مۆسیقای یارسان
مۆسیقای یارسان یان مۆسیقای یاری بە شێوەی مۆسیقایەک دەگۆترێت کە لەنێوان خەڵکی یارسان باوە و لە دابونەریتی ئایینی ئەو گەلە لە جەمخانەکان بەکاردەھێنرێت. ھەر مۆسیقایەک کە خەڵکی یارسان لە دەرەوەی جەمخانە لە جێژنەکان و ڕێوڕەسمەکان دەژەنێت مۆسیقای یارسان نییە و مۆسیقای یارسان مۆسیقایەکی ئایینییە و ئەم دوو شێوەی مۆسیقایە جیاوازن. ئامێری سەرەکیی مۆسیقای یارسان تەموورەیە.
تەموورە[دەستکاری]
ئامێری سەرەکیی مۆسیقای یارسان ئێستاکە تەموورەیە، بەڵام بەپێی کتێبی سەرەنجام لە ڕابردوودا ئامێرەکانێکی دیکەش لە مۆسیقای یارسان بە کار ھێنراوە.
مەقامەکانی تەموورە[دەستکاری]
ھەندێک لە مەقامەکانی تەموورە بریتین لە:[١]
- ئیمانم یار
- ئەڵوەن (مەقام)
- باریە
- باوە نائووسی و باوە جەلیلی
- بیان وە یاری
- بەلیھا
- تاڵەسواران
- تەرز ڕووسەم
- تەرز یاری
- تەنەمیری
- جەم نیان دووسان ئەو یانە
- حەق حەق و ھوو ھوو
- حەقەن حەقەن
- خاس بەژەنە
- خواجای غوڵامان
- خیاڵە مەسە
- داو نە کۊرەی کەوسەر وەردەن تاو
- دو واڵە (مەقام)
- دەسی وێت وەلە
- سائیل ئەی سائیل
- سارووخانی
- سوڵتان دینە
- سەحەری (مەقام)
- سەر خێوی
- سەرتەرز
- سەی خامووشی
- سەید محەمەد بەڕەو دیوانی
- شاخوەشینی
- شێخ ئەمیری
- عابدینە
- عاڵی گورز ویش
- عەلی عەلی
- عەلی عەلی ھوو
- غەریبی
- فانی فانی وەن
- قەتار (مەقام)
- لامی لامی
- لاو ھەی لاو
- مەجنوونی (مەقام)
- ھانا فەریایڕەس داو
- ھاھا
- ھجرانی (مەقام)
- ھوو ھوو یار
- ھەروا بووگە و ھەروا دەبێ
- ھەی ئیمانم یار
- ھەی دووس
- ھەی دەیار دەیار
- ھەی لاوە
- ھەی گیان ھەی گیان
- پا وە مووری
- پێشڕەوی پردیوەر
- چلتەن چلانان
- ڕەژیان داڵاھوو
- گلوە دەرە
- گوڵ وە خاک
- یار داو
- یار دیدەکانی بنیامین پیرە
- یار دیدەکانی شا مەیوو
- یار دیدەکانی چۊ وەشەن یار مەیوو
- یاران جەم نیان
- یاران وە باتن
ئامێرەکانی دیکە[دەستکاری]
لە سەرەنجام ناوی ٦٥ ئامێر ھاتووە کە ئامێرەکانی ناوچەی کوردستان بوونە:
١- تەموورە، ٢- عوود، ٣- ڕۆباب، ٤- قیتار، ٥- سۆرنا، ٦- ناقووس، ٧- مۆکەش (کەمانچە)، ٨- تار، ٩- سەنتوور، ١٠- چەنگ، ١١- نای، ١٢- دەھۆڵ (دۆڵ یان دێوەڵ)، ١٣- دۆکمە، ١٤- نەفیر، ١٥- بلیول (بلوور)، ١٦- شەیپوور، ١٧- قامقۆر، ١٨- قانوون، ١٩- شۆتان، ٢٠- زمار، ٢١- شمشاڵ، ٢٢- مۆھرە، ٢٣- تەپڵ، ٢٤- دەف، ٢٥- سەنقەرە، ٢٦- قەرنا (قەرەنەی)، ٢٧- سوورژەن، ٢٨- جەبار، ٢٩- قووقوو، ٣٠- سەمتوور، ٣١- کەوڕەنگ، ٣٢- زیل، ٣٣- بۆرەک، ٣٤- دەمار، ٣٥- پۆرەنگ، ٣٦- دۆمبەک، ٣٧- مۆسیقار، ٣٨- چەقوانە، ٣٩- ئاواز، ٤٠- قیژەک، ٤١- سیتار، ٤٢- قوپوز، ٤٣- تاس، ٤٤- کەرنا، ٤٥- دووزەلە، ٤٦- دووتەپڵە، ٤٧- تۆتەک، ٤٨- زەنگ، ٤٩- شاخ نەفیر، ٥٠- ڕوود، ٥١- باڵەبان، ٥٢- کینارە، ٥٣- سەفیر، ٥٤- دایرە، ٥٥- مزمار، ٥٦- گاودۆم، ٥٧- چەغانە، ٥٨- چارپار، ٥٩- تیریاڵ، ٦٠- کووس، ٦١- شانە، ٦٢- ئەرغەنوون، ٦٣- گیرە، ٦٤- قەمتوور، ٦٥- ڕەقاز.[٢]
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ دفترچە آلبوم موسیقی نواحی ایران: موسیقی کوردی، مقامات تنبور، روایت، تنبور و آواز: علی اکبر مرادی، تھران: مؤسسۀ فرھنگی-ھنری ماھور، ١٣٨٧؛ پ ٢١٧-٢١٨.
- ^ طاھری، طیب. تاریخ و فلسفۀ سرانجام: شرحی بر اعتقادات و نحلەھای فکری در کردستان، و فرھنگ یارسان، ھەولێر: دەزگای توێژینەوە و بڵاوکردنەوەی موکریانی، ٢٠٠٩؛ پ ٢١٧-٢١٨.