وێب٣

وێب٣ (بە ئینگلیزی: Web3) ھەروەھا ناسراوە بە وێب٣.٠یرۆکەیەک بۆ نوێکردنەوەی تۆڕی فراوانی جیھانی کە لامەرکەزییەتی تێکەڵ دەکات لەسەر بنەمای بلۆکچاینەکان. زۆر جار لەگەڵ وێب ٢٫٠ پێچەوانە کراوەتەوە، لەو شوێنەی کە داتا و ناوەڕۆکەکە ناوەندکراوە لە گرووپێکی بچووکی کۆمپانیاکان کە ھەندێک جار بە «بیگ تیچ» ناودەبرێن. ئەم چەمکە لە ساڵی ٢٠١٤ لەلایەن ئەثیرۆمی دامەزرێنەری گاڤین ود دروست کرا و بیرۆکەکە لە ساڵی ٢٠٢١ لەلایەن پەرۆشانی کریپتۆکێرنس و کۆمپانیا گەورەکانی تەکنەلۆجیا و کۆمپانیا سەرکێشییەکانی سەرمایەوە سوودی بەدەستھێنا.

پاشبەند

وێبی ١٫٠ و وێبی ٢٫٠ ئاماژە بە سەردەمەکان دەکات لە مێژووی تۆڕی جیھانی وەک ئەوەی لە ڕێگەی تەکنەلۆجیا و فۆرماتی جۆراوجۆرەوە پەرەی سەندووە. وێب ١٫٠ بە نزیکەیی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو ماوەیەی لە ساڵی ١٩٩١ بۆ ٢٠٠٤، کە زۆربەی وێب سایتەکان لاپەڕەی وێبی ستاتیک بوون، زۆربەی بەکارھێنەرەکان بەکارھێنەر بوون، نەک بەرھەمھێنەر، لە ناوەڕۆک.وێب ٢٫٠ لە دەوری بیرۆکەی «وێب وەک پلاتفۆڕم»، دامەزراوە و ناوەندەکان لەسەر ناوەڕۆکی دروستکراوی بەکارھێنەر بارکراوە بۆ خزمەتگوزاری تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، بلۆگەکان، و ویکییەکان، لەناو خزمەتگوزارییەکانی تر. وێب ٢٫٠ بە گشتی وا دادەنرێت کە لە دەوروبەری ساڵی ٢٠٠٤ دەستی پێکردووە، و تا ئەمڕۆ بەردەوامە.

بژارکردنی زاراوەکان

دەستەواژەی وێبی ٣، بە تایبەتی "وێب ٣٫٠"، لە ساڵی ٢٠١٤ لەلایەن کۆمپانیای ئەثیرۆمی دامەزرێنەری گاڤین ودەوە دراوە. لە ساڵی ٢٠٢١دا، بیرۆکەی وێب٣ ناوبانگی پەیدا کرد.بەرژەوەندی تایبەت بەرەو کۆتایی ساڵی ٢٠٢١ بەرزبووەوە، بە زۆری بەھۆی بایەخدان بە پەرۆشانی کریپتۆکێرنس و وەبەرھێنان لە تەکنەلۆجیای پرۆفایل و کۆمپانیاکان. جێبەجێکارەکان لە کۆمپانیای سەرمایەی سەرەڕۆیی ئاندرێسن ھۆرۆویتز گەشتیان کرد بۆ واشنتۆن دی.C لە تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ بۆ لۆبی بۆ بیرۆکەکە وەک چارەسەرێکی شاراوە بۆ پرسیارەکان سەبارەت بە ڕێکخستنی وێب کە سیاسەتی دروستکەرەکان لەگەڵ کامە

وێب٣ جیایە لە چەمکی تیم بێرنەرس-لی ساڵی ١٩٩٩ بۆ وێبێکی مانایی، کە ھەروەھا پێی دەوترێت "وێب 3.0" ھەندێک لە نووسەران کە ئاماژە بە چەمکی لامەرکەزی دەکەن کە بە "وێبی ٣" ناسراوە زاراوەکانی "وێبی ٣٫٠" یان بەکارھێناوە، ئەمەش دەبێتە ھۆی ھەندێک سەرلێشێوان لەنێوان دوو چەمکەکەدا.لەگەڵ ئەوەشدا، ھەندێک لە بینینەکانی وێب٣ ھەروەھا بیرۆکەکانی پەیوەست بە تۆڕی ھەمایی تێکەڵ دەکەن.

چەمک

بینینە تایبەتەکانی بۆ وێب٣ جیاوازن، و زاراوەکە لەلایەن بلومبێرگەوە بە «ھەزەلی» وەسف کراوە، بەڵام ئەوان بە دەوری بیرۆکەی لامەرکەزییەتی دەجوڵێنەوە، و زۆرجار تەکنەلۆجیای بلۆکچاین تێکەڵ دەکەن، وەک ھێما جۆراوجۆرەکانی کریپتۆکورین و نیشانە نا خۆشەکان (NFTs).بلومبێرگ وێبی٣ی بە بیرۆکەیەک وەسف کرد کە «سەرمایەی دارایی دروست دەکات، لە شێوەی نیشانە، بۆ ناو ئیشە ناوەکییەکان کە بە نزیکەیی ھەر شتێک کە لە سەرھێڵ ئەنجامی دەدەیت».ھەندێک لە بینینەکان لە دەوری چەمکەکانی ڕێکخراوە سەربەخۆیە لامەرکەزەکان (DAOs) دادەمەزرێنن. دارایی لامەرکەزی (DeFi)یەکێکی ترە لە چەمکە سەرەکییەکان؛ تێیدا، بەکارھێنەران بە بێ بەشداری بانک و حکوومەت دراو دەگۆڕن ناسنامەی خۆبەڕێوەبەری ڕێگە بە بەکارھێنەران دەدات کە خۆیان بناسێنن بەبێ پشتبەستن بە سیستەمێکی ڕەسەنایەتی وەک OAuth، کە دەبێت لایەنێکی باوەڕپێکراوی پێ بگات بۆ ئەوەی ناسنامە ھەڵبسەنگێنێت.

پێشوازی

تەکنەلۆجیاکان و ڕۆژنامەوانان وێب٣یان بە چارەسەرێکی گونجاو وەسفکرد بۆ نیگەرانییەکان دەربارەی زیاتر لە مەرکەزییەتی وێب لە چەند کۆمپانیایەکی «بیگ تیچ» دا. ھەندێک ئەو بیرۆکەیەیان دەربڕیوە کە وێب٣ دەتوانێت ئاسایشی داتا، پێوانەیی، و تایبەتمەندی زیاتر لەو شتەی کە ئێستا دەکرێت لەگەڵ پلاتفۆرمەکانی وێب ٢٫٠ باشتر بکات.بلومبێرگ دەڵێت کە گومان کەرەکان دەڵێن بیرۆکەکە «ڕێگایەکی دوورودرێژە لە سەلماندنی بەکارھێنانی لە دوای داواکارییەکانی نیچە، کە زۆربەیان ئامرازن کە ئامانجی بازرگانانی کریپتۆیە». نیویۆرک تایمز بڵاوی کردەوە کە چەند وەبەرھێنەرێک گرەوی ٢٧ ملیار دۆلار دەکەن کە وێبی٣ «داھاتووی ئینتەرنێتە».

ھەندێک لە کۆمپانیاکان، لەوانە ڕێدیت و دیسکۆرد، گەڕانیان کردووە لە تێکەڵکردنی تەکنەلۆجیای وێب٣ بۆ ناو پلاتفۆرمەکانیان لە کۆتایی 2021 دوای ئەوەی بەکارھێنەرە قورسەکان پاشەکەوتیان کرد، دواتر دیسکۆرد ڕای گەیاند کە ھیچ پلانێکیان نییە بۆ تێکەڵکردنی ئەم جۆرە تەکنەلۆجیایە. جەیسن سیترۆن، بەڕێوەبەری کۆمپانیایەکە، گرتەیەکی شاشەی تویت کرد و پێشنیاری کرد کە لەوانەیە گەڕان بێت بۆ یەکخستنی وێب٣ بۆ ناو پلاتفۆڕمەکەیان. ئەمە وای لە ھەندێک کرد کە بەشدارییە پارەدراوەکانیان ھەڵبوەشێننەوە لەسەر پاشگەزبوونەوەیان بۆ ئێن ئێف تی ئێس، ھەندێکی تر نیگەرانی خۆیان دەربڕیوە کە لەوانەیە گۆڕانێک بڕی فێڵ و سپام زیاد بکات کە پێشتر لەسەر سێرڤەرەکانی دیسکۆردی پەیوەندیدار بە کریپتۆ ئەزموونیان کردبوو. دوو ڕۆژ دواتر، سیترۆن تویتەرەکەی بڵاو کردەوە کە کۆمپانیاکە ھیچ پلانێکی نییە بۆ تێکەڵکردنی تەکنەلۆجیای وێب٣ لەناو پلاتفۆڕمەکەیان، و گوتی کە ئەوە چەمکێکی تەنیا ناوەکییە کە لە ھاکتۆنێکی فراوانی کۆمپانیادا پەرەی سەندووە.

ھەندێک لە زانایانی یاسایی بە وتەی گفتوگۆ نیگەرانی خۆیان دەربڕیوە سەبارەت بە سەختی ڕێکخستنی تۆڕێکی لامەرکەزی، کە ڕاپۆرتیان داوە لەوانەیە قورستر بێت بۆ ڕێگەگرتن لە تاوانی سایبەر، بێزارکردنی سەرھێڵ، قسەی ڕق و قین، و بڵاوکردنەوەی وێنەی دەستدرێژی بەڵام ماڵپەری ھەواڵ ئەوەش ھاتووە، «[وێبی لامەرکەز] نوێنەرایەتی تێڕوانین و ھیوای ئازادی سایبەر دەکات لە ڕابردوو کە ئینتەرنێت دەتوانێت بە شکاندنی پێکھاتە دەسەڵاتەکانی ئێستا، خەڵکی ئاسایی بەھێز بکات» ھەندێکی تر لە ڕەخنەگرانی وێب٣ ئەم چەمکە وەک بەشێک لە بڵقێکی نھێنی، یان وەک درێژکراوەی ئەو ڕەوتانەی کە لەسەر بنەمای بلۆکچاین دەیبینن، بە شێوەیەکی زۆر کەم یان زیانبەخش دەبینن، بە تایبەتی ئێن ئێف تی ئێس. ھەندێک لە ڕەخنەگران نیگەرانیان سەبارەت بە کاریگەری ژینگەیی کریپ ھەندێکی تر باوەڕیان دەربڕیوە کە وێب٣ و تەکنەلۆجیای پەیوەندیدار پلانێکی ھەڕەمین.

کێڤن وێرباچ، نووسەری بلاکچاین و تەلارسازی نوێی ترەست وتی کە "زۆر بە پێی "وێبی ٣" چارەسەرەکان وەک خۆیان لامەرکەز نین، لە کاتێکدا ئەوانی تر ھێشتا دەریدەخەن کە ئەوان بە ئەندازەیەک پێوانەیی، پارێزراو و بەردەستن بۆ بازاڕی گشتی" و ئەوەشی وت کە ئەمە

لیام سەلمێندرا، کە بۆ تۆمارەکە دەنووسێت، ئەوە دەر دەکەوێت کە وێبی ٣ ئەفسانەیە، چیرۆکێکی پەری. ئەوە ئەو شتەیە کە دایک و باوکان شەوانە بە منداڵەکانیان دەڵێن ئەگەر بیانەوێت گەورە بن بۆ ئەوەی ببنە ئابووریناس.

جاک دۆرسی، یەکێک لە دامەزرێنەرانی و بەڕێوەبەری پێشووی تویتەر، وێبی ٣ی وەک یارییەکی سەرەڕۆیی کاپیتالیستەکان دوورخستەوە. دۆرسی پێی وایە وێبی ٣ ئینتەرنێت بەدیموکراتی ناکات، بەڵام ھێز دەگۆڕێت لە یاریزانانی وەک فەیسبووکەوە بۆ سەرەڕۆیی سەرمایەی وەک ئاندرێسن ھۆرۆویتز

لە چاوپێکەوتنێکی ساڵی ٢٠٢١دا، سپێس ئێکس و ئێلۆن ماسکی بەڕێوەبەری تێسلا گومانیان دەربڕی کە وتیان وێبی ٣ «وزەی بازاڕکردن لە راستی ئێستا زیاتر دیارە».