrants in Pakistan". Tamara: Journal for Critical Organization Inquiry. 9 (1–2): 44 – via Research Gate.
  13. ^ Yousafzai,McCormick, Malala, Patrick (2014-08-19). I am Malala. ISBN 9781780622170.
  14. ^ Yousafzai, Malala (2014-11-13). I am Malala. ISBN 9781474600293.
  15. ^ Naz, Arab; Khan, Waseem; Daraz, Umar; Hussain, Mohammad; Chaudhry, Hafeez-ur-Rehamn (12 June 2012). "International Journal of Sociology and Anthropology". SSRN 2083022. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  16. ^ H. Cathell, Major John. "Human Geography in the Afghanistan - Pakistan Region: Undermining the Taliban Using Traditional Pashtun Social Structures" (PDF). Archived (PDF) from the original on August 8, 2019. ٨ی ئابی ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=پەشتوونوالی&oldid=1207377»