ئێرنست ئۆپیک

**ئێرنست ئۆپیک**
ئێرنست ئۆپیک
لەدایکبوون	٢٢ی تشرینی یەکەمی ١٨٩٣; کوندا، ئیستۆنیا
مردن	١٠ی ئەیلوولی ١٩٨٥ (تەمەن ٩١ ساڵ); ئیرلەندی باکوور
نەتەوە	ئیستۆنی
خەڵاتەکانی	مەدالیای زێڕی کۆمەڵەی شاهانەی فەلەکناسی لە ساڵی ١٩٧٥; مەدالیای بروس لە ساڵی ١٩٧٦;

ئێرنست جولیۆس ئۆپیک ( لە دایک بووی٢٢ی تشرینی یەکەمی ١٨٩٣ – ١٠ی ئەیلوولی ١٩٨٥ کۆچی دوایی) فەلەکناس و فیزیای فەلەکناسی ئیستۆنی بووە کە نیوەی دووەمی ژیانی پیشەیی خۆی (١٩٤٨-١٩٨١) لە ڕوانگەی ئارماگ لە ئێرلەندای باکوور بەسەر بردووە.

خوێندن[دەستکاری]

ئۆپیک لە شاری کوندا لە ویلایەتی کریس ویرلاند لە ویلایەتی ئیستۆنیا لەدایکبووە کە ئەوکات بەشێک بوو لە ئیمپراتۆریەتی ڕووسیا . ئەو چووە زانکۆی مۆسکۆ بۆ ئەوەی پسپۆڕ بێت لە لێکۆڵینەوە لە تەنە بچووکەکان، وەکو ئەستێرە بچووکەکان و دوورەپەرێزەکان و نەیزەکەکان . دکتۆرای لە زانکۆی تارتو تەواو کردووە .

کاری فەلەکناسی[دەستکاری]

لە ساڵی ١٩١٦ ئۆپیک بابەتێکی لە (گۆڤاری فیزیای ئەستێرەیی )بڵاوکردەوە، کە تێیدا چڕی ئەستێرە دووانەییە بینراوەکانی خەمڵاند. لە نمونەکەیدا( ο <sub id="mwIQ">2</sub> Eridani B) بوو، ئەستێرەیەکی سپی کوێر . ئۆپیک چڕیەکەی بە ٢٥ هەزار هێندەی چڕی خۆر دیاری کرد بەڵام بەو ئەنجامە گەیشت کە ئەنجامەکەی مەحاڵە. ^[١]

لە ساڵی ١٩٢٢ ئێرنست ئۆپیک توێژینەوەیەکی بڵاوکردەوە کە تێیدا مەودای گالاکسی ئەندرۆمێدای خەمڵاند. ئەو مەودای دیاری کرد بە بەکارهێنانی شێوازێکی فیزیایی ئەستێرەیی نوێ لەسەر بنەمای خێراییە چاودێرکراوەکانی خولانەوەی گەلەئەستێرەکە ، کە پەیوەستە بە کۆی بارستەی کە ئەستێرەکان بە دەوریدا دەسوڕێنەوە، و بەو گریمانەیەی کە ڕووناکی هەر یەکەیەکی بارستە هەمان ڕووناکی گەلەئەستێرەکەمان بوو. ئەو گەیشتە ئەو ئەنجامەی کە مەودای 450 کیلۆمەتر لە کاتژمێرێکدا بووە. ئەنجامەکەی بە باشی لەگەڵ خەمڵاندنەکانی دیکەی ئەم ڕۆژانەدا یەکدەگرێتەوە (١٠٠ بۆ ١٠٠٠ کیلۆمەتر لە سەدا) و لە خەمڵاندنەکانی ئەم دواییە (٧٧٨ کیلۆمەتر لە سەختە) نزیکتر بوون لە ئەنجامی هابل (٢٧٥ کیلۆمەتر). ^[٢] هێشتا شێوازەکەی بە شێوەیەکی بەرفراوان بەکاردەهێنرێت.

لە ساڵی ١٩٢٢ بە دروستی پێشبینی فرێکوێنسیی کانیەکانی سەر مەریخی کرد زۆر پێش ئەوەی بە پشکنەری بۆشایی ئاسمان دەستنیشان بکرێن . لە ساڵی ١٩٣٢ تیۆرێکی سەبارەت بە سەرچاوەی دوورەپەرێزەکان لە کۆمەڵەی خۆردا گریمانە کرد . ئەو پێی وابوو کە ئەوان لە هەورێکەوە سەرچاوەیان گرتووە کە زۆر لە خولگەی پلۆتۆ زیاتر دەسوڕێتەوە . ئەم هەورە ئێستا بە هەوری ئۆرت یان بە جێگرەوە بە هەوری ئۆپیک-ئۆرت ناسراوە بۆ شەرەفی ئەو. لە ئۆکتۆبەری ١٩٣١ تا کۆتایی تەمموزی ١٩٣٣، ئۆپیک، هارلۆ شاپلی و ساموێل ئێڵ بووترۆید سەرکردایەتی گەشتی نەیزەکی ئەریزۆنایان کرد، کە نزیکەی ٢٢ هەزار نەیزەکیان دۆزیەوە. ^[٣] هەروەها کامێرای لەرزین بۆ لێکۆڵینەوە لە نەیزەکەکان داهێنا. ^[٤] ^[٥] لە ساڵی ١٩٥١ توێژینەوەیەکی سەبارەت بە پرۆسەی سێ ئەلفا بڵاوکردەوە، کە باسی سووتانی هیلیۆم-٤ دەکات بۆ کاربۆن-١٢ لە ناوەکی ئەستێرە زەبەلاحەکانی سووردا . بەڵام زۆرجار ئەم دەستکەوتە چاوپۆشی لێدەکرێت چونکە وتارەکەی ئێدوین سالپیتەر لەسەر هەمان بابەت تا ئەو کاتەی توێژینەوەکەی ئۆپیک گەیشتە بەریتانیا و ئەمریکا پێشتر بڵاوکرابووەوە. ^[٦]

لە ساڵی ١٩٥٨ کتێبی "فیزیای فڕینی نەیزەکە لە بەرگەهەواوە"ی بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند. ^[٧]

ئۆپیک لە ساڵی ١٩٧٢دا پارچەیەکی لەسەر سەرچاوەی مانگ بە گرتنی لە گۆڤاری فەلەکی ئێرلەندیدا بڵاوکردەوە (بەرگی ١٠، ل. 190-238). ئەو بریتی بوو لە شکاندن و کۆکردنەوەی ئەو ئەڵقانەی کە مانگ تێیدا شکاوە.

پەیوەندی کاریگەری یارکۆڤسکی[دەستکاری]

کاریگەری یارکۆڤسکی لەلایەن ئەندازیاری شارستانی ڕووسی ئیڤان ئۆسیپۆڤیچ یارکۆڤسکی (١٨٤٤-١٩٠٢) دۆزرایەوە، کە لە کاتی بەتاڵیدا کار لەسەر کێشە زانستییەکان دەکات. یارکۆڤسکی لە نامیلکەیەکدا لە دەوروبەری ساڵی ١٩٠٠دا ئاماژەی بەوە کردووە کە گەرمبوونی ڕۆژانەی تەنێکی سووڕاوە لە بۆشایی ئاسماندا دەبێتە هۆی ئەوەی کە تووشی هێزێک بێت کە هەرچەندە بچووکە، بەڵام دەتوانێت ببێتە هۆی کاریگەریی درێژخایەنی گەورە لە خولگەی تەنە بچووکەکان، بەتایبەتی نەیزەکییەکان و ئەستێرە بچووکە بچووکەکان. ڕەنگە کارەکانی یارکۆڤسکی لەبیر بکرایە ئەگەر ئۆپیک نەبوایە کە لە دەوروبەری ساڵی ١٩٠٩دا نامیلکەی یارکۆڤسکی خوێندەوە. دوای دەیان ساڵ، ئۆپیک باسی لە گرنگی ئەگەری کاریگەری یارکۆڤسکی کرد بۆ جوڵاندنی نەیزەکەکان دەربارەی کۆمەڵەی خۆر.

دەربەدەری[دەستکاری]

ئۆپیک لە ساڵی ١٩٤٤ لە وڵاتی زێدی خۆی هەڵات، چونکە نزیکبوونەوەی سوپای سوور ترسی لای ئیستۆنیاییەکان دروستکرد. وەک پەنابەرێک لە ئەڵمانیا دەژیا، بووە سەرۆکی ئیستۆنیای زانکۆی باڵتیک لە دەربەدەری لە کەمپەکانی ئاوارەکان . لە ساڵی ١٩٤٨ پۆستێکی لە ئارماگ پێشکەش کرا و سەرەڕای پێشنیاری کارە قازانجدارەکان لە ئەمریکا لەوێ مایەوە. لە سەرەتای شەستەکانەوە تا ناوەڕاستی حەفتاکان پۆستێکی لە زانکۆی میریلاند هەبووە، کە ساڵانە سەردانی دەکرد، بە شێوەیەکی گشتی بۆ ماوەی یەک وەرز. لەگەڵ باوبوونی گەشتە ئاسمانییەکان، ڕەتکردنەوەی فڕین گەشتکردن بۆ ئەمریکا لە ئارماگەوە بە شێوەیەکی سیستماتیکی قورستر کرد و لە کۆتاییدا ڕێوڕەسمی ساڵانەی وەستاند.

خەڵاتەکان[دەستکاری]

لە ساڵی ١٩٦٠ مەدالیای جەی لۆڕێنس سمیس لە ئەکادیمیای نیشتمانی زانستەکان ، مەدالیای یادەوەری کۆمەڵەی نەیزەکی فرێدریک سی لیۆناردی لە ساڵی ١٩٦٨، مەدالیای زێڕی کەپلەر لە کۆمەڵەی ئەمریکی بۆ پێشخستنی زانست و کۆمەڵەی نەیزەکی لە ساڵی ١٩٧٢، زێڕین بەدەستهێنا مەدالیای کۆمەڵەی شاهانەی فەلەکناسی لە ساڵی ١٩٧٥ و مەدالیای بروس لە ساڵی ١٩٧٦.

میرات[دەستکاری]

هەوری ئۆرت هەندێک جار پێی دەوترێت "هەوری ئۆپیک-ئۆرت". ئامێری وێنەگری بینایی پەریسکۆپی کۆمێت ئینتەرسێپتەر بۆ دوورەپەرێزەکان، یان ئۆپیک، ناوی لە ئێرنست ئۆپیکەوە ناونراوە بۆ ئاهەنگ گێڕان بە بۆنەی یەکەم بەشداریکردنی ئیستۆنیا لە ئەرکێکی زانستی ئاژانسی بۆشایی ئاسمانی ئەوروپا . ^[٨]

ناوی گەڕەستێرۆچکەی ٢٠٩٩ ئۆپیک بۆ ڕێزلێنان لە ئۆپیک ئەو ناوەی لێنراوە. هەروەها کانی ئۆپیک لەسەر ڕووی مانگی مەریخ فۆبۆس بە ناوی ئەوەوە ناونراوە.

نەوەکەی بەناوی لێمبیت ئۆپیک لە ساڵی ١٩٩٧ تا ٢٠١٠ ئەندامی پەرلەمانی لیبراڵ دیموکرات بووە بۆ مۆنتگۆمێریشایر لە وێڵز ، هەروەها بانگەشە بۆ گەڕان بەدوای ئەستێرە بچووکەکاندا کردووە کە ڕەنگە لەگەڵ زەویدا بەریەک بکەون. هەروەها لێمبیت لە ساڵی ٢٠١٩ بووەتە سەرۆکی پەرلەمانی ئەسگاردیا و ئەندامی ئەنجومەنی باڵای بۆشایی ئاسمانە (SSC). ^[٩]

سەرچاوەکان[دەستکاری]

^ Öpik, Ernst (December 1916). "The Densities of Visual Binary Stars". Astrophysical Journal. 44: 292–302. Bibcode:1916ApJ....44..292O. doi:10.1086/142296.
^ Öpik, Ernst (1922). "An estimate of the distance of the Andromeda Nebula". Astrophysical Journal. 55: 406–410. Bibcode:1922ApJ....55..406O. doi:10.1086/142680.
^ Öpik, Ernst (1936). "Meteor Heights from the Arizona Expedition". Proc Natl Acad Sci U S A. 22 (9): 525–530. Bibcode:1936PNAS...22..525O. doi:10.1073/pnas.22.9.525. PMC 1076809. PMID 16588103.
^ "Rocking Camera – Armagh Observatory". Archived from the original on 26 February 2013. Retrieved 26 August 2012. ٢٦ی شوباتی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ Rocking-mirror Meteor Camera – Armagh Observatory ٤ی ئازاری ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ Salpeter, Edwin E. "A Generalist Looks Back". Annual Review of Astronomy and Astrophysics. 2002. 40:1–25. pg. 9
^ Öpik, Ernst Julius (1958). Physics of meteor flight in the atmosphere (بە ئینگلیزی). New York: Interscience Publishers. OCLC 837979.
^ "Estonian technology to be part of the European Space Agency's mission for the first time, University of Tartu, 26.06.2019".
^ Protocol №2 Second meeting of the Supreme Space Council of Asgardia

بەستەری دەرەکی[دەستکاری]

[1] Öpik, Ernst (December 1916). "The Densities of Visual Binary Stars". Astrophysical Journal. 44: 292–302. Bibcode:1916ApJ....44..292O. doi:10.1086/142296.

[2] Öpik, Ernst (1922). "An estimate of the distance of the Andromeda Nebula". Astrophysical Journal. 55: 406–410. Bibcode:1922ApJ....55..406O. doi:10.1086/142680.

[3] Öpik, Ernst (1936). "Meteor Heights from the Arizona Expedition". Proc Natl Acad Sci U S A. 22 (9): 525–530. Bibcode:1936PNAS...22..525O. doi:10.1073/pnas.22.9.525. PMC 1076809. PMID 16588103.

[4] "Rocking Camera – Armagh Observatory". Archived from the original on 26 February 2013. Retrieved 26 August 2012. ٢٦ی شوباتی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[5] Rocking-mirror Meteor Camera – Armagh Observatory ٤ی ئازاری ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[6] Salpeter, Edwin E. "A Generalist Looks Back". Annual Review of Astronomy and Astrophysics. 2002. 40:1–25. pg. 9

[7] Öpik, Ernst Julius (1958). Physics of meteor flight in the atmosphere (بە ئینگلیزی). New York: Interscience Publishers. OCLC 837979.

[8] "Estonian technology to be part of the European Space Agency's mission for the first time, University of Tartu, 26.06.2019".

[9] Protocol №2 Second meeting of the Supreme Space Council of Asgardia

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]