بۆ ناوەڕۆک بازبدە

جۆری یەکەمی شەکرە

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە

جۆری یەکەمی شەکرە کە ناسراوە بە شەکرەی لەرزۆکە شەپلەی مناڵان، جۆرێکە لە شەکرە کە برێکی زۆر کەم یان ھیچ لە ئەنسولین دروست نابێت لە لایەن پەنکریاسەوە.[١] ئەنسولین ھۆرمۆنێکی پێویستە بۆ لەشی مرۆڤ تاوەکو توانای بەکار ھێنانی شەکری ناو خوێنی ھەبێت.[٢] پێش چارەسەر کردن ئەنجامی ئەم نەخۆشیە دەبێتە ھۆکارەک کە شەکر لە ناو خوێن زۆر بێت لە لەشی کەسەکە.[٣] نیشانە دیارەکانی ئەم نەخۆشیە میز کردنی زۆر و برسی بوون و توێنی بوون و کێش کەم کردن.[٤] ھەندێک نیشانەی تر وەک بینینت ناساف ئەکات و ماندووبوونت زیاد دەکات و توانای برین چاک بوونەوەی خراپ دەبێت[٥] لە لەش. ئەم نیشانانە پاش ماوەیەکی کەم دەر دەکەون.[٦]

[٧]

ھۆکاری توشبوون دیار نیە[٨] بەلام ھۆکارە باوەر پێکراوەکە کۆمەلە ھۆکاری جیناتی و سروشتی/ژینگەیی گرتۆتەوە.[٩] ھۆکاری مەترسی توشبوون ئەوەیە کەسێک لە خێزانەکەت نەخۆشیەکەی ھەبێت.[١٠] ھۆکارێکی دیش تێک شکاندنی ئۆتۆئمیونی خانە دووەمەکانی ئنسۆلین درووستکەرەکان.[١١] ناسینەوەی شەکرە بە سەیرکردنی بڕی شەکریە لە ناو خوێن. جۆری یەکەمی شەکرە جیاواز دەکرێت لە جۆری دووەم بە تێست کردنی بوونی ئۆتۆ ئەنتیبەدی.[١٢]

ھیچ شێوازەکی دیاری کراو نیە بۆ چارە کردنی ئەم نەخۆشیە،[١٣] بەلام وتراوە بە دەرزی ئەنسولین لێدان مرۆڤەکە ئەتوانێ ڕزگاری ببێت[١٤] و ئامۆژگاری ئەکرێت بە خواردنێکی رۆتینی گونجاو و وەرزش کردن. گەر چارەسەر نەکرێت شەکرە لە پاش ماوەیەک کەس نەخۆش تووشی نەخۆشی دڵ دەبێت ھەروەھا تووشی جەڵتە، تێکچوونی گورچیلە و چاو دەبێت.

بەڵام ئەم جۆرە شەکرەیە ٥–١٠٪ نەخۆشی شەکرە دەگرێتەوە.[١٥] دیار نیە چەند کەس ئەم نەخۆشیەی ھەیە، بەڵام دەگوترێت کە ساڵانە ٨٠٬٠٠٠ مناڵ تووشی دەبێت.[١٦] لە ئەمریکا رێژەی تووشبوو یەک کەسە لە ھەر سێ مڵیۆن کەسدا! ئەم نەخۆشیە بەزۆری لە منداڵ و گەنجان دەر ئەکەوێت.[١٧]

نیشانەی جۆری ١ شەکرە

[دەستکاری]

نیشانە کلاسیکیەکانی شەکرە زۆری میز کردنو تێنوێتیو برسێتیو خەو نەھاتنو کێش دابەزین دەگرێتەوە.[١٨] ١٢٪ خەڵک کە جۆری ١ شەکرەی ھەیە توشی خەمۆکی ئەبن.[١٩]

نەخۆشەکانی جۆری یەکەمی شەکرە بە زۆری توشی شەکزەی (ketoacidosis) ئەبن٫ نیشانەکانی (ketoacidosis) پێستی وشک و ھەناسەی خێراو میزو تێنوێتی زۆرو رشانەوەو زگ ئێشە لە خۆ دەگرێت.[٢٠]

نزیکەی ٦٪ خەڵک کە جۆری ١ شەکرەی ھەیە ھەروەھا توشی زگ ئێشە ئەبن. بەڵام زۆرینەی کات لە نیشانەی ھەرس کردن دەرناکەوێت.[٢١][٢٢] تێکەڵ بوونی پەیوەندی نێوان نەخۆشی زگ و جۆری ١ شەکرە دەبێتە ھۆکارێک بۆ زیاد کردنی مەترسی مردن و retinopathy. ئەم پەوەندیەش دروست ئەبێت بەھۆی تێکەڵ بوونی ئەو دوو جیناتەوە ھەروەھا پیس بوون و خواردنی خراپ دەبێتە ھۆکارەک بۆ زگ ئێشە و گەر شەکرەشی ھەبێت.[٢٣]

خەڵکی توشبوو بە شەکرە جۆری ١ زۆرینەی کات بڕی شەکر لە لەشیا کەم و زیاددەکات. ئەمەش ھۆکاری دیار نییەو پەی دەوترێ شەکرەی ناجێگیر بەڵام لەوانەیە ئەمە جار جار لەبەر hyperglycemia یان ketoacidosis ھەندێک جاریش لەبەر hypoglycemia.[٢٤]

شەکرە جۆری ١ لقە بە alopecia areata.[٢٥]

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ «Diabetes Fact sheet N°312». WHO. November 2016. لە ٢٦ی ئابی ٢٠١٣ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی ئایاری ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  2. ^ «Types of Diabetes». NIDDK. February 2014. لە ١٦ی ئابی ٢٠١٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  3. ^ «Causes of Diabetes». NIDDK. August 2014. لە ١٠ی ئابی ٢٠١٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  4. ^ «Diabetes Fact sheet N°312». WHO. November 2016. لە ٢٦ی ئابی ٢٠١٣ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی ئایاری ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  5. ^ «Types of Diabetes». NIDDK. February 2014. لە ١٦ی ئابی ٢٠١٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  6. ^ «Causes of Diabetes». NIDDK. August 2014. لە ١٠ی ئابی ٢٠١٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  7. ^ Uspal NG، Schapiro ES (February 2011). «Cataracts as the initial manifestation of type 1 diabetes mellitus». Pediatric Emergency Care. ٢٧ (2): ١٣٢–٤. doi:١٠.١٠٩٧/pec.٠b٠١٣e٣١٨٢٠٩bf٠a. PMID ٢١٢٩٣٢٢٣. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  8. ^ «Diabetes Fact sheet N°312». WHO. November 2016. لە ٢٦ی ئابی ٢٠١٣ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی ئایاری ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  9. ^ «Causes of Diabetes». NIDDK. August 2014. لە ١٠ی ئابی ٢٠١٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  10. ^ Chiang JL، Kirkman MS، Laffel LM، Peters AL (July 2014). «Type 1 diabetes through the life span: a position statement of the American Diabetes Association». Diabetes Care. ٣٧ (7): ٢٠٣٤–٥٤. doi:١٠.٢٣٣٧/dc١٤-١١٤٠. PMC ٥٨٦٥٤٨١. PMID ٢٤٩٣٥٧٧٥. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  11. ^ «Types of Diabetes». NIDDK. February 2014. لە ١٦ی ئابی ٢٠١٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  12. ^ Chiang JL، Kirkman MS، Laffel LM، Peters AL (July 2014). «Type 1 diabetes through the life span: a position statement of the American Diabetes Association». Diabetes Care. ٣٧ (7): ٢٠٣٤–٥٤. doi:١٠.٢٣٣٧/dc١٤-١١٤٠. PMC ٥٨٦٥٤٨١. PMID ٢٤٩٣٥٧٧٥. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  13. ^ «Diabetes Fact sheet N°312». WHO. November 2016. لە ٢٦ی ئابی ٢٠١٣ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی ئایاری ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  14. ^ «Causes of Diabetes». NIDDK. August 2014. لە ١٠ی ئابی ٢٠١٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  15. ^ Daneman D (March 2006). «Type 1 diabetes». Lancet. ٣٦٧ (9513): ٨٤٧–٥٨. doi:١٠.١٠١٦/S٠١٤٠-٦٧٣٦(٠٦)٦٨٣٤١-٤. PMID ١٦٥٣٠٥٧٩. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  16. ^ Chiang JL، Kirkman MS، Laffel LM، Peters AL (July 2014). «Type 1 diabetes through the life span: a position statement of the American Diabetes Association». Diabetes Care. ٣٧ (7): ٢٠٣٤–٥٤. doi:١٠.٢٣٣٧/dc١٤-١١٤٠. PMC ٥٨٦٥٤٨١. PMID ٢٤٩٣٥٧٧٥. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  17. ^ «Causes of Diabetes». NIDDK. August 2014. لە ١٠ی ئابی ٢٠١٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  18. ^ «Diabetes Fact sheet N°312». WHO. November 2016. لە ٢٦ی ئابی ٢٠١٣ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی ئایاری ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  19. ^ Roy T، Lloyd CE (October 2012). «Epidemiology of depression and diabetes: a systematic review». Journal of Affective Disorders. ١٤٢ Suppl: S٨–٢١. doi:١٠.١٠١٦/S٠١٦٥-٠٣٢٧(١٢)٧٠٠٠٤-٦. PMID ٢٣٠٦٢٨٦١. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  20. ^ «webmd Symptoms Type I Diabetes». لە ڕەسەنەکە لە ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
  21. ^ Elfström P، Sundström J، Ludvigsson JF (November 2014). «Systematic review with meta-analysis: associations between coeliac disease and type 1 diabetes». Alimentary Pharmacology & Therapeutics. ٤٠ (10): ١١٢٣–٣٢. doi:١٠.١١١١/apt.١٢٩٧٣. PMID ٢٥٢٧٠٩٦٠. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  22. ^ See JA، Kaukinen K، Makharia GK، Gibson PR، Murray JA (October 2015). «Practical insights into gluten-free diets». Nature Reviews. Gastroenterology & Hepatology (Review). ١٢ (10): ٥٨٠–٩١. doi:١٠.١٠٣٨/nrgastro.٢٠١٥.١٥٦. PMID ٢٦٣٩٢٠٧٠. Coeliac disease in T1DM is asymptomatic ...Clinical manifestations of coeliac disease, such as abdominal pain, gas, bloating, diarrhoea and weight loss can be present in patients with T1DM, but are often attributed to poor control of diabetes, gastroparesis or diabetic neuropathy {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  23. ^ Elfström P، Sundström J، Ludvigsson JF (November 2014). «Systematic review with meta-analysis: associations between coeliac disease and type 1 diabetes». Alimentary Pharmacology & Therapeutics. ٤٠ (10): ١١٢٣–٣٢. doi:١٠.١١١١/apt.١٢٩٧٣. PMID ٢٥٢٧٠٩٦٠. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  24. ^ «Diabetes Mellitus (DM): Diabetes Mellitus and Disorders of Carbohydrate Metabolism: Merck Manual Professional». Merck.com. February 2017. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  25. ^ Khan Mohammad Beigi، Pooya (2018). «Alopecia Areata». Springer International Publishing. لاپەڕە ٣٩–٥٤. doi:١٠.١٠٠٧/٩٧٨-٣-٣١٩-٧٢١٣٤-٧_٨. ژپنک ٩٧٨-٣-٣١٩-٧٢١٣٣-٠. {{cite book}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |name-list-format= چاوپۆشیی لێ کرا (|name-list-style= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)

بەستەرە دەرەکییەکان

[دەستکاری]
ویکیمیدیا کامنز میدیای پەیوەندیداری بە جۆری یەکەمی شەکرە تێدایە.
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=جۆری_یەکەمی_شەکرە&oldid=1399872»