سێیەم جەنگیی کۆیلەکان
سێیەم جەنگیی کۆیلەکان (بە ئینگلیزی: Third Servile War) (نێوان ساڵانی ٧١ بۆ ٧٣ی پێش زایین) دوا زنجیرەی شەڕی سەرکەوتوو نەبووە کە پەیوەندی بە ڕابردووی کۆیلە یاخیبووەکانەوە نەبووە دژی کۆماری ڕۆم کە بە شێوەیەکی سەرەکی بە شەڕەکانی کۆیلەی ڕۆمانی ناسراوە. ھەروەھا مێژووناسی ڕۆمانی پلوتارک ئەم شەڕانەی بە شەڕی گلادیاتۆرەکان و شەڕی سپارتاکۆس ناوبرد. جەنگی سێیەمی کۆیلە تاکە شەڕ بوو کە ڕاستەوخۆ ھەڕەشەی لەسەر دڵی ئیتالیا کرد، ڕۆما. دووبارەبوونەوەی سەرکەوتنەکان و گەشەکردنی خێرای گرووپە کۆیلەکان کە لە نێوان ساڵانی ٧٣ بۆ ٧١ پێش زایین لە ڕۆما یاخی بوون، زەنگی ئاگادارکردنەوە بۆ ڕۆمەکان دوو ھێندە دەکات. لە کۆتاییدا کراسۆس توانی بە تەنیا بە دروستکردنی ھێرشی سەربازی چڕ یاخیبووەکان بخاتە خوارەوە، بەڵام یاخیبووان توانیان بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ کاریگەرییان لەسەر سیاسەتی ڕۆمانەکان ھەبێت لە ساڵانی دوای جەنگدا.
مێژوو
[دەستکاری]لە نێوان ساڵانی ٧١ لۆ ٧٣ پێش زایین؛ دەستەیەک لە کۆیلە ھەڵاتووەکان- لە بنەڕەتدا ٧٨ گلادیاتۆری ھەڵات و کە بوونە گرووپێک لە ١٢٠ ھەزار پیاو و ژن و منداڵ- بەبێ سزای ئیتاڵیا لەژێر سەرکردایەتی چەند پیاوێکدا ھێرشیان کردە سەر ئیتاڵیا کە بەناوبانگترینیان سپارتاکۆس بوو. جەستەی بەھێزی ئەم گلادیاتۆرانە ھەمیشە بە شێوەیەکی سەرسووڕھێنەر چەکێکی بەھێز بووە لە نێویاندا و چەندین جار نیشانیان داوە کە توانای مامەڵەکردنیان لەگەڵ ھێزی جۆراوجۆر ھەیە، ھەر لە ھێزی کۆمپانیا و میلیشیا ڕۆمانییەکانەوە تا سەربازە ڕاھێنراوەکانی ژێر فەرماندەیی کونسوڵی سیاسیی… ئیمپراتۆرییەتی ڕۆمانی. «پلۆتارک» پێی وایە ھەموو ھەوڵەکانی کۆیلەکان ئەوە بووە کە خۆیان لە ئاغاکانیان ڕزگار بکەن لەگەڵ کۆیلە ڕۆمییەکان و ڕاکردن بەرەو «ئامانج» (بەلجیکا و فەرەنسا ئەمڕۆ)؛ لەکاتێکدا «ئەپیان و فلۆرۆس» (مێژوونووس) پێیان وایە مەبەستی سەرەکی کۆیلەکان دروستکردنی شەڕێکی ناوخۆیی بووە لە ڕۆما بۆ ئەوەی بە تەواوی لەلایەن کۆیلەکانەوە داگیری بکەن. نیگەرانی ئەنجومەنی پیرانی ڕۆم لە سەرکەوتنە سەربازییەکانی کۆیلەکان و تاڵانکردنی شارەکانی ڕۆم و دەوروبەری، دواجار بووە ھۆی ئەوەی ڕۆما ھەشت لەشکرەکەی بنێرێتە ژێر فەرماندەیی بێبەزەیی بەڵام کاریگەرانەی کراسۆس، شەڕەکە لە ساڵی ٧١ پێش زایین کۆتایی ھات. کاتێک سپارتاکۆس دوای شەڕێکی درێژخایەن و تاڵ و پاشەکشەکردن لەبەردەم سەربازەکانی کراسۆس، زانی کە سەربازەکانی ماگنوس و ڤارۆسیش دەچنە ناو شەڕەکەوە بۆ ئەوەی بیانخەنە تەڵەوە، دواجار ھەموو ھێزەکانی نارد بۆ سەر سەربازەکانی کراسۆس. ڕووبەڕووی شکستێکی سەخت بووەوە. جەنگی سێیەمی کۆیلایەتی کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر مێژووی ڕۆمای کۆن و ژیانی پیشەیی کراسۆس و پۆمپیۆ ھەبوو. ھەردوو ئەم کەسانە سەرکەوتنی خۆیان لە دژی یاخیبووان لە ئامانجە سیاسییەکانیاندا بەکارھێنا. بە پشت بەستن بە جەماوەری خۆیان لە نێو خەڵک و ھێزی خۆیان لە سوپادا، لە ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پیرانی ڕۆما لە ساڵی ٧٠ پێش زایین سەرکەوتنیان بەدەستھێنا. کردەوەکانی ئەم دووانە وەک ئەندامانی ئەنجومەنی پیران بەشدارییەکی زۆری کرد لە لەناوبردنی دامەزراوە سیاسییەکانی ڕۆمان و لە کۆتاییدا بووە ھۆی گۆڕینی کۆماری ڕۆمانی بۆ ئیمپراتۆریەتیی ڕۆمی.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]بەشداربووانی ویکیپیدیا، «Third Servile War»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣.
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە سێیەم جەنگیی کۆیلەکان تێدایە. |