دیواری بەرلین: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
چاککردنی هەڵەی ڕێنووس، چاککردنی نووسە عەرەبییەکان |
|||
| ھێڵی ١: | ھێڵی ١: | ||
'''دیواری بەرلین''' (بە [[ئاڵمانی]]:Berliner Mauer) ئەم دیوارە لە ١٣ی ئەیلوولی |
'''دیواری بەرلین''' (بە [[ئاڵمانی]]:Berliner Mauer) ئەم دیوارە لە ١٣ی ئەیلوولی ١٩٦١، لەلایەن [[ئاڵمانیای ڕۆژھەڵات|ئاڵمانیای ڕؤژھەڵات]] دروستکرا.<ref>http://www.history.com/this-day-in-history/east-germany-begins-construction-of-the-berlin-wall</ref> بۆ ڕێگەگرتن لە کۆچکەرانی [[ئاڵمانیای ڕۆژھەڵات]] چوونیان بۆ [[ئاڵمانیای ڕۆژئاوا]]، ئەم دیوارە بوو بە نیشانی [[شەڕی سارد]]، <ref>http://people.hofstra.edu/alan_j_singer/CoursePacks/TheBerli%20WallColdWarSymbolofaWorld.pdf</ref>بەڵام دوای کۆتایی ھاتنی شەڕی سارد ئەم دیوارە ڕووخێنرا، ئەمەش لە ساڵی ١٩٨٩ ڕووی دا<ref>http://www.youtube.com/watch?v=fK1MwhEDjHg</ref> و پاش ئەمە بووە نیشانی کۆتایی ھاتنی [[شەڕی سارد]]. |
||
==دابەشبوونی ئاڵمانیا== |
==دابەشبوونی ئاڵمانیا== |
||
[[پەڕگە:Map-Germany-1945.svg|230px|وێنۆک|چەپ|دابەشبوونی ئاڵمانیا لە نێوان ھێزە گەورەکاندا]] |
[[پەڕگە:Map-Germany-1945.svg|230px|وێنۆک|چەپ|دابەشبوونی ئاڵمانیا لە نێوان ھێزە گەورەکاندا]] |
||
لە دوای ڕووخانی |
لە دوای ڕووخانی رژێمی [[نازی]]، [[ئاڵمانیا]] و شاری [[بەرلین]] بوون بە دوو بەشەوە. بەشی رۆژاوا کە کەوتە بن دەستی [[ھاوپەیمانانی شەڕی جیھانیی دووەم|ھاوپەیمانەکان]] (واتە: [[فەڕانسە]]، [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] و [[بریتانیا]])؛ بۆ خۆی کرا بە چوار بەشی دیکە. ئەم چوار بەشە بوون بە شوێنی جێگیر بوونی ئەو ئاڵمانیایییانەی کە لە وڵاتە دراوسێکان بە ھۆی دژایەتی دەر کرا بوون.<ref>Richard J. Evans, "The Other Horror, Review of Orderly and Humane: The Expulsion of the Germans After the Second World War, by R.M. Douglas", The New Republic, 25 June 2012. Retrieved 1 July 2012</ref> ئەم بەشانە لە ٢٣ی مەیی ١٩٤٩ زایینی پێکەوە لکێندران و بوون بە [[ئاڵمانیای ڕۆژاوا|کۆماری فیدرالی ئاڵمانیا]]. بەشەکەی دیکە کەوتە بن دەستی [[یەکێتی سۆڤیەت]] و لە ٧ی ئۆکتۆبری ھەمان ١٩٤٩دا بوو بە [[ئاڵمانیای رۆژھەڵات|کۆماری دیموکراتی ئاڵمانیا]]. ئەم دوو کۆمارە بە شێوەی نافەرمی بە ناوی "ئاڵمانیای رۆژاوا" و "ئاڵمانیای رۆژھەڵات" دەناسران. ئاڵمانیای رۆژھەڵات بەرلینی کرد بە پایتەختی خۆی، بەڵام ئاڵمانیای رۆژاوا پایتەختی خۆی گواستەوە بۆ شاری [[بۆن]]، بەڵام ئەم شارەی بە ناوی پایتەختی کاتی ناساند و بەم جۆرە نواندی کە کۆماری رۆژھەڵات دەبێ ڕۆژێک بڕوات و ئاڵمانیا یەک بگرێتەوە.<ref>Wise, Michael Z. (1998). Capital dilemma: Germany's search for a new architecture of democracy. Princeton Architectural Press. p. 23. ISBN 978-1-56898-134-5.</ref> |
||
ئاڵمانیای رۆژاوا لەگەڵ ویلایەتە |
ئاڵمانیای رۆژاوا لەگەڵ [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]]، [[بریتانیا]] و [[فەڕانسە]] یەکیان گرت. دواتر ئاڵمانیای رۆژاوا دەستی کرد بە پڕۆژەیێکی گەورە بۆ گەشە پێدانی [[ئابووری]] لە ساڵی ١٩٥٠ی زایینی و سەرکەوتنی زۆری لە ڕێگەی ئەم پڕۆژەوە بە دەست ھێنا. لە ساڵی ١٩٥٥دا بوو بە ئەندامی [[ناتۆ]]. ھەروەھا لە ساڵی ١٩٥٧ دەستی کرد بە بناغەدانانی [[کۆمەڵەی ئابووری ئورووپا]]. لە ھەمان کاتدا ئاڵمانیای رۆژھەڵات بوو بە یەکێک لە ئەندامانی [[بلۆکی رۆژھەڵات]].<ref>maw/dpa (11 March 2008). "New Study Finds More Stasi Spooks". Spiegel Online – english site (www.spiegel.de/international). Der Spiegel. Retrieved 30 October 2011. "189,000 people were informers for the Stasi – the former Communist secret police – when East Germany collapsed in 1989 – 15,000 more than previous studies had suggested. [...] about one in 20 members of the former East German Communist party, the SED, was a secret police informant."</ref> بەڵام بە ھۆی لاواز بوونی [[یەکێتیی سۆڤیەت]] (شۆرەوی) بارودۆخی ئابووری لە ئاڵمانیای ڕۆژھەڵات بەرەو دابەزین چوو و ھیچ کاتێک بە ئاستی ئاڵمانیای ڕۆژاوا نەگەیی. ئەم بارودۆخە بوو بە ھۆی کۆچ کردنی کۆمەڵێکی زۆر لە خەڵک بۆ ئاڵمانیای ڕۆژاوا. لە ساڵی ١٩٦١دا ئاڵمانیای ڕۆژھەڵات دەستی کرد بە دروست کردنی دیوارێک لە نێوان دوو بەشی [[بەرلین]]، بۆ ئەوەی کە بەرگری لە ئەم کۆچانە بکات. ئەم دیوارە(ناسراو بە [[دیواری بەرلین]]) بوو بە نیشانێکی [[شەڕی سارد]]. ئەم دیوارە لە ساڵی ١٩٨٩ ڕووخا و ئەم جارە بوو بە نیشانی کۆتایی ھاتنی شەڕی سارد.<ref>"Germany". U.S. Department of State. 10 November 2010. Retrieved 26 March 2011.</ref> |
||
== |
== پێشانگا == |
||
<gallery> |
<gallery> |
||
پەڕگە:Berlin fallofwall emerson.jpg|کەسێکی ئاڵمانیای |
پەڕگە:Berlin fallofwall emerson.jpg|کەسێکی ئاڵمانیای ڕۆژاوا قسە لەگەڵ ڕۆژھەڵاتییەک دەکات لە کونێکی دیوارەکە |
||
پەڕگە:Berlinermauer.jpg|دیوارەکەی بەرلین کە جیاکەرەوەی |
پەڕگە:Berlinermauer.jpg|دیوارەکەی [[بەرلین]] کە جیاکەرەوەی ڕۆژاوا و ڕۆژھەڵاتی ئاڵمانیا بوو لەساڵانی ١٩٦١ تا ١٩٨٩ |
||
پەڕگە:BERLINER WALL 1.JPG|بەردێک لە دیوارەکەی بەرلین |
پەڕگە:BERLINER WALL 1.JPG|بەردێک لە دیوارەکەی بەرلین |
||
پەڕگە:Juggling on the Berlin Wall 1a.jpg|بەسەرکەوتنی دیواری بەرلین |
پەڕگە:Juggling on the Berlin Wall 1a.jpg|بەسەرکەوتنی دیواری بەرلین |
||
وەک پێداچوونەوەی ١٨:٣٢، ١٥ی نیسانی ٢٠١٨
دیواری بەرلین (بە ئاڵمانی:Berliner Mauer) ئەم دیوارە لە ١٣ی ئەیلوولی ١٩٦١، لەلایەن ئاڵمانیای ڕؤژھەڵات دروستکرا.[١] بۆ ڕێگەگرتن لە کۆچکەرانی ئاڵمانیای ڕۆژھەڵات چوونیان بۆ ئاڵمانیای ڕۆژئاوا، ئەم دیوارە بوو بە نیشانی شەڕی سارد، [٢]بەڵام دوای کۆتایی ھاتنی شەڕی سارد ئەم دیوارە ڕووخێنرا، ئەمەش لە ساڵی ١٩٨٩ ڕووی دا[٣] و پاش ئەمە بووە نیشانی کۆتایی ھاتنی شەڕی سارد.
دابەشبوونی ئاڵمانیا
لە دوای ڕووخانی رژێمی نازی، ئاڵمانیا و شاری بەرلین بوون بە دوو بەشەوە. بەشی رۆژاوا کە کەوتە بن دەستی ھاوپەیمانەکان (واتە: فەڕانسە، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و بریتانیا)؛ بۆ خۆی کرا بە چوار بەشی دیکە. ئەم چوار بەشە بوون بە شوێنی جێگیر بوونی ئەو ئاڵمانیایییانەی کە لە وڵاتە دراوسێکان بە ھۆی دژایەتی دەر کرا بوون.[٤] ئەم بەشانە لە ٢٣ی مەیی ١٩٤٩ زایینی پێکەوە لکێندران و بوون بە کۆماری فیدرالی ئاڵمانیا. بەشەکەی دیکە کەوتە بن دەستی یەکێتی سۆڤیەت و لە ٧ی ئۆکتۆبری ھەمان ١٩٤٩دا بوو بە کۆماری دیموکراتی ئاڵمانیا. ئەم دوو کۆمارە بە شێوەی نافەرمی بە ناوی "ئاڵمانیای رۆژاوا" و "ئاڵمانیای رۆژھەڵات" دەناسران. ئاڵمانیای رۆژھەڵات بەرلینی کرد بە پایتەختی خۆی، بەڵام ئاڵمانیای رۆژاوا پایتەختی خۆی گواستەوە بۆ شاری بۆن، بەڵام ئەم شارەی بە ناوی پایتەختی کاتی ناساند و بەم جۆرە نواندی کە کۆماری رۆژھەڵات دەبێ ڕۆژێک بڕوات و ئاڵمانیا یەک بگرێتەوە.[٥]
ئاڵمانیای رۆژاوا لەگەڵ ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، بریتانیا و فەڕانسە یەکیان گرت. دواتر ئاڵمانیای رۆژاوا دەستی کرد بە پڕۆژەیێکی گەورە بۆ گەشە پێدانی ئابووری لە ساڵی ١٩٥٠ی زایینی و سەرکەوتنی زۆری لە ڕێگەی ئەم پڕۆژەوە بە دەست ھێنا. لە ساڵی ١٩٥٥دا بوو بە ئەندامی ناتۆ. ھەروەھا لە ساڵی ١٩٥٧ دەستی کرد بە بناغەدانانی کۆمەڵەی ئابووری ئورووپا. لە ھەمان کاتدا ئاڵمانیای رۆژھەڵات بوو بە یەکێک لە ئەندامانی بلۆکی رۆژھەڵات.[٦] بەڵام بە ھۆی لاواز بوونی یەکێتیی سۆڤیەت (شۆرەوی) بارودۆخی ئابووری لە ئاڵمانیای ڕۆژھەڵات بەرەو دابەزین چوو و ھیچ کاتێک بە ئاستی ئاڵمانیای ڕۆژاوا نەگەیی. ئەم بارودۆخە بوو بە ھۆی کۆچ کردنی کۆمەڵێکی زۆر لە خەڵک بۆ ئاڵمانیای ڕۆژاوا. لە ساڵی ١٩٦١دا ئاڵمانیای ڕۆژھەڵات دەستی کرد بە دروست کردنی دیوارێک لە نێوان دوو بەشی بەرلین، بۆ ئەوەی کە بەرگری لە ئەم کۆچانە بکات. ئەم دیوارە(ناسراو بە دیواری بەرلین) بوو بە نیشانێکی شەڕی سارد. ئەم دیوارە لە ساڵی ١٩٨٩ ڕووخا و ئەم جارە بوو بە نیشانی کۆتایی ھاتنی شەڕی سارد.[٧]
پێشانگا
-
کەسێکی ئاڵمانیای ڕۆژاوا قسە لەگەڵ ڕۆژھەڵاتییەک دەکات لە کونێکی دیوارەکە -
دیوارەکەی بەرلین کە جیاکەرەوەی ڕۆژاوا و ڕۆژھەڵاتی ئاڵمانیا بوو لەساڵانی ١٩٦١ تا ١٩٨٩ -
بەردێک لە دیوارەکەی بەرلین -
بەسەرکەوتنی دیواری بەرلین -
کرێکارانی ئاڵمانیای ڕۆژئاوا لەکاتی دروستکردنی دیواری بەرلین ساڵی ١٩٦١
سەرچاوە
- ^ http://www.history.com/this-day-in-history/east-germany-begins-construction-of-the-berlin-wall
- ^ http://people.hofstra.edu/alan_j_singer/CoursePacks/TheBerli%20WallColdWarSymbolofaWorld.pdf
- ^ http://www.youtube.com/watch?v=fK1MwhEDjHg
- ^ Richard J. Evans, "The Other Horror, Review of Orderly and Humane: The Expulsion of the Germans After the Second World War, by R.M. Douglas", The New Republic, 25 June 2012. Retrieved 1 July 2012
- ^ Wise, Michael Z. (1998). Capital dilemma: Germany's search for a new architecture of democracy. Princeton Architectural Press. p. 23. ISBN 978-1-56898-134-5.
- ^ maw/dpa (11 March 2008). "New Study Finds More Stasi Spooks". Spiegel Online – english site (www.spiegel.de/international). Der Spiegel. Retrieved 30 October 2011. "189,000 people were informers for the Stasi – the former Communist secret police – when East Germany collapsed in 1989 – 15,000 more than previous studies had suggested. [...] about one in 20 members of the former East German Communist party, the SED, was a secret police informant."
- ^ "Germany". U.S. Department of State. 10 November 2010. Retrieved 26 March 2011.
}