ململانێی ھەرێم و پەکەکە

ململانێی ھەرێم و پەکەکە زنجیرەیەک شەڕ و پێکدادان لە کوردستانی عێراق لە نێوان حکومەتی ھەرێمی کوردستان دژی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) و گروپە ھاوپەیمانەکانی. لە ساڵی ١٩٨٣ دەستی پێکردووە و تا ئێستاش بەردەوامە. شێوازی سەرەکی پەکەکە بەکارھێنانی شەڕی گەریلایە لە دژی پێشمەرگە.

مێژوو

پارتی و پێشمەرگە، هەردوو باڵی پارتی و یەکێتی، تا ئەمڕۆ چەندین جار شەڕیان لەگەڵ یەکتر کردووە. کاتێک پەکەکە لە ساڵی ١٩٧٨ دامەزرا، کردەوەکانی زیاتر تەنها لە تورکیا بوو، لەگەڵ ئەوەشدا کاتێک لە هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا کودەتایەک ڕوویدا کە بە سەختی سەرکوتی پەکەکەیان کرد، چەکدارەکانی بەرەو سوریا و عێراق هەڵهاتن، کە ئێستا هەرێمی کوردستانی عێراقە. لە سەرەتادا پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراق کە حوکمڕانی زۆربەی خاکی کوردستانی عێراقی دەکرد، لە ساڵی ١٩٨٣دا ڕازی کرد کە ڕێکەوتنێک واژۆ بکات کە ڕێگەی بە پەکەکە بدات کۆنترۆڵی هەندێک ناوچەی هاوسنووری تورکیا بکات. بەڵام پەیوەندییەکانی نێوان پارتی دیموکراتی کوردستان و پەکەکە بە دابەزینەوە چوو، کاتێک پەکەکە دەستی کرد بە داوای حوکمڕانی لە حکوومەتی هەرێمی کوردستان و کۆنترۆڵکردنی زیاتری خاکی لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی پارتی دیموکراتی کوردستان، لە کاتێکدا بەردەوام بوو لە شەڕی تورکیا و خوازیاری نفوزی زیاتر بوو لە هەرێمی کوردستان.

لە سەردەمی شەڕی ناوخۆی کوردەکانی عێراقدا، ئێران و تورکیا، هەروەها هێزەکانی ئێران، عێراقی، ئەمریکی ڕاکێشرانە ناو شەڕەکەوە. پارتی بە مەرجی باش لەگەڵ یەکێتی لەو کاتەدا، دەستی کرد بە هێرشکردنە سەر پێشمەرگەی پارتی دیموکراتی کوردستان و ئەندامانی پارتی. پەکەکە دوای کۆتایی هاتنی شەڕ ڕووی لە چیای قەندیل کرد. خراپترین شەڕی تەواوی شەڕی ناوخۆی کورد لە ١٣ی ئۆکتۆبەری ١٩٩٧ دەستی پێکرد و بە سەدان کەس کوژران و هەزاران کەسیش ئاوارە بوون. تورکیا پشتیوانی پارتی دیموکراتی کوردستانی کرد، بەهۆی ئەوەی هەردووکیان هەوڵی پاڵنانی پەکەکەیان لە کوردستانی عێراق داوە. تەنانەت تورکیا لە لایەن پارتی دیموکراتی کوردستانەوە دەستوەردانی کرد و بە دەرفەتێک بۆ هێرشکردنە سەر پەکەکە زانی. هەروەها تورکیا هۆشداریشی دایە یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان کە واز لە هاوکاریکردن لەگەڵ پەکەکە بهێنن. لە ٢٥ی ئەیلولی ١٩٩٧ هێزەکانی تورکیا ئۆپەراسیۆنی بەیانیان دەستپێکرد. ئامانجیان ئەوە بوو کە ئاگربەست لە نێوان پارتی و یەکێتی دروست بکەن و لە هەمان کاتدا ئۆردوگاکانی پارتی تێک بدەن. ئەو ئۆپەراسیۆنە زیانی زۆری پەکەکە و تورکیای لێکەوتەوە، بەڵام تورکیا جارێکی دیکە نەیتوانی پەکەکە لە باکووری عێراق پاڵ بنێتە دەرەوە. دانوستان لەسەر ئاگربەست لە نێوان پارتی و یەکێتی کرا، کە یەکێتی دەستی کرد بە دژایەتیکردنی پارتی. جەلال تاڵەبانی کە پێشتر هاوپەیمانی پارتی بوو، دواتر ئۆڵتیماتۆمی بە پارتی دا کە "چەک داماڵین یان عێراق بەجێبهێڵن".

ئەمریکا و تورکیا هەردووکیان لە زۆر بۆنەدا هاوکاری حکومەتی هەرێمیان کردووە دژی پەکەکە. ئیسرائیلیش تێڕوانینێکی باشی هەیە بۆ حکومەتی هەرێم بەڵام دژایەتی پەکەکە دەکات.

سەدام حسێن کە لە ڕابردوودا بە ئاشکرا پشتگیری لە پژاکی هاوپەیمانی پەکەکە کردووە، گوایە پشتگیری لە پەکەکەیشی کردووە. وته بێژی وه زاره تی ده ڕه وه ی عێراق ڕایگه یاند، په که که "میراتێکی تراژیدییه له ڕژێمی سه دام". هەروەها پارتی بە "بەردەوامی سیاسەتی سەدام حسێن" لەلایەن سیاسەتمەدارێکی دهۆکەوە تۆمەتبار کرا.

ساڵی 2000 دوای دەستگیرکردنی عەبدوڵڵا ئۆجەلان، پەکەکە و یەکێتی پێکدادانێکی گەورەیان بەسەردا هات. دواتر پەکەکە شارەکانی بەجێهێشت و تەنها لە گوندەکاندا دەستی کرد بە چالاکی و بۆسەی بۆسەکردن. لە 3 بۆنەی جیادا لە 29ی تەمموزی 2015، 28ی تشرینی یەکەمی 2020، و 18ی 1ی 2022، پەکەکە هێرشی کردە سەر بۆری نەوتی هەرێم و تورکیا. لە ساڵی 2014 پێشمەرگە پارچە زەوییەکی لەسەر چیای زینی وەرتێ لە هەولێر جێهێشت. دواتر پارتی ئەو پارچە زەویەی گرت. حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران لە ساڵی ٢٠٢٠ هێزی پێشمەرگەی خۆی جێگیر کردەوە بۆ ناوچەکە، حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران ئیدعای ئەوە بوو کە تەنیا بۆ بەرەنگاربوونەوەی دەوڵەتی ئیسلامی لە باشوور ناوچەکەی بەجێهێشتووە، بەڵام دواجار ئەو ڕاوەستانە بە کشانەوەی هێزەکانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران چارەسەر کرا. مەسعوود بارزانی، پەکەکە بەوە تۆمەتبار دەکات کە سود لە ململانێی پێشمەرگە لەگەڵ داعش دەقۆزێتەوە بە مەبەستی “داگیرکردنی” بەشەکانی هەرێمی کوردستان کە هاوسنوورن لەگەڵ تورکیا، “لەبری ئەوەی پشتگیری لە ئەزموونی هەرێمی کوردستان بکەن”. لە 5ی حوزەیرانی 2021، پارتی لە دهۆک بۆسەی 5 پێشمەرگەی دانا و بەو هۆیەوە کوژران. بەپێی ئامارەکانی حکومەتی هەرێم، تا ساڵی 2015 پارتی 515 گوندی لە هەرێمی کوردستان داگیرکردبوو، لەو ژمارەیەش 304 گوندیان دێنە سەر سنووری پارێزگای دهۆک، 177 گوند لە هەولێر و 34 گوندیش لە سلێمانی بوون. مەسعوود بارزانی لە بەیاننامەیەکدا لە 27ی شوباتی 2021 جەختی لەوە کردووەتەوە کە دەسەڵاتی کوردی بەهۆی پارتییەوە نەیتوانیوە 800 گوند ئاوەدان بکاتەوە، ئاماژەی بەوەشکرد، تەحەمول بوونی ئەو گروپە ناکەن لە ناوچەکەدا.

پارتی دیموکراتی کوردستان لە ٢٠ی ئایاری ٢٠١٤ لە کاتی ئۆپەراسیۆنەکانی هەولێر و دهۆک و زاخۆ، ژمارەیەکی زۆر لە ئەندامانی پەدەکەی دەستگیرکرد. چەند ڕۆژێک پێش ئۆپەراسیۆنەکە، حکومەتی هەرێمی کوردستان پەدەکەی قەدەغە کرد، دوای ئەوەی لە بەردەم پەرلەمانی هەرێمی کوردستان ناڕەزایەتیان دەربڕی بۆ یادکردنەوەی کۆمەڵکوژی ئەندامانی پەکەکە لەلایەن پارتی دیموکراتی کوردستان لە هەولێر لە ساڵی 1997، لە کاتی شەڕی ناوخۆی کوردەکانی عێراق.

لە کاتی پێکدادانەکانی شنگال لە ساڵی 2017، پێشمەرگەی ڕۆژ کە پێشمەرگە پاڵپشتی دەکرا، لەگەڵ یەبەشە کە پەکەکە پاڵپشتی دەکرێت، ڕووبەڕووی یەکتربوونەوە.

لە کاتی پێکدادانەکانی شەنگال لە ساڵی 2022، حکومەتی هەرێم و پەکەکە پشتیوانییان لە لایەنە جیاوازەکان کرد.

لە ساڵی 2022، سەربەست لەزگین، بریکاری وەزیری پێشمەرگە، بەیاننامەیەکی بۆ کەناڵی کوردستان 24 بڵاوکردەوە و تیایدا ڕایگەیاند، "بەشێک لە پارتی ئێم ئێف، حکومەتی سوریا، و حزبوڵای لوبنان هاوپەیمانی پارتین، ئەوان پشتگیری یەکتر دەکەن و پێکەوە کاردەکەن بۆ ئەوەی". هەمان ئامانجەکان ئەم هاوپەیمانییە ڕێگایەکی کراوەی هەیە بە درێژایی ڕێگاکە لە سوریاوە، بە شەنگال، موسڵ، کەرکوک، و بۆ ئێران کە لەژێر کۆنترۆڵی PMF دایە، پەکەکە بنکە سەربازییەکانی لە نزیک قەزای چەمچەماڵ لە پارێزگای سلێمانی هەیە، لەوێشەوە هاوکاری دەکەن لەگەڵ ئەو گروپانەی کە موشەک بۆ سەر هەولێر هەڵدەدەن، ئێمەی حکومەتی هەرێم چەندین جار داوامان لە پەکەکە کردووە ئۆپەراسیۆنە چەکدارییەکانی لە هەرێمی کوردستان ڕابگرێت”. هەروەها ڕایگەیاند که شەڕەکانی پەکەکه هیچ کاریگەرییەکی لەسەر تورکیا نییه و تەنها ئەوەی دەکات سوپای تورکیا به قووڵایی هەڕێمی کوردستان ڕاکێشێتەوه. جۆتیار عادل، وتەبێژی فەرمیی هەرێمی کوردستان، ڕایگەیاند "داوا لە هەموو گروپە سەربازییە بیانییەکان دەکەین، بە پەکەکەشەوە، هەرێمی کوردستان نەکێشێتە ناو هیچ جۆرە ململانێیەک یان گرژییەکەوە، پەکەکە هۆکاری سەرەکین کە پاڵیان بە تورکیاوە ناوە بۆ چوونە ژوورەوە". خاکەکانمان لە هەرێمی کوردستان، بۆیە پێمان وایە پێویستە پەکەکە بڕوات، ئێمە لایەنێک نین لەم ململانێیە لەمێژینەدا و هیچ پلانێکمان نییە لە هیچ لایەنێکدا بین”.

نوێنەری حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە هێزە چەکدارەکانی عێراق، فەرماندەی گشتی عەبدولخالق تەڵات، ڕایدەگەیەنێت، "شەنگال سەقامگیر نابێت تا پەکەکە و میلیشیا چەکدارە قەدەغەکراوەکانی دیکە لەوێ بمێننەوە" و داواشی لە حکومەتی عێراق کرد کە... کار لەگەڵ حکومەتی هەرێم بکەن بەمەبەستی لابردنی پارتی.