منداڵانی کار

لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا کۆمپانیگەلێکی زۆر لەسەر بنەمای کارکێشانەوە لە منداڵان دامەزرا. ئەم وێنەیە لە نیۆیۆرک لە ساڵی ١٩١٢ دا گیراوە (١٩١٢)

دیاردەی منداڵانی کار ئاماژە بە کارپێکردنی زۆرەملی بە منداڵانی ژێر تەمەنی ١٨ ساڵ دەوترێ کەببێتە ھۆی ئەوەی منداڵ لە سیستمی پەروەردە وخوێندن و قوتابخانە دووربکەوێتەوە و جگە لەمەش تەمەنی منداڵی بە فیڕۆ بڕوات و مافەکانی منداڵ بوون لەدەست بدات. ھەروەھا بە ھۆی کارکردنیەوە لە باری جەستەیی، دەروونی، ئەخلاقی و کۆمەڵگایی ئازاری پێبگات و تووشی خەسار ببێت. ئیشکردن بە منداڵان لە لایەن زۆربەی ڕێکخراوە نێونەتەوەییەکانەوە قەدەغە کراوە و وەک تاوان ئەژمار ئەکرێت.
ھەموو جۆرە کارێک بە کاری زۆرەملی بۆ منداڵانئەژمار نەکرێت، بۆ نموونە کارگەلێک وەک: ئیشی ھونەری و فێرکاری لە پۆلە تایبەتەکاندا، کارکردن لەبەردەست باوکدا لە ڕۆژانی پشوودا.

منداڵانی کار لە کاتە جیاوازەکانی مێژوودا کاریان لێکێشراوەتەوە. پێش ساڵەکانی ١٩٤٠ منداڵانێکی زۆر لە تەمەنکانی ٥ بۆ ١٤ ساڵلە ئەورووپا، ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئامریکا و وڵاتە داگیرکراوەکانی دەستی ھێزە ئەورووپییەکان دا لە مەزرا کشتوکاڵیەکان و بیناسازی، کارگە و کارخانەکان، کانەکان (وەک کانی بەرد و خەڵوز و زێر و ھتد)، فڕۆشتنی ڕۆژنامە. کارکردنی شەوانە بە شێوەی ١٢ کاتژمێری لە کارگەکاندا تا کازیوە، کاریان پێکراوە.

سەوزی تۆخ : وڵاتانی ئەفریقای ڕەش بە پێی پێناسەی نەتەوەیەکگرتووەکان بە وڵاتانی ھێڵی سەحرای گەورەی ئەفریقا بەرەو باشووری ئەفریقا ئەوترێت.
سەوزی کاڵ: وڵاتی سوودان بە پێی پێناسەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان وەک وڵاتێکی ئافریقای باکوور ناسێندراوە.

لە وڵاتانی لە حاڵی پێشکەوتندا کە ڕیژەی نەداری و نەبوونی ھەڵی خوێندن بەڕچاوە، دیاردەی منداڵانی کار بەربڵاوترە. لە لە ساڵی ٢٠١٠ دا وڵاتانی ئەفریقای ڕەش زۆرترین ڕێژەی منداڵانی کاری تیا تۆمار کراوە، لەم وڵاتانە لەگەڵ چەندین وڵاتی تری ئەفریقایی رێژەی لە سەدا ٥٠ی منداڵانی ٥ بۆ ١٤ ساڵ خەریکی ئیش کردنن.

بە پێی ئامارەکانی بانکی جیھانی ڕێژەی دیاردەی منداڵانی کار لە دنیادا لە نێوان ساڵەکانی ١٩٦٠ بۆ ٢٠٠٣ دا ١٠ بۆ ٢٥ لەسەد نزم بوونەوەی بوخۆیەوە بینیوە. بەم پێیەش ھێشتا کۆی گشتی منداڵانی کار لە دنیادا لە ئاستێکی بەرزدایە. بە وتەی یونیسێف و ڕێکخراوەی نێونەتەوەیی کار لە ساڵی ٣٠١٣ دا، ١٦٨ ملوێن منداڵی تەمەن ٥ بۆ ١٧ ساڵ لە سەرانسەری دنیادا گیرۆدەی دیاردەی منداڵانی کار بوون.

مێژووی منداڵانی کار

منداڵانی کار، شاری ماکن، جۆرجیا ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، ١٩٠٩

شۆڕشی پیشەسازی

لە درێژایی شۆڕشی پیشەسازیدا منداڵانی تەمەن ٤ و تەنانەت منداڵتریش لە کارگەو کارخانەکاندا لە ھەلومەرجێکی نالەبار و مەترسیدار و لە زۆربەی حاڵەتەکاندا کوشندە کاریان دەکرد. بە پێی ئەم تێگەیشتنە بەکارھێنانی منداڵان وەک کرێکار لە وڵاتە دەوڵەمەندەکان وەک پێشێلکردنی مافی مرۆڤ دێتە ئەژمار و قەدەغە کراوە، لەحاڵێکدا ھەندێک لە وڵاتە فەقیرەکان لەوانەیە رێگە بدەن یان بێدەنگ بن بەرانبەر بە کاری منداڵان. دیاردەی منداڵانی کار دەتواندرێت پێناسە بکرێت بۆ ئەو منداڵانەی کەمترین تەمەنی یاساییان ھەیە و بە شێوەی تەواو-کاتی کار دەکەن.

سەدەی٢١کەم

Incidence rates for child labour worldwide in 10-14 age group, in 2003, per World Bank data. The data is incomplete, as many countries do not collect or report child labour data (colored gray). The color code is as follows: yellow (<10% of children working), green (10–20%), orange (20–30%), red (30–40%) and black (>40%). Some nations such as Guinea-Bissau, Mali and Ethiopia have more than half of all children aged 5–14 at work to make ends meet.