ئۆلیڤەر تویست

ئۆلیڤەر توویست

پەڕەی دەستپێکی ڕۆمانی ئۆلیڤەر توویست
نووسەر	چارڵز دیکینز
سەردێڕی سەرەکی	ئۆلیڤەر توویست
وڵات	ئینگلتەرا
زمان	ئینگلیزی
چەشن	ڕۆمان
OCLC	١٨٥٨١٢٥١٩
پێش ئەو	کاغەزەکانی پیکویک (١٨٣٦–٣٧)
پاش ئەو	نیکولاس نیکەلبی (١٨٣٨–٣٩)
Text	ئۆلیڤەر توویست at Wikisource

ئۆلیڤەر توویست (بە ئینگلیزی: Oliver Twist) ڕۆمانێکە لە نووسینەکانی چارڵز دیکینزە کە لە ساڵی ١٨٣٨ ھاتە بڵاوکردنەوە، کە یەکێکیشە لە پڕخوێنەرترین ڕۆمانە ئینگلیزییەکان، ئەم ڕۆمانە لە سەرەتادا بە شێوەی زنجیرە لە گۆڤاری «بێنتلی بین» لە شوباتی ١٨٣٧ تاکوو نیسانی ١٨٣٩ ھاتبووە بڵاوکردنەوە، چیڕۆکی ڕۆمانەکە باس لە ژیانی منداڵێک دەکات کە دایکی مردووە و ناویشی ئۆلیڤەرە.

ڕۆمانی ئۆلیڤەر توویست بە شێوەیەکی ناڕۆمانسی ژیانی ناخۆش و قێزەونی تاوانباران وێنا دەکات و مامەڵەی دڕندانەی ئەو ھەتیوانە زۆرانەی ئینگلتەرای ناوەڕاستی سەدەی نۆزدەھەم ئاشکرا دەکات. ناونیشانە جێگرەوەکەی، پێشکەوتنی کوڕی گەڕەک (The Parish Boy's Progress)، ئاماژەیە بۆ کتێبی پێشکەوتنی زیارەتکاری (The Pilgrim's Progress)ی جۆن بوونیان، ھەروەھا زنجیرە کارتۆنەکانی سەدەی ھەژدەھەمی نیگارکێش ویلیام ھۆگارت، پێشکەوتنی پیاوێکی بەدڕەوشت (A Rake's Progress) و پێشکەوتنی ژنێکی بەدڕەوشت (A Harlot's Progress).

لەم نموونە سەرەتایییەی ڕۆمانی کۆمەڵایەتیدا، دیکنز گاڵتە بە کارکردنی منداڵان، توندوتیژیی خێزانی، بەکارھێنانی منداڵان وەک تاوانبار، و بوونی منداڵانی سەرشەقام دەکات. لەوانەیە ڕۆمانەکە ئیلھامی لە چیرۆکی ڕۆبێرت بلینکۆ وەرگرتبێت، کە ھەتیوێک بوو و گێڕانەوەی کارکردنی وەک کرێکارێکی منداڵ لە کارگەیەکی لۆکەدا لە ساڵانی ١٨٣٠دا بە فراوانی خوێنرایەوە. ئەگەری زۆرە ئەزموونەکانی خودی دیکنز لە گەنجیدا بەشدار بووبن، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە دوو ساڵ لە تەمەنی لە تەمەنی ١٢ ساڵیدا لە خانەی کارکردندا بەسەر بردووە و دواتر بەشێک لە خوێندنی لەدەستداوە.

ئۆلیڤەر توویست بابەتی چەندین بەرھەمی وەرگیراو بووە، لەوانە فیلمی ساڵی ١٩٤٨ بە ھەمان ناوەوە، بە بەشداریی ئەلێک گینس لە ڕۆڵی فەیگندا؛ شانۆگەرییەکی مۆسیقیی زۆر سەرکەوتوو، ئۆلیڤەر! (!Oliver) (کە خۆی لە فیلمی ساڵی ١٩٦٨دا کە خەڵاتی ئۆسکاری بردەوە، وەرگیراوە)، و فیلمی ئەنیمەیشنی دیزنی لە ساڵی ١٩٨٨ بە ناوی ئۆلیڤەر و ھاوڕێکانی (Oliver & Company).

بڵاوکردنەوەکان

ڕۆمانەکە بۆ یەکەمجار لە شێوەی بەشی مانگانەدا، لە شوباتی ١٨٣٧ تا نیسانی ١٨٣٩، لە گۆڤاری بێنتلیز میسەلانی (Bentley's Miscellany) بڵاوکرایەوە. لە بنەڕەتدا مەبەست لێی ئەوە بوو کە بەشێک بێت لە زنجیرەی کاغەزەکانی مودفۆگ (The Mudfog Papers)ی دیکنز. جۆرج کروکشانک مانگانە یەک نەخشی پۆڵایینی دابین دەکرد بۆ وێناکردنی ھەر بەشێک. ڕۆمانەکە بۆ یەکەمجار شەش مانگ پێش تەواوبوونی زنجیرە سەرەتایییەکە، لە شێوەی کتێبدا دەرکەوت، لە سێ بەرگدا کە لەلایەن ڕیچارد بێنتلی، خاوەنی بێنتلیز میسەلانی، لەژێر ناوی خوازراوی نووسەر «بۆز» بڵاوکرایەوە. ٢٥ نەخشی تێدابوو.

چیرۆک

ئۆلیڤەر توویست لەناو ژیانێکی ھەژاری و بەدبەختیدا لەدایک دەبێت، لە خانەیەکی کارکردندا لە شارۆچکەیەک کە نزیکەی ٧٠ میل لە لەندەنەوە دوورە، گەورە دەبێت. ئەو منداڵانەی لەوێ کار دەکەن خواردنێکی زۆر کەمیان پێدەدرێت؛ دوای شەش مانگ، تیروپشک دەکەن، و ئەوەی دەیباتەوە داوای بەشێکی تری شۆربا دەکات. ئۆلیڤەر دیاری دەکرێت، بۆیە بە کاسە و کەوچکەکەیەوە دەچێتە لای بەڕێوەبەری خانەکە و دەڵێت: «تکایە، گەورەم، ھەندێکی ترم دەوێت». بەھۆی ئەم کارە یاخیگەرانەیەوە ئاژاوەیەکی گەورە دروست دەبێت.

ئۆلیڤەر لە خانەی کارکردنەکە دەردەکرێت و لە زیندانی تاکەکەسیدا دادەنرێت؛ ڕۆژانە لەلایەن بەڕێز بەمبڵی سەرپەرشتیارەوە قامچی لێدەدرێت، کە ھەفتەی سێ جار لەبەردەم کوڕەکانی تردا بووە. دوای ماوەیەک ئۆلیڤەر وەک شاگردێک بە کرێ پێشکەش دەکرێت؛ لەلایەن بەڕێز ساوەربێری، مردووشۆرێک، وەردەگیرێت. ڕۆژێک، نۆوا کڵەیپۆڵی ھاوکارە بەخیلەکەی، سووکایەتی بە دایکی ئۆلیڤەر دەکات و ئۆلیڤەری تووڕە ھێرشی دەکاتە سەری. کاتێک لەلایەن بەڕێز بەمبڵ و بەڕێز ساوەربێرییەوە سزا دەدرێت، ئۆلیڤەر بۆ ژیانێکی باشتر ھەڵدێت بۆ لەندەن.

ئۆلیڤەر گەنجێک دەبینێت بە ناوی جاک دۆکینز کە خۆی بە «داجەرە فێڵبازەکە» (the Artful Dodger) ناودەبات، خواردن و شوێنی مانەوەی پێشکەش دەکات و دەیبات بۆ بینینی تاوانبارێکی بەناوبانگ بە ناوی فەیگن، کە کوڕانی ھەتیو وەک گیرفانبڕ ڕادەھێنێت. ئۆلیڤەر بەبێ گوناە دەست بە ڕاھێنانەکانی فەیگن دەکات، بەڵام کاتێک لەگەڵ داجەر و کوڕێکی تردا دەچێتە دەرەوە و دەیانبینێت دەستەسڕێک لە پیاوێکی بەتەمەن بە ناوی بەڕێز براونلۆ دەدزن، لە ڕاستییەکە تێدەگات. لەکاتێکدا داجەر و کوڕەکەی تر ھەڵدێن، ئۆلیڤەر ڕاودەنرێت، دەستگیر دەکرێت، بە فەرمی دادگایی دەکرێت و لەبەردەم دادوەر فانگدا محاکەمە دەکرێت. براونلۆ بەرگری لە ئۆلیڤەر دەکات و دەیباتەوە ماڵەوە و چاودێری دەکات. کاتێک ئۆلیڤەر چاک دەبێتەوە، براونلۆ و خزمەتکارەکەی تێبینی دەکەن کە ئۆلیڤەر لە ژنێک دەچێت کە وێنەکەی لەسەر دیوارێکی ماڵی براونلۆدا ھەڵواسراوە.

فەیگن، لە ترسی ئەوەی ئۆلیڤەر تاوانبارەکانی ئاشکرا بکات، ژنێکی گەنج بە ناوی نانسی و خۆشەویستە دەستدرێژیکارەکەی، جەردەکە بیڵ سایکس، دەنێرێت بۆ ڕفاندنی ئۆلیڤەر و گەڕاندنەوەی بۆ بنکەکەی فەیگن. فەیگن ناچاری دەکات بەشداری لە دزییەکدا بکات کە سایکس پلانی بۆ داناوە. دزییەکە سەرناگرێت؛ لەکاتێکدا سایکس ھەڵدێت، ئۆلیڤەر دوای برینداربوونی، دەکەوێتە ژێر چاودێری ئەو کەسانەی کە بڕیار بوو بیانبڕێت: خاتوو ڕۆز و سەرپەرشتیارەکەی خاتوو مەیلی.

پیاوێکی نھێنی، کە تەنھا بە «مۆنکس» ناسراوە، لەگەڵ فەیگندا یەکدەگرێت، بۆ ئەوەی ڕێگری لە ئۆلیڤەر بکەن لە زانینی ڕابردووی. مۆنکس بەرتیل دەداتە بەڕێز بەمبڵ و ھاوسەرە نوێیەکەی، بێوەژن کۆرنی پێشوو، بۆ زانیاری لەسەر ئۆلیڤەر. پێکەوە، ئەنگوستیلە و مەدالیایەک کە ڕۆژێک ھی دایکی ئۆلیڤەر بووە و دوای مردنی لێی دزراوە، فڕێ دەدەن. نانسی، کە بەھۆی ڕۆڵی لە ڕفاندنی ئۆلیڤەردا ھەست بە تاوان دەکات، بە نھێنی سیخوڕییان بەسەرەوە دەکات و زانیارییەکان دەگەیەنێتە ڕۆز مەیلی، کە ئەویش بە بەڕێز براونلۆ دەڵێت. لەم نێوەندەدا، داجەرە فێڵبازەکە بەھۆی گیرفانبڕینەوە دەستگیر دەکرێت، دادگایی دەکرێت و سزای دوورخستنەوەی بۆ ئوسترالیا بەسەردا دەسەپێنرێت.

نۆوا کڵەیپۆڵ، کە دوای دزیکردن لە بەڕێز ساوەربێری لەگەڵ شارلۆتی خزمەتکاری ساوەربێرییەکان ھەڵاتبوو بۆ لەندەن، دەچێتە پاڵ دەستەکەی فەیگن. بە فەرمانی فەیگن، بەدوای نانسیدا دەگەڕێت و بۆی دەردەکەوێت کە لەپێناو باشی و سەلامەتیی ئۆلیڤەردا لەگەڵ بەڕێز براونلۆ و ڕۆزدا کۆدەبێتەوە. فەیگن، لە ترسی ئەوەی نانسی خیانەتی لێکردبێت (کە بەبێ ئاگاداریی ئەو، نانسی ڕەتی کردبووەوە بیکات)، زانیارییەکە دەگەیەنێتە سایکس، کە لە کاتی تووڕەییدا نانسی بە لێدان دەکوژێت و خۆی دەشارێتەوە. لەلایەن جەماوەرێکی تووڕەوە دەناسرێتەوە و ھەوڵی ھەڵاتن دەدات. کاتێک دەچێتە حەشارگەکەی تۆبی کراکیت، دەزانێت فەیگن دەستگیر کراوە. کاتێک جەماوەرەکە پێی دەگەنەوە، سایکس ھەوڵدەدات بەسەر سەربانەکاندا ھەڵبێت بە شۆڕبوونەوە بە گوریسێکدا، بەڵام کاتێک خەریکە گوریسەکە بە ملی خۆیدا بئاڵێنێت، خەیاڵی چاوە زەقەکانی نانسی مردوو دەیتۆقێنێت و ھاوسەنگیی لەدەست دەدات. لە کاتی کەوتنەخوارەوەیدا، گوریسە ئاڵۆزاوەکە بە ملییەوە گیر دەبێت و دەیخنکێنێت.

بەڕێز براونلۆ مۆنکس دەستگیر دەکات و ناچاری دەکات نھێنییەکانی ئاشکرا بکات: ئەو لە ڕاستیدا نیوەبرای ئۆلیڤەرە و ھیوای وابووە نیوەی میراتی شەرعیی ئۆلیڤەر بدزێت. براونلۆ تکا لە ئۆلیڤەر دەکات نیوەی میراتەکەی بداتە مۆنکس و دەرفەتێکی دووەمی پێبدات، کە ئۆلیڤەر بە خۆشییەوە ڕازی دەبێت. مۆنکس کۆچ دەکات بۆ ئەمریکا، بەڵام پارەکەی بەفیڕۆ دەدات، دووبارە دەکەوێتەوە ناو تاوانەوە و لە زینداندا دەمرێت. فەیگن دەستگیر دەکرێت و سزای لەسێدارەدانی بەسەردا دەسەپێنرێت. ڕۆژێک پێش لەسێدارەدانی، ئۆلیڤەر و بەڕێز براونلۆ لە زیندانی نیوگەیت سەردانی دەکەن و شوێنی ئەو بەڵگەنامانە دەزانن کە ناسنامەی ئۆلیڤەر دەسەلمێنن. بەمبڵ و ھاوسەرەکەی کارەکانیان لەدەست دەدەن و ناچار دەبن ببنە نیشتەجێی خانەی کارکردنەکە. ڕۆز مەیلی، کە دەردەکەوێت پوری دایکی ئۆلیڤەرە، ھاوسەرگیری دەکات و ژیانێکی درێژ بەسەر دەبات. ئۆلیڤەر بە خۆشی وەک کوڕی ھەڵگیراوەی بەڕێز براونلۆ دەژی.