پەیمانی مۆسکۆ (١٩٢١)
| پەیمانی مۆسکۆ | |
|---|---|
 | |
| وڵات | کۆماری سۆڤیەت فیدراڵی سۆسیالیستی ڕووسیا |
| جێ | مۆسکۆ |
| زمان | ڕووسی، تورکی |
| کاتی ڕوودان | ١ی کانوونی دووەمی ١٩٢١ |
| واژووکاران | ئەنجومەنی باڵای نیشتیمانیی تورکیا، Council of People's Commissars |
پەیمانی مۆسکۆ یان پەیمانی برایەتی (بە تورکی: Moskova Antlaşması، بە ڕووسی: Московский договор) ڕێککەوتنێک بوو لە نێوان ئەنجومەنی نیشتمانیی گەورەی تورکیا (TBMM)، بە سەرکردایەتی مستەفا کەمال، و ڕووسیا، بە سەرکردایەتی ڤلادیمیر لێنین، لە ١٦ی ئازاردا واژوو کرا ١٩٢١.[١][٢][٣] ئەو کاتە نە کۆماری تورکیا و نە یەکێتی سۆڤیەت دامەزرابوو. حکوومەتی تورکیا لەو سەردەمەدا کە لە ئاستی نێودەوڵەتیدا دانپێدانراو بوو، حکوومەتی سوڵتان محەممەدی شەشەم بوو، بەڵام ئەو حکوومەتە لایەنێکی پەیمانی مۆسکۆ نەبوو. حکوومەتی سوڵتان پەیمانی سیڤەری واژوو کردبوو کە لەلایەن بزووتنەوەی نەتەوەیی تورکیاوە ڕەتکرابووەوە.
خاڵە سەرەکییەکان[دەستکاری]
بەپێی پەیمانی مۆسکۆ ھەردوو حکوومەت بەڵێنیان دا پەیوەندی دۆستانە لە نێوان وڵاتەکاندا دروست بکەن.[٤] لە پەیماننامەکەدا ھاتووە کە زاراوەی «تورکیا» تێیدا بە واتای ئەو خاکانە دێت کە لە سوێندی نیشتمانیدا ھاتووە، کە لە ٢٨ی ژانویەی ١٩٢٠دا لەلایەن پەرلەمانی عوسمانییەوە پەسەندکرابوو، مادەی شەشەم ھەموو ئەو پەیمانانەی کە لە نێوان ڕووسیا و تورکیادا ئەنجامدراون بە پووچەڵ ناسێندرا. بەتاڵ. بەپێی مادەی دووەم، تورکیا باتوم و ناوچەی تەنیشت لە باکووری گوندی سەرپ دایە دەست جۆرجیای سۆڤیەت (ئۆبڵاستی قەرس چووە تورکیا).
مادەی سێیەم قەزایەکی ئۆتۆنۆمی ناخیچێڤانی لەژێر دەسەڵاتی پارێزراوی ئازەربایجانی سۆڤیەت دامەزراند. بەپێی مادەی پێنجەم، لایەنەکان ڕێککەوتن لەسەر ئەوەی وردەکاری کۆتایی لەبارەی دۆخی دەریای ڕەش و گەرووی تورکیا بسپێردرێت بۆ کۆنفرانسی داھاتووی نوێنەرانی دەوڵەتانی کەناراوەکان ئەگەر "سەروەری تەواو" و ئاسایشی تورکیا و "شارە پایتەختەکەی قوستەنتینییە". " بریندار نەبوون.[١]
پەیمانی قەرس[دەستکاری]
سنوورەکانی تورکیا و ھەروەھا سنوورەکانی جۆرجیا و ئەرمەنستان و ئازەربایجان، وەک لە پەیماننامەکەدا پێناسە کراوە و ھەروەھا پەیمانی قەرس کە نزیکەی یەکسانە (لە ١٣ی تشرینی یەکەمی ١٩٢١ واژوو کراوە)، ھێشتا لە ئارادان.
گرژییەکانی نێوان ڕووسیا و تورکیا لە ساڵی ٢٠١٥[دەستکاری]
دوای کەوتنەخوارەوەی کەشتیی سوخۆی سو-٢٤ی ڕووسی بەسەر سنووری نێوان سووریا و تورکیا لە تشرینی دووەمی ٢٠١٥ و سەرھەڵدانی گرژییەکانی نێوان ڕووسیا و تورکیا، ئەندامانی حیزبی شیوعی ڕووسیا پێشنیاری ھەڵوەشاندنەوەی پەیمانی مۆسکۆیان کرد.[٥][٦] سەرەتا وەزارەتی دەرەوەی ڕووسیا ئەو کارەی بە ناردنی پەیامێکی سیاسی بۆ حکوومەتی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا زانی.[٥] بەڵام لە کۆتاییدا مۆسکۆ لە ھەوڵەکانیدا بۆ کەمکردنەوەی گرژییەکان لەگەڵ ئەنقەرە بڕیاری دژی ئەو بیرۆکەیە دا.[٧]
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ ئ ا (بە ڕووسی) Московский договор между Росскией и Турцией, 16 марта 1921 года 2007-09-28 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.
- ^ Tsutsiev, Arthur (2014). Atlas of the Ethno-Political History of the Caucasus. Translated by Nora Seligman Favorov. New Haven: Yale University Press. p. 79. ISBN 978-0-300-15308-8.
- ^ King, Charles (2008). The Ghost of Freedom: A History of the Caucasus. Oxford: Oxford University Press. p. 189. ISBN 978-0-19-517775-6.
- ^ (بە ڕووسی) Документы внешней политики СССР. Moscow, 1959, Vol. III, pp. 597-604.
- ^ ئ ا Shakarian, Pietro A. (17 February 2016). "Will Russia cancel its 1921 friendship treaty with Turkey?". Russia Direct. Retrieved 24 March 2017.
- ^ Lomsadze, Giorgi (10 February 2016). "Russian Communists Want to Scrap Historic Treaty with Turkey". EurasiaNet. Retrieved 24 March 2017.
- ^ "RF MFA's letter on impossibility of dissolution of friendship Treaty with Turkey". Russian-Armenian News Agency. 16 March 2016. Retrieved 24 March 2017.
