ھێنری نۆریس ڕوسیل

Henry Norris Russell ھاوپۆلەکانی کۆمەڵگایی شاھانە HFRSE FRAS (٢٥ی تشرینی یەکەمی ١٨٧٧ - ١٨ی شوباتی ١٩٥٧) فەلەکناسێکی ئەمریکی بوو کە لەگەڵ ئێجنار هێرتزسپرونگ دیاگرامی هێرتزسپرۆنگ-ڕاسێل (١٩١٠) پەرەپێدا. لە ساڵی ١٩٢٣، بە کارکردن لەگەڵ فرێدریک ساوندەرز ، پەرەی بە کۆپڵینگی ڕوسیل-سۆندەرز دا، کە بە کۆپڵینگی LS ناسراوە. ^[١] ^[٢] ^[٣] ^[٤] ^[٥] ^[٦] ^[٧]

ژیان

ڕوسیل لە ٢٥ی تشرینی یەکەمی ١٨٧٧ لە شاری ئۆیستەر بەی لە ویلایەتی نیویۆرک لەدایکبووە، کوڕی پەرستیار ئەلێکساندەر گێزەرەر ڕوسیل (١٨٤٥-١٩١١) و هاوسەرەکەی ئەلیزا هۆکسی نۆریس بووە. ^[٨]

دوای تەواوکردنی خوێندنی لە قوتابخانەی جۆرج لە ساڵی ١٨٩٥، لە زانکۆی پرینستۆن زانستی فەلەکناسی خوێندووە، بڕوانامەی بەکالۆریۆسی لە ساڵی ١٨٩٧ و دکتۆرای لە ساڵی ١٨٩٩ بەدەستهێناوە، لە ژێر دەستی چارڵز ئۆگستۆس یۆنگ خوێندوویەتی. لە ساڵی ١٩٠٣ تا ١٩٠٥ لە ڕوانگەی کامبریج لەگەڵ ئارسەر ڕۆبەرت هینکس وەک یاریدەدەری توێژینەوەی دامەزراوەی کارنێگی کاریان کردووە و کەوتۆتە ژێر کاریگەری بەهێزی جۆرج داروین .

گەڕایەوە بۆ پرینستۆن بۆ ئەوەی ببێتە ڕاهێنەری فەلەکناسی (١٩٠٥-١٩٠٨)، یاریدەدەری پرۆفیسۆر (١٩٠٨-١٩١١)، پرۆفیسۆر (١٩١١-١٩٢٧) و مامۆستای توێژینەوە (١٩٢٧-١٩٤٧). هەروەها بەڕێوەبەری ڕوانگەی زانکۆی پرینستۆن بووە لە ساڵی ١٩١٢ تا ١٩٤٧ کە شارلۆت مۆر سیتەرلی یارمەتی داوە بۆ پێوانەکردن و حیسابکردنی تایبەتمەندی ئەستێرەکان.

لە ١٨ی شوباتی ١٩٥٧ لە تەمەنی ٧٩ ساڵیدا لە شاری پرینستۆن لە ویلایەتی نیوجرسی کۆچی دوایی کردووە، لە گۆڕستانی پرینستۆن بە خاک سپێردراوە.

خێزان

لە تشرینی دووەمی ساڵی ١٩٠٨ ڕوسیل لەگەڵ لوسی مەی کۆل (١٨٨١-١٩٦٨) هاوسەرگیری کرد. چوار منداڵیان بوو. کچە بچووکەکەیان بە ناوی مارگرێت ڕوسیل (١٩١٤-١٩٩٩) لە ساڵانی ١٩٣٠ لەگەڵ فەلەکناسی فرانک ک.

بەرهەمی بڵاوکراوە

ڕوسیل لە ساڵی ١٩٢٧ لەگەڵ ڕیمۆند سمیس دوگان و جۆن کوینسی ستیوارت کتێبێکی دەرسی کاریگەریان نووسی: فەلەکناسی: پێداچوونەوەیەک بە دەستنووسی فەلەکناسی یۆنگ (گین و کۆمپانیا، بۆستن، ١٩٢٦-٢٧، ١٩٣٨، ١٩٤٥). ئەمەش بۆ ماوەی نزیکەی دوو دەیە بوو بە کتێبی ستانداردی فەلەکناسی. دوو بەرگی هەبوو: یەکەمیان کۆمەڵەی خۆر و دووەمیان فیزیای ئەستێرەیی و ئەستێرەناسی بوو. کتێبی خوێندن ئەو بیرۆکەیەی بەناوبانگ کرد کە تایبەتمەندییەکانی ئەستێرەیەک (تیژڕەوی، پلەی گەرمی ڕووی زەوی، ڕووناکی و هتد) تا ڕادەیەکی زۆر بە بارستەی ئەستێرەکە و پێکهاتەی کیمیایی دیاری دەکرێت، کە بە تیۆرمی ڤۆگت-ڕاسێل ناسرا (لەوانەش هاینریچ ڤۆگت کە سەربەخۆ ئەنجامەکەی دۆزیەوە) . بەو پێیەی پێکهاتەی کیمیایی ئەستێرەیەک وردە وردە لەگەڵ تەمەندا دەگۆڕێت (بەزۆری بە شێوەیەکی نایەکسان)، پەرەسەندنی ئەستێرەیی لە ئەنجامدا دروست دەبێت.

ڕوسیل لە تێزەکەیدا سیسیلیا پاین گاپۆشکینی لە وەرگرتنی ئەو ئەنجامە ڕەتکردەوە کە پێکهاتەی خۆر جیاوازە لە زەوی، چونکە پێچەوانەی حیکمەتە قبوڵکراوەکەی ئەو کاتە بوو. دوای چوار ساڵ زانی کە ئەو کچە ڕاست دەکات دوای ئەوەی بە ڕێگەی جیاواز هەمان ئەنجامەکەی بەدەستهێنا. ڕوسیل لە وتارەکەیدا شانازیی بە پێین کردووە کە بۆی دەرکەوتووە کە خۆر پێکهاتەیەکی کیمیایی جیاوازی هەیە لە زەوی.

خەڵات و ڕێزلێنان

ئەندامی کۆمەڵەی فەلسەفی ئەمریکی (١٩١٣) ^[٩]
ئەندامی ئەکادیمیای نیشتمانی زانستی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (١٩١٨) ^[١٠]
هاوڕێی ئەکادیمیای هونەر و زانستی ئەمریکی (١٩٢١) ^[١١]
مەدالیای زێڕی کۆمەڵەی فەلەکناسی شاهانە (١٩٢١) ^[١٢]
خەڵاتی لالاندێ (١٩٢٢)
مەدالیای هێنری دراپەر لە ئەکادیمیای نیشتمانی زانستەکانەوە (١٩٢٢) ^[١٣]
مەدالیای بروس (١٩٢٥) ^[١٤]
خەڵاتی ڕامفۆرد (١٩٢٥) ^[١٥]
مەدالیای فرانکلین (١٩٣٤)
مەدالیای یانسن لە ئەکادیمیای زانستی فەرەنسی (١٩٣٦)
ئەندامی بیانی کۆمەڵەی شاهانە (١٩٣٧) ^[١٦]
هاوڕێی فەخری کۆمەڵەی شاهانەی ئەدینبۆرگ (١٩٣٨)
هێنری نۆریس ڕوسیل وانەوتنەوە (١٩٤٦) ^[١٧]
ئەستێرەیەکی بچووک ١٧٦٢ ڕوسیل

سەرچاوەکان

^ David H. DeVorkin, Henry Norris Russell - google books
^ George Kean Sweetnam, The Command of Light - google books
^ Obituary MNRAS 118 (1958) 311
^ Obituary Obs 77 (1957) 67
^ Obituary PASP 69 (1957) 223
^ DeVorkin، David H (2000). Henry Norris Russell: Dean of American Astronomers. Princeton University Press. pp. 528 pages. ISBN 0-691-04918-1.
^ «Bibliography in Bruce Medalist page for Russell maintained by Joseph Tenn at Sonoma State University». لە ڕەسەنەکە لە ٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە.
^ Biographical Index of Former Fellows of the Royal Society of Edinburgh 1783–2002 (PDF). The Royal Society of Edinburgh. July 2006. ISBN 0-902-198-84-X. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٤ی ئازاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە 2018-04-27 ھێنراوە. {{cite book}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی)
^ «APS Member History». search.amphilsoc.org. لە ١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
^ «Henry Russell». www.nasonline.org. لە ١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
^ «Book of Members, 1780-2010: Chapter R» (PDF). American Academy of Arts and Sciences. لە ١٨ی حوزەیرانی ٢٠٠٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). لە ١٤ی نیسانی ٢٠١١ ھێنراوە.
^ «Winners of the Gold Medal of the Royal Astronomical Society». Royal Astronomical Society. لە ڕەسەنەکە لە ٢٥ی ئایاری ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.
^ «Henry Draper Medal». National Academy of Sciences. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.
^ «Past Winners of the Catherine Wolfe Bruce Gold Medal». Astronomical Society of the Pacific. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.
^ «Past Recipients of the Rumford Prize». American Academy of Arts and Sciences. لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی ئەیلوولی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.
^ Stratton، F. J. M. (1957). «Henry Norris Russell 1877-1957». Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. 3: 173–191. doi:10.1098/rsbm.1957.0012. JSTOR 769359.
^ «Grants, Prizes and Awards». American Astronomical Society. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.

بەستەری دەرەکی

میدیای پەیوەندیدار بە Henry Norris Russell لە ویکیمیدیا کۆمنز
Oral history interview transcript with Margaret Russell Edmondson on 21 April 1977, American Institute of Physics, Niels Bohr Library & Archives - Margaret Russell Edmondson was Russell's youngest daughter

پۆلگەردوون

[1] David H. DeVorkin, Henry Norris Russell - google books

[2] George Kean Sweetnam, The Command of Light - google books

[mnrasObit-3] Obituary MNRAS 118 (1958) 311

[ObsObit-4] Obituary Obs 77 (1957) 67

[pasObit-5] Obituary PASP 69 (1957) 223

[biography-6] DeVorkin، David H (2000). Henry Norris Russell: Dean of American Astronomers. Princeton University Press. pp. 528 pages. ISBN 0-691-04918-1.

[7] «Bibliography in Bruce Medalist page for Russell maintained by Joseph Tenn at Sonoma State University». لە ڕەسەنەکە لە ٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢ ھێنراوە.

[8] Biographical Index of Former Fellows of the Royal Society of Edinburgh 1783–2002 (PDF). The Royal Society of Edinburgh. July 2006. ISBN 0-902-198-84-X. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٤ی ئازاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە 2018-04-27 ھێنراوە. {{cite book}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی)

[9] «APS Member History». search.amphilsoc.org. لە ١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.

[10] «Henry Russell». www.nasonline.org. لە ١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.

[AAAS-11] «Book of Members, 1780-2010: Chapter R» (PDF). American Academy of Arts and Sciences. لە ١٨ی حوزەیرانی ٢٠٠٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). لە ١٤ی نیسانی ٢٠١١ ھێنراوە.

[12] «Winners of the Gold Medal of the Royal Astronomical Society». Royal Astronomical Society. لە ڕەسەنەکە لە ٢٥ی ئایاری ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.

[Draper-13] «Henry Draper Medal». National Academy of Sciences. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.

[14] «Past Winners of the Catherine Wolfe Bruce Gold Medal». Astronomical Society of the Pacific. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.

[Rumford-15] «Past Recipients of the Rumford Prize». American Academy of Arts and Sciences. لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی ئەیلوولی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.

[frs-16] Stratton، F. J. M. (1957). «Henry Norris Russell 1877-1957». Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. 3: 173–191. doi:10.1098/rsbm.1957.0012. JSTOR 769359.

[AAS-17] «Grants, Prizes and Awards». American Astronomical Society. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]

[١٦]

[١٧]