دوورگەی مان

دوورگەی مان
بە ئینگلیزی: Isle of Man
بەشێکە لە	British Islands، Celtic nations، ئەورووپای باکوور
دامەزران	١٠ی ئایاری ١٧٦٥
ناو بە زمانی فەرمی	Isle of Man، Mannin
کورتەناو	🇮🇲
زمانی فەرمی	زمانی ئینگلیزی، Manx
سروودی نیشتمانی	Arrane Ashoonagh Vannin
دروشم	Quocunque Jeceris, Stabit، Wohin du es auch wirfst, es wird stehen، Whithersoever you throw it, it will stand، Където и да го хвърлиш, ще стои
کیشوەر	ئەورووپا
وڵات	دوورگەی مان
پایتەخت	Douglas
ناوچەی کاتی	UTC+00:00، Europe/Isle_of_Man
ناوچەی جوگرافی	دەریای ئیرلەند
پۆتانی شوێن	٥٤°١٤′٦″N ٤°٣١′٣٠″W
Coordinates of easternmost point	٥٤°١٧′٤٣″N ٤°١٨′٢٨″W
Coordinates of northernmost point	٥٤°٢٥′٥″N ٤°٢١′٥١″W
Coordinates of southernmost point	٥٤°٣′١٢″N ٤°٣٧′٢٩″W
Coordinates of westernmost point	٥٤°٣′٥٣″N ٤°٤٧′٤٠″W
بەرزترین خاڵ	Snaefell
Office held by head of state	Lord of Mann
سەرۆکی حکوومەت	چارڵسی سێیەم
نووسینگەی بەڕێوەبردن	Chief Minister of the Isle of Man
سەرۆک	Howard Quayle
Executive body	Isle of Man Government
ئەنجومەنی یاسادانەر	Tynwald
Diplomatic relation	کۆماری ئیرلەند
ئەندامی	Man and the Biosphere Programme
دانیشتووان	٨٣٬٣١٤
دراو	پاوەندی ستەرلینگی، Manx pound
Driving side	left
Electrical plug type	BS 1363
زمانەکان	زمانی ئینگلیزی، Manx
ڕووبەر	٥٧٢ کیلۆمەتر چوارگۆشە
وێبگە	http://www.gov.im/
پاوانی ئینتەرنێتی	.im
وەسفی ئاڵا	flag of the Isle of Man
وەسفی نیشان	Coat of arms of the Isle of Man
Geography of topic	geography of the Isle of Man
ئابووری بابەت	economy of the Isle of Man
دیمۆگرافیای بابەت	demographics of the Isle of Man
UNESCO Biosphere Reserve URL	http://www.unesco.org/new/en/member-states/single-view/news/20_sites_added_to_unescos_world_network_of_biosphere_reserve/#.Vz2ShpN94UE
کۆدی تەلەفۆنی وڵات	+44
Emergency phone number	112، 999
کۆدی تابلۆی ئۆتۆمۆبیل	GBM
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

دوورگەی مان دوورگەیەکی خۆبەڕێوەبەری وابەستەی تاجی بەریتانیایە لە دەریای ئێرلەندا لە نێوان بەریتانیا و ئێرلەندا . وەک یەکێک لە گەلانی سێلتیک و نیشتمانی مانکسییەکان ناسراوە، کە گرووپێکی نەتەوەیی خەڵکی سێلتیکن. وەک سەرۆکی دەوڵەت، چارڵی سێیەم نازناوی لۆرد/حاکمی ھەیە و لەلایەن جێگری حاکمەوە نوێنەرایەتی دەکرێت. حکومەتی بەریتانیا بەرپرسیارە لە بەرگری سەربازی دوورگەکە و ھەروەھا نوێنەرایەتی دەکات لە دەرەوەی وڵات.

ئەم دوورگەیە لە پێش ساڵی ٦٥٠٠ پێش زایینەوە بە دانیشتوو دادەنرێت. کاریگەری کولتووری گەیلیک لە سەدەی پێنجەمی زایینی دەستی پێکرد، کاتێک مژدەدەرە ئێرلەندییەکان دەستیان کرد بە نیشتەجێکردنی دوورگەکە لەسەر بنەمای فێرکارییەکانی قەشە پاتریک، تاکو زمانی مینک کە لقێکە لە زمانەکانی گاودایک دەرکەوت. لە ساڵی ٦٢٧ شا ئێدوین لە نۆرسەمبریا دەستی کرد بە داگیرکردنی دوورگەی مان و زۆربەی ناوچەی مێرسیا. لە سەدەی نۆیەمدا باکوورییەکان شانشنی تالاسۆکراسییان دامەزراند، کە دوورگەی مانی لەخۆگرتبوو. ماگنوس بێرفوت، پاشای نەرویج لە ساڵی ١٠٩٣ تا ١١٠٣، لە نێوان ساڵانی ١٠٩٩ بۆ ١١٠٣ وەک پاشای شانشینی دوورگەکان کاری کردووە. لە ساڵی ١٢٦٦ شا ماگنوسی شەشەمی نەرویژ بەپێی پەیمانی پێرس تەختی پاشایەتی خۆی لە دوورگەی مان فرۆشت بە ئەلێکساندەر سێیەمی سکۆتلەندا. دوای ماوەیەک لە فەرمانڕەوایی یەک لە دوای یەک لەلایەن پاشاکانی سکۆتلەندا و ئینگلتەرا، دوورگەکە لە ساڵی ١٣٩٩دا کەوتە ژێر دەسەڵاتی فیۆداڵی تاجی ئینگلیز، دوورگەکە لە ساڵی ١٧٦٥ کڕدرا، بەڵام نەبووە بەشێک لە شانشینی سەدەی ١٨ی بەریتانیای گەورە، و نە ھیچ کام لە ھاوپێچەکانی، دوورگەکە ھەمیشە سەربەخۆیی ناوخۆیی خۆی پاراستووە. لە ساڵی ١٨٨١دا ماڵی ئەنجوومەنی تاینڤاڵد لە دوورگەی مان بووە یەکەمین دەسەڵاتی یاسادانانی نیشتمانی لە جیھاندا کە مافی دەنگدانی بە ژنان لە ھەڵبژاردنە گشتییەکاندا بەخشی، ھەرچەندە ژنانی ھاوسەردار لەم ھەڵبژاردنانە دوورخرانەوە.

جوگرافیا

دوورگەی مان بەشێکە لە دوورگەکانی بەریتانیا، کە زاراوەیەکە بۆ دوورگەکانی باکووری ڕۆژاوای ئەورووپا. دەکەوێتە ناوەڕاستی دەریای ئێرلەندا لە نێوان ئینگلتەرا و سکۆتلەندا و ئێرلەندا. درێژییەکەی ٤٨ کم و پانییەکەی لە نێوان ١٣ بۆ ٢٤ کم و ڕووبەرەکەی ٥٧٢ کیلۆمەتر دووجایە. لە باکوور و باشووری دوورگەکەدا ھەندێک گرد ھەیە و بەشی باکووری دوورگەکە دەشتاییە. بەرزترین شاخی دوورگەکە، چیای سنێفێل، بەرزییەکەی ٦٢١ مەترە و دەوترێت کەسێک کە لەسەر لوتکەی وەستابێت دەتوانێت ٦ شانشین ببینێت کە بریتین لە شانشینی مان، ئینگلتەرا، .سکۆتلەندا، ئێرلەندا، وێڵز، شانشینی بەھەشت.

سیستمی حوکمڕانی

دوورگەکە جیایە لە شانشینی یەکگرتوو، بەڵام دەکەوێتە ژێر دەسەڵاتی تاجی بەریتانیاوە بەرزترین پێگەی لە ویلایەتەکەدا لۆردی دوورگەی مانە لە ساڵی ١٧٦٥ی زایینییەوە ئەم پۆستە پێشتر لەلایەن پاشای بەریتانیاوە بووە ئەلیزابێسی دووەم، و ئێستا لەلایەن شا چارڵزەوەیە شانشینی یەکگرتوو بەرپرسیارە لە بەرگریکردن لە دوورگەکە و نوێنەرایەتیکردنی لە کۆنفرانسە نێونەتەوەیییەکان. لە لایەکی دیکەوە دوورگەکە پەرلەمانێکی ناوخۆیی ھەیە کە بەرپرسیارە لە نزیکەی ھەموو کاروباری ناوخۆی دوورگەکە. پەرلەمانی دوورگەکە کە ناوی تای ولودە، دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ٩٧٩ی زایینی، ئەمڕۆ پەرلەمان دوو بەشی سەرەکی لەخۆدەگرێت: ئەنجومەنی کلیلەکان کە ئەندامە ڕاستەوخۆ ھەڵبژێردراوەکان لەخۆدەگرێت، ھەروەھا بەشی دووەم، ئەنجومەنی یاسادانان کە بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ ئەندامانی ھەڵبژێردراو لەخۆدەگرێت. دوورگەکە کابینەیەکی ھەیە و سەرۆکی ئێستای ھاوارد کوایلە.