یەکەکانی پێوانی مەتریک

نموونەی ئامێرەکانی پێوانی مەتریک

یەکەکانی پێوانی مەتریک یان دەزگای مەتریک دەزگایەکی پێوانی دە دەیییە. ھەوەڵ دەزگایە کە لە وڵاتی فەرانسە لە ساڵی ١٧٩١ قەبوول کرا و لە ئێستادا بنیچە و پایەی دەزگای پێوان لە تەواو وڵاتەکانی جیھانە بێجگە لە ئەمریکا، لیبێریا و میانمار. نموونە ھەوەڵینەکانی پێوان تا بەر لە ساڵی ١٨٧٥ زایینی لەژێر دەست و چاودێری وڵاتی فەرانسە بوو بەڵام دواجار کەوتە ژێر چاودێری ڕێکخراوەیێکی نا دەوڵەتی بە ناوی کونفرانسی گشتی وەزنەکان و ئەندازەکان. لە ساڵی ١٩٦٠ ئەم ڕێکخراوە سیستمی نێونەتەوەییی یەکەکانی بە جێگەی دەزگای مەتریک بڵاو کردەوە.

پێشینەی مێژوویی

سەرھەڵدانی شۆڕشی فەڕەنسا لە ساڵی ١٧٨٩دا فەڕەنسییەکانی ھاندا کە سیستمە کۆن و ناچالاکەکانی پێوانە کە بەکاریان دەھێنا چاک بکەن. چارڵز مۆریس دی تالیران لە ساڵی ١٧٩٠دا پێشنیازی بە ئەنجومەنی نیشتمانیی فەڕەنسی کرد کە سیستمێکی نوێی پێوانە پەرەپێبدەن کە لەسەر یەکە سروشتییەکان بنەمابێت و ھیوای خواست ببێتە سیستمێکی ستاندارد کە لە سەرانسەری جیھاندا کاری پێبکرێت. پاشان ئەکادیمیای فەڕەنسیی زانستەکان لە ساڵی ١٧٩١دا لیژنەیەکی پێکھێنا کە بڕیاریدا ستانداردی درێژی دەبێت پشت بە قەبارەی زەوی ببەستێت. لیژنەکە درێژیی مەترەکەی بە یەک لە دە ملیۆن بەشی چوارەمی درێژیی چواردەوری ڕووی زەوی دیاریکرد، کە بە درێژیی نێوان ھێڵی کەمەرەیی و جەمسەری باکوور دیاریکرا. سیستمی یەکە نوێیەکان لە فەڕەنسا لە ساڵی ١٧٩٩دا دەستیپێکرد.

یەکە بنەڕەتییەکان

سیستمی مەتری ئێستا لەسەر حەوت نەگۆڕی فیزیایی دامەزراوە کە لە سروشتەوە وەرگیراون و بەھای ژمارەیی وردیان پێدراوە بۆ یەکە پێوانەیییەکانی بنەڕەتی، ئەوانیش: مەتر وەک یەکەی پێوانەکردنی درێژی، کیلۆگرام وەک یەکەی پێوانەکردنی بارستایی، چرکە وەک یەکەی پێوانەکردنی کات، ئەمپێر وەک یەکەی پێوانەکردنی چڕی کارەبایی، کێلڤن وەک یەکەی پێوانەکردنی پلەی گەرمی، گڵۆپ وەک یەکەی پێوانەکردنی چڕی ڕووناکی، و مۆڵ وەک یەکەی پێوانەکردنی بڕی ماددە. ھەریەک لە یەکە بنەڕەتییەکان دەتوانرێت دابەش بکرێن بۆ بەشە دەیییەکان کە یەکە بچووکترەکان پێکدەھێنن، یان بە چەندجارەکی ژمارە دە زۆر بکرێن بۆ ئەوەی یەکەکانی پێوانەکردن بۆ بەھا گەورەترەکان پێکبھێنن بۆ ئاسانکردنی پرۆسەی پێوانەکردن.

چەندین نموونە لە سیستمە پێوانەیییەکانی مەتری پێش بەکارھێنانی سیستمی نێونەتەوەیی یەکەکان بەکارھاتوون وەک: سیستمی گاوسی کە پشتی بە مەتر بەستووە وەک یەکەی پێوانەکردنی درێژی، و تۆن وەک یەکەی پێوانەکردنی بارستایی، و چرکە وەک یەکەی پێوانەکردنی کات، وەک سیستمی سانتیمەتر - گرام - چرکە، و سیستمی سانتیمەتر - گرام - چرکەی کارەبا جێگیر، و سیستمی سانتیمەتر - گرام - چرکەی کارۆموگناتیسی، و سیستمە مەترییەکانی کێشکردن کە پشتیان بە ھەردوو مەتر و سانتیمەتر بەستووە وەک یەکە بۆ پێوانەکردنی درێژییەکان، و بە ھەردوو گرام و کیلۆگرام وەک یەکە بۆ پێوانەکردنی بارستایی.

یەکە وەرگیراوەکان

ژمارەیەک یەکە کە دەتوانرێت بۆ دەربڕینی بڕە جیاوازەکان بەکاربھێنرێن لە یەکە بنەڕەتییەکانی سیستمی مەترییەوە وەرگیراون، وەک مەتر دووجا کە وەک یەکەی پێوانەکردنی ڕووبەر بەکاردێت، و مەتر بۆ ھەر چرکەیەک (مەتر/چرکە) وەک یەکەی پێوانەکردنی خێرایی، و کیلۆگرام مەتر بۆ ھەر چرکەیەک (کیلۆگرام/چرکە) وەک یەکەی پێوانەکردنی ھێز. ھەندێک یەکەی پێوانەکردنی وەرگیراو بە ناوی تایبەت ناودەبرێن جیاواز لەوانەی کە ھاوتای خۆیان بە یەکە بنەڕەتییەکان دەردەبڕن وەک یەکەی پێوانەکردنی وزە کە بە جووڵ ناسراوە، و یەکسانە بە کیلۆگرامێک لە مەتر دووجادا بۆ ھەر چرکەیەک، و یەکەی پێوانەکردنی توانی کارەبا کە بە وات ناسراوە و یەکسانە بە جووڵ بۆ ھەر چرکەیەک (جووڵ/چرکە).

سیستمی مەتری بە سیستمێکی پێوانەکردنی فراوان پۆلێن دەکرێت، چونکە دەتوانرێت یەکە وەرگیراوی زیاتر زیاد بکرێن و پێناسە بکرێن بەپێی پێویست لە بوارەکانی وەک زانستی تیشکدانەوە و زانستە کیمیایییەکاندا، وەک یەکەی کاتاڵ کە لە ساڵی ١٩٩٩دا زیادکرا بۆ دەربڕینی چالاکیی کارلێککەر، و یەکسانە بە یەک مۆڵ بۆ ھەر چرکەیەک (مۆڵ/چرکە) بە یەکە بنەڕەتییەکان.