ھەستی دژەئێرانی
ھەستی دژەئێرانی یان ئێرانۆفۆبیا کە پێشی دەوترێت ھەستی دژەفارس یان پەرسۆفۆبیا، ئاماژەیە بۆ دەربڕینی ھەستی دوژمنایەتی و ڕق بەرامبەر بە گەلی ئێران، لەسەر بنەمای پەیوەندییە نەتەوەیی و کولتوورییەکانیان. دیاردەی پێچەوانە کە مرۆڤ ھەستی خۆشەویستی یان بەرژەوەندی بەرچاوی بەرامبەر بە گەلی ئێران بە ھەیە، بە ئێرانۆفیلیا یان پێرسۆفیلیا ناسراوە.
لە ڕووی مێژوویییەوە، ھەڵاواردن و ڕەخنەگرتن لە ئێرانییەکان (و بە تایبەتی لە دژی فارسەکان) بابەتێکی دووبارە بووە لە جیھانی عەرەبیدا، بە تایبەتی لە دوای داگیرکردنی خاکی عەرەب لەلایەن ئێرانییەکانەوە، لە سەدەی حەوتەمدا.
لە جیھانی عەرەبیدا[دەستکاری]
سەرەتای داگیرکارییەکانی موسڵمانان (فتوحات)[دەستکاری]
عەجەم[دەستکاری]
وشەی «عەجەم» لە ڕەگی ʻ-JM وەرگیراوە و ئاماژەیە بۆ «ناڕوون یان تێنەگەیشتوو»،[١] بەگشتی بە مانای «کەسێک کە گەمژەیە»یان «کەسێک کە ئەستەمە بتوانێت قسە بکات» دێت.[٢] ئەم وشەیە بۆ فارسەکان بەکارھاتووە،[٣] «بەگشتی، عەجەم زاراوەیەکی سووکایەتیکردن بووە لەلایەن عەرەبەکانەوە بەکاردەھێنرا بەھۆی باڵادەستی کۆمەڵایەتی و سیاسی داڕێژراویان لە سەرەتای ئیسلامدا». ھەرچەندە فەرھەنگە عەرەبییەکان باس لەوە دەکەن کە وشەی عەجەم بۆ ھەموو نا عەرەبەکان بەکاردێت، بەڵام ئەو ناوە بە پلەی یەکەم بۆ فارسەکان بەکارھاتووە.[٤]
زەردەشتییەکان[دەستکاری]
زۆرێک لە عەرەبە بنچینەگەرە سوننەکان، فارسەکان بە «ئاگرپەرست» و «مەجوس» بانگ دەکەن، وەک سووکایەتییەک. مەجوس یان ماجوس زاراوەیەکی عەرەبییە بۆ ماجەکان لە ئایینی زەردەشتیدا بەکاردێت.
سەردەمی ئومەوییەکان[دەستکاری]
پاتریک کلاوسن دەڵێت «ئێرانییەکان لە ژێر دەسەڵاتی ئومەویدا تووڕە بوون. ئومەوییەکان لە ئەرستۆکراسی دووبارەبووی عەرەبی سەریان ھەڵدا. ئەوان دەیانویست ھاوسەرگیری لەگەڵ عەرەبەکانی دیکەدا بکەن، ئەمەش چینێکی نەتەوەیی دروستکرد کە جیاکاری لە دژی ئێرانییەکان دەکرد. تەنانەت لە کاتێکدا عەرەبەکان بیرۆکراسی نەریتی ئێرانیان گرتەبەر، عەرەب ئێرانییەکانی بێبەش کرد».
سەردەمی نوێ[دەستکاری]
عێراق[دەستکاری]
سەرەتا، لە بەغدا، ناسیۆنالیستە عەرەبەکان کە بە ڕەچەڵەک فەلەستینی و سووری بوون، بنەمای فەلسەفە گشتییەکانیان پێکھێنا. لە نێویاندا کەسانی وەک محەممەد ئەمین ئەلحوسەینی (موفتی قودس) و ناسیۆنالیستە سوورییەکانی وەک شوکری قوتلی و جەمیل مەردەم. پان-عەرەبییە دیارەکانی دیکە بریتی بوون لە میشیل عەفلەق و خەیروڵڵا تەلفاح، ئەمانە کڕۆک و سەرەتای پان عەرەبیزمی ڕاستەقینەیان دامەزراند.
ھەڵمەتەکانی سەتیع حوسری لە دژی ئەو قوتابخانەیانەی کە گومانی ئەرێنییان بەرامبەر بە فارس ھەیە، کاریگەری ھەبوو لە پەرەسەندنی ڕق و کینەی نێوان فارس و عەرەب. نموونەیەک بۆ ئەمە لە بیستەکانی سەدەی ڕابردوودا دەبینرێت کە وەزارەتی پەروەردەی عێراق فەرمانی بە حوسری کرد کە محەممەد جەواھیری وەک مامۆستا لە قوتابخانەیەکی بەغدا دابمەزرێنێت. کورتەیەک لە چاوپێکەوتنەکەی حوسری لەگەڵ مامۆستاکە، بەمشێوەیە بووە:[٥]
- "- حوسری: سەرەتا دەمەوێت بزانم چ نەتەوەیەکیت؟
- جەواھیری: من ئێرانیم.
- حوسری: لەم حاڵەتەدا ناتوانین تۆ دابمەزرێنین."
سەددام حوسێن لە ساڵانی حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا دەیان ھەزار کەسی بە ڕەچەڵەک فارسی لە عێراق بە زۆر دەرکرد، دوای ئەوەی تۆمەتبارکرابوون بە سیخوڕی ئێران و ئیسرائیل.[٦][٧] ئەمڕۆ بەشێکی زۆریان لە ئێران دەژین.[٨][٩]
ناڕەزایەتییەکانی ٢٠١٩ی عێراق[دەستکاری]
لە ساڵی ٢٠١٩ەوە دژەئێرانی لە عێراقدا پەرەی سەندووە، چونکە ئێران بە عەشیرەتگەری و دەستێوەردانی سیاسی تاوانبار کراوە لە عێراقدا.[١٠]
لە ئیسرائیل[دەستکاری]
ململانێی نێوان ئێران و ئیسرائیل[دەستکاری]
ھەستی دژەئێرانی لە ئیسرائیل زۆرتر بەھۆی دەرئەنجامی ڕاستەوخۆی دامەزراندنی حکوومەتی ئایینی بووە لە ئێران لە ساڵی ١٩٧٩ەوە؛ بەڵام زۆربەی ئیسرائیلییەکان ئاماژە بە دوژمنایەتی ئاشکرای خۆیان لە دژی حکوومەتی ئیسلامی دەکەن نەک دژی ھاووڵاتیانی ئاسایی ئێران.[١١] بەم شێوەیە سیاسەتەکانی دژەئێرانی لە ئیسرائیل زیاتر خاوەندارێتی ململانێی نێوان حکوومەتی ئیسلامی ئێران و ئیسرائیل بووە نەک دانیشتووانی ئاسایی.[١٢][١٣]
ئەمانەش ببینە[دەستکاری]
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ See also Muhammad ibn Ya`qub Firuzabadi (1987) [14XX]. al-Qamus al-muhit. Mu'assasat al-Risalah.; Ibn Manzur (2000). Lisan al-'Arab. Dar Sader.
- ^ Ignaz Goldziher, Arab und 'Agam. Muhammedanische Studien I. Halle. 1889-1890. I p. 101. tr. London 1967-1971, I, p. 98 [C. E. Bosworth.
- ^ Goldziher. Muhammedanische Studien I, p. 103. tr I, p. 99
- ^ Franz Rosenthal, "The Muqaddimah: An Introduction to History By Ibn Khaldun, 'Abd al-Rahman b. Muhammad Ibn Haldun", Princeton University Press, 1967, ISBN 0-691-09797-6, p. 311 (footnote 1206)
- ^ Samir El-Khalil, Republic of Fear, New York: Pantheon Books, 1989, p. 153–154
- ^ Saddam: His Rise and Fall, by Con Coughlin, 2005, ISBN 0-06-050543-5, p. 148
- ^ Saddam Hussein: An American Obsession By Andrew Cockburn, Patrick Cockburn, ISBN 1-85984-422-7, p. 80
- ^ The Iraq War: Hidden Agendas and Babylonian Intrigue, by Raphael Israeli, ISBN 1-903900-90-5, 2004, p.49
- ^ A History of Iraq, by Charles Tripp, ISBN 0-521-52900-X, 2002, p. 230
- ^ "Why Iraq-Iran football matches are more than games".
- ^ Kaye, Dalia Dassa; Nader, Alireza; Roshan, Parisa (2011). "Israeli Perceptions of and Policies Toward Iran". Israel and Iran. RAND Corporation. pp. 19–54. ISBN 978-0-8330-5860-7. JSTOR 10.7249/mg1143osd.8.
- ^ "As Israel's anti-Iran strategy shifts into higher gear, worries of fresh conflict grow - Al-Monitor: The Pulse of the Middle East". 13 September 2019.
- ^ Feldinger, Lauren Gelfond (10 October 2013). "7 Things You Might Not Know About Iranian Views of Israel". The Daily Beast.
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ھەستی دژەئێرانی تێدایە. |