کتێبەکانی تەفسیر

کتێبەکانی تەفسیر بریتین لەو کتێبانە لەسەر تەفسیری قورئانی پیرۆز کە لەلایەن زانایانی موسڵمان لە سەردەمە جیاوازەکانی ئیسلامییەوە نووسراون، کە تێیدا گرینگیدان و پسپۆڕی و ڕێبازەکانیان کە لە لێکدانەوەی قورئاندا جیاوازبووە، ھەندێک لە پسپۆڕان ژمارەیەک پێوەریان دەستنیشان کردووە کە دەتوانرێت تەفسیرەکان لەسەریان دابەش بکرێت و بەم پێیە دەتوانرێت لێکدانەوەیەکی تایبەت لەژێر زیاتر لە بەشێکدا جێگیر بکرێت، چونکە ئەم ڕەچاوکردنانە لە بەراوردکردندا لەبەرچاو نەگیراون، پەیوەندی نێوانیان پەیوەندییەکی دژایەتی نەبووە.

ڕێبازی تەفسیر

پێوەری یەکەم

لە ڕووی ئەو سەرچاوانەی کە لێکدانەوەکە لێیەوە وەرگیراوە، لەم ڕووەوە دابەشکراوە بۆ دوو بەش: لێکدانەوە بە فەرموودە و ئەسەر، و لێکدانەوە بە بۆچوون، و لەژێر لێکدانەوە بە بۆچوون ھەموو جۆرە لێکدانەوەیەک بە بۆچوون دەگرێتەوە، ھەندێکیان پەسندکراوون و ھەندێکیان پەسند نەکراون.

پێوەری دووەم

لە ڕووی فراوانبوون و کورتی لە لێکدانەوەدا، لەم ڕووەوە دابەشکراوە بەسەر دوو بەشدا، لێکدانەوەیەکی ورد و شیکاری و لێکدانەوەیەکی گشتی.

پێوەری سێیەم

لە ڕووی گشتیی بابەتەکانی تەفسیرەوە، کە لە ھەر سوورەتێکدا لەگەڵ ڕاڤەکاردا دەگونجێت، ھەروەھا لە ڕووی تایبەتمەندی بابەتێکی دیاریکراو لە تەواوی قورئانی پیرۆزدا، لەم ڕووەوە دابەشکراوە بەسەر دوو بەشدا، گشتییەک لێکدانەوە، و لێکدانەوەیەکی بابەتیانە.

تەفسیر بە فەرموودە

1. جامع البیان عن تأویل القرآن - لابن جریر الطبری المتوفی عام ٣١٠ ە.
2. بحر العلوم لأبی اللیث نصر بن محمد السمرقندی المتوفی عام ٣٧٣ ە.
3. معالم التنزیل، لأبی محمد الحسن بن مسعود البغوی المتوفی عام ٥١٠ ە.
4. المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، لأبی محمد عبد الحق بن غالب بن عطیة المتوفی بعد عام ٥٤١ ە.
5. تفسیر القرآن العظیم، لأبی الفداء إسماعیل بن عمر ابن کثیر المتوفی عام ٧٧٤ ە.
6. تفسیر الزواوی، لأبی إسحاق إبراھیم بن فاید الزواوی المتوفی عام ٨٥٧ ە.
7. الجواھر الحسان فی تفسیر القرآن، لأبی زید عبد الرحمن بن محمد الثعالبی المتوفی عام ٨٧٢ ە.
8. الذھب الإبریز فی تفسیر وإعراب بعض آی الکتاب العزیز، لأبی زید عبد الرحمن بن محمد الثعالبی المتوفی عام ٨٧٢ ە.
9. الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، للحافظ جلال الدین بن أبی بکر عبد الرحمن السیوطی المتوفی عام ٩١١ ە.
10. فتح القدیر، الجامع بین فَنَّی الروایة والدرایة من علم التفسیر، لمحمد بن علی الشوکانی المتوفی عام ١٢٥٠ ە، وھو کما ھو ظاھر من عنوانە شامل للتفسیر بالمأثور، والتفسیر بالرأی.
11. أضواء البیان فی إیضاح القرآن بالقرآن، للشیخ محمد الأمین بن محمد المختار الشنقیطی المتوفی عام ١٤٠٥ ە.

تەفسیر بە بۆچوون

1. مفاتیح الغیب لفخر الدین الرازی المتوفی عام ٦٠٦ ە..
2. أنوار التنزیل وأسرار التأویل - القاضی عبد اللە بن عمر البیضاوی المتوفی عام ٦٨٥ ە.
3. مدارک التنزیل وحقائق التأویل - أبی البرکات عبد اللە بن أحمد النسفی المتوفی عام ٧١٠ ە.
4. لباب التأویل فی معانی التنزیل - علاء الدین علی بن محمد الخازن المتوفی عام ٧٤١ ە.
5. البحر المحیط - محمد بن یوسف، الشھیر بأبی حیان المتوفی عام ٧٤٥ ە.
6. غرائب القرآن ورغائب الفرقان - نظام الدین بن الحسن النیسابوری المتوفی بعد ٨٥٠ ە.

بەستەرە دەرەکییەکان

• قورئانی پیرۆز، بە توانای گەڕان و گەڕان لەگەڵ چەندین لێکدانەوە، فەرھەنگ، فەرھەنگێک لە بابەتەکانی قورئانی پیرۆز، و کەرەستەی تر.
• کتێبی لێکدانەوە ٨ی تەممووزی ٢٠٢٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە., ماڵپەڕی ئینسایکلۆپیدیای گشتگیر
• ماڵپەڕێکی گشتگیر بۆ کتێبی لێکدانەوە