وێژەی ئازەربایجانی
وێژەی ئازەربایجانی (بە تورکیی ئازەربایجانی: Azərbaycan ədəbiyyatı) بە وێژەیەک دەوترێت کە بە زمانی ئازەربایجانی دەنووسرێتەوە. ئەو زمانە تورکیە، زمانی فەرمیی حکوومەتی کۆماری ئازەربایجانە، کە جۆری ئازەربایجانیی باکووری تێدا قسە دەکرێت. ھەروەھا بە شێوەیەکی ڕەسەن لە ئێران و بە تایبەتی لە ناوچەی مێژووییی باکووری ڕۆژئاوای ئەو وڵاتە قسە دەکرێت کە جۆری ئازەربایجانی باشووری تێدا بەکاردەھێنرێت.[١] ھەروەھا زمانی ئازەربایجانی بە شێوەیەکی ڕەسەن لە ڕووسیا (بەتایبەت داغستان)، گورجستان و تورکیا قسە دەکرێت. لە کاتێکدا زۆرینەی خەڵکی ئازەربایجانی لە ئێراندا دەژین، ئەدەبیاتی مۆدێرنی ئازەربایجانی بە شێوەیەکی سەرەکی لە کۆماری ئازەربایجاندا بەرھەم دەھێنرێت کە زمانی فەرمیی ئەو وڵاتەیە. بۆ نووسینی زمانەکە سێ ئەلفوبێ بەکاردێت: ئەلفوبێی لاتینی ئازەربایجانی لە کۆماری ئازەربایجان، ئەلفوبێی عەرەبی لە ئێران و ئەلفوبێی سیریلیک کە پێشتر لە ئازەربایجانی سۆڤیەت بەکارھاتووە.
پەرەسەندنی سەرەتاییی ئەدەبیاتی ئازەربایجانی پەیوەندییەکی نزیک بە زمانی تورکیی ئەنادۆڵییەوە ھەبووە کە بە ڕێنووسی فارسی-عەرەبی نووسراوە. یەکەمین نموونەکانی جیابوونەوەی ئەو دوو وێژەیە دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی ١٤ یان پێشتر.[٢][٣] چەندین نووسەری گەورە و کەسایەتییە شیعرییەکانی بەرچاو لە سەدەکانی ١٤ ھەتا ١٧ ڕۆڵیان لە پەرەپێدانی ئەدەبیاتی ئازەربایجانیانیدا ھەبوو. لە کۆتاییی سەدەی نۆزدەھەمدا، ئەدەبیاتی جەماوەری وەک ڕۆژنامە بە زمانی ئازەربایجانی دەستیکرد بە چاپکران. لە سەردەمی ستالین ئەلفوبێی عەرەبیی زمانی ئازەربایجانی گۆڕا بۆ ئەلفوبێی سیریلیکی.
ئەدەبیاتی مۆدێڕنی ئازەربایجانی زۆرتر لە کۆماری ئازەربایجان بەرھەم دەھێنرێت و سەرەڕای ئەوەی زمانی ئازەربایجانی لە ئێراندا بە شێوەیەکی بەرفراوان قسە دەکرێت، بەڵام بە شێوەیەکی فەرمی لە قوتابخانەکاندا ناخوێندرێت و بڵاوکراوەکانیش بەو زمانە بە ئاسانی دەستناکەون.
دوو نەریتی ئەدەبیاتی ئازەربایجانی
[دەستکاری]ئەدەبیاتی فۆلکلۆری ئازەربایجانی
[دەستکاری]نەریتی پاڵەوانی
[دەستکاری]شیعری فۆلکلۆر
[دەستکاری]وێژەی سەفەوی
[دەستکاری]شیعری دیوان
[دەستکاری]پەخشانی سەرەتاییی سەفەوی
[دەستکاری]سەردەمی کلاسیک
[دەستکاری]سەدەی نۆزدەھەم بەدواوە
[دەستکاری]وێژەی ئازەربایجانیی سۆڤیەت
[دەستکاری]وێژەی ئازەربایجانیی ئێران
[دەستکاری]وێژەی مۆدێرن
[دەستکاری]دیاسپۆرای ئازەربایجانی
[دەستکاری]کاریگەریی حکومەت
[دەستکاری]یاسا کولتوورییەکانی کۆماری ئازەربایجان
[دەستکاری]پشتیوانیی دەوڵەت لە بواری ئەدەبدا
[دەستکاری]مۆزەخانەکانی وێژە
[دەستکاری]ئەمانەش ببینە
[دەستکاری]- ئازەربایجانییەکان
- زمانی ئازەربایجانی
- پێڕستی شاعیرانی زمانی ئازەربایجانی
- مۆزەخانەی نیزامی بۆ ئەدەبیاتی ئازەربایجانی
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ Brown، Keith، ed. (٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٥). Encyclopedia of Language and Linguistics. Elsevier. لاپەڕە ٦٣٤–٦٣٨. ژپنک ٩٧٨٠٠٨٠٥٤٧٨٤٨.
قسەکەرانی ڕەسەنی زمانی ئازەربایجانی، جگە لە کۆماری ئازەربایجان (کە زمانی ئازەربایجانیی باکووری تێدا قسە دەکرێت)، لە ئێران (باشووری ئازەربایجان)، داغستان، گورجستان، تورکیا، سوریا و عێراق نیشتەجێین. زمانی ئازەربایجانیی باکووری بە وشەی قەرزکراوەکانی ڕووسی دیاری کراوە و ئازەربایجانیی باشووری بە وشەی قەرزکراوەکانی فارسی جیا دەکرێتەوە.
- ^ Johanson، L. (٦ی نیسانی ٢٠١٠). Brown، Keith؛ Ogilvie، Sarah (eds.). Concise Encyclopedia of Languages of the World. Elsevier. لاپەڕە ١١٠–١١٣. ژپنک ٩٧٨-٠-٠٨-٠٨٧٧٧٥-٤ – لەڕێگەی Google Books.
- ^ Öztopcu، Kurtulus. «Azeri / Azerbaijani». American Association of Teachers of Turkic Languages. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٥ی شوباتی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
خوێندنی زۆرتر
[دەستکاری]- Heß، Michael R. (2015). «Azerbaijani literature». لە Fleet، Kate؛ Krämer، Gudrun؛ Matringe، Denis؛ Nawas، John؛ Rowson، Everett (eds.). Encyclopaedia of Islam, THREE. Brill Online. ISSN ١٨٧٣-٩٨٣٠.
- Mustafayev، Shahin (٢٠١٣). «Ethnolinguistic Processes in the Turkic Milieu of Anatolia and Azerbaijan (14th–15th Centuries)». لە Lascu، Stoica؛ Fetisleam، Melek (eds.). Contemporary Research in Turkology and Eurasian Studies: A Festschrift in Honor of Professor Tasin Gemil on the Occasion of His 70th Birthday. Cluj-Napoca: Cluj University Press. لاپەڕە ٣٣٣–٣٤٦. ژپنک ٩٧٨-٩٧٣-٥٩٥-٦٢٢-٦.
بەستەرە دەرەکییەکان
[دەستکاری]- The Book of Dede Korkut (English translation) 2016-10-19 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.
- "Literature" by Azeri.org
- Azeri Literature
- Azerbaijani Literature and Authors, part of Virginia Tech University Libraries Slavic, East European, and Former USSR Resources page
- Aesopian literary dimensions in Azerbaijani literature of the Soviet period, 1920—1990, by Maliheh Shams Tyrrell, Columbia University, Faculty Advisor: Edward Allworth, Date: 1999
- The Institute of Literature named after Nizami of the Azerbaijan National Academy of Sciences
- The Use of Spoken Russian in Azerbaijani Literature, by Andreas Tietze, Slavic Review, Vol. 22, No. 4 (Dec., 1963), pp. 727–733
- Azeribooks project of the United States Public Affairs Section
- Azerbaijan National Bibliography (1987–1991)
- Kocharli, Nigar: "The Business of Literature in Azerbaijan" in the Caucasus Analytical Digest No. 14
