قەڵغانی مرۆیی
قەڵغانی مرۆیی بریتییە لە کەسێکی غەیرە شەڕکەر (یان کۆمەڵێک کەسی ناشەڕکەر) کە یان خۆبەخشانە یان ناچارن قەڵغان لە ئامانجێکی سەربازی شەرعی بکەن بۆ ئەوەی دوژمن لە ھێرشکردنە سەری دوور بخاتەوە.[١]
چەمکی قەڵغانی مرۆیی وەک پێوەرێکی بەرخۆدان لەلایەن مەھاتما گاندی وەک چەکێکی بەرخۆدان دروست کراوە.[١] :4–5[٢]
پاشخانی یاسایی
[دەستکاری]ناچارکردنی کەسانی پارێزراو بۆ خزمەتکردنی وەک قەڵغانی مرۆیی تاوانێکی جەنگە بەپێی ڕێککەوتننامەکانی جنێڤ لە ساڵی ١٩٤٩ و پرۆتۆکۆڵی زیادەی یەکەمی ساڵی ١٩٧٧ بۆ ڕێککەوتننامەکانی جنێڤ و یاسای ڕۆما لە ساڵی 1998.[٣]
بەپێی وتەی پرۆفیسۆری یاسا ئیلیاڤ لیبلیچ، «ڕەنگە گروپە چەکدارەکان بەرپرسیار بن لەو زیانانەی کە دەیگەیەننە خەڵکی مەدەنی لەژێر کۆنترۆڵی خۆیاندا؛ بەڵام ئەگەر بڵێین ئەمە لایەنی بەرامبەر لە بەرپرسیارێتی بێبەری دەکات، ئەوەیە کە ھەم یاسا و ھەم ئەخلاق بە ھەڵە تێبگەین».[٤]
مامۆستا عادل ئەحمەد حاک، مامۆستای یاسا دەڵێت قەڵغانی نائیرادی «پاراستنی یاسایی و ئەخلاقی خۆیان لە زیانەکانی بە ئەنقەست و ناپێویست و ناڕێژەیی دەپارێزن». ئەو دژی ھەڵوێستی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا (ھەروەھا بەریتانیا و ھەندێک لە زانایان) دەڵێت کە ھێرشبەران ڕەنگە لە دیاریکردنی ڕێژەییدا زیانەکانی بارمتە داشکاندن یان پشتگوێ بخەن و دەڵێت ئەم بۆچوونانە «لە ڕووی یاسایییەوە بێ بنەمان و لە ڕووی ئەخلاقییەوە ناتەندروستن».[٥]
نووسەران نێڤ گۆردۆن و نیکۆلا پێروجینی، وردەکارییەکانی کتێبەکەیان، قەڵغانی مرۆڤ: مێژوویەکی مرۆڤەکان لە ھێڵی ئاگردا، باس لە «قەڵغانی نزیک» دەکەن، مرۆڤەکان وەک قەڵغان تەنھا بەھۆی نزیکییەوە لە شەڕانگێزەکان و جەخت لەوە دەکەنەوە کە ئەم جۆرە بووەتە «بە دووری دەزانرێت دیارترین جۆری قەڵغان لە گوتاری ھاوچەرخدا». ئەوان دەڵێن کە تۆمەتی قەڵغانی نزیک لەلایەن دەوڵەتانەوە بۆ پەردەپۆشکردنی تاوانەکانی جەنگ دژی دانیشتووانی مەدەنی بەکارھێنراوە و ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ زۆرجار شکست دەھێنن لە پرسیارکردن لەم تۆمەتە کە بانگەشەی ئەوە دەکەن بە شێوەیەکی نادروست بەکاردەھێنرێت بۆ پاساوھێنانەوە بۆ مردنی مەدەنی.[٦]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ ئ ا Neve Gordon؛ Nicola Perugini (٢٠٢٠). Human Shields: A History of People in the Line of Fire. University of California Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢٠-٣٠١٨٤-٩. لە ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
{{cite book}}: زیاتر لە یەک دانە لە|بەستەری نووسەر2=و|بەستەری نووسەر=دیاری کراوە (یارمەتی) ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی<ref>ی ھەڵە؛ ناوی «Gordon Perugini» زیاتر لە یەک جار پێناسە کراوە لەگەڵ ناوەڕۆکی جیاوازدا - ^ «Hamas' use of human shields in Gaza» (PDF). NATO Strategic Communications Centre of Excellence.
- ^ https://web.archive.org/web/20140804142107/http://www.icrc.org/customary-ihl/eng/docs/v2_rul_rule97. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی ئابی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥ ھێنراوە.
{{cite web}}: پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ Just Security. ١٨ی ئایاری ٢٠٢١ https://www.justsecurity.org/76220/dispatch-from-israel-on-human-shields-what-i-shouldve-said-to-a-dad-on-the-playground/.
{{cite web}}: پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ Haque، Adil Ahmed (2017). «Chapter 9.Human Shields». Law and Morality at War. Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٩٦٨٧٣٩-٨.
- ^ Humanitarian Law & Policy Blog. ١٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ https://blogs.icrc.org/law-and-policy/2021/11/18/proximate-human-shields/.
{{cite web}}: پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
