دەروازە:ڕۆژنامەوانی
بەخێربێنپێشەکی ڕۆژنامەوانی دەوترێت ڕاپۆرتی کارلێکی ڕووداو و ڕاستی و بیرۆکە و مرۆڤەکان ئامادە دەکات و دابەشی دەکات کە "هەواڵی ڕۆژ" لەخۆدەگرێت و لانیکەم تا ڕادەیەک کۆمەڵگا ئاگادار دەکاتەوە. ئەم وشەیە کە ناوێکە، بە ئاماژەدان بە پیشە (پیشەیی یان ناپیشەیی)، شێوازەکانی کۆکردنەوەی زانیاری و ڕێکخستنی شێوازە ئەدەبییەکان بەکاردێت. میدیاکانی پەیوەست بە ڕۆژنامەگەری بریتین لە: چاپ، تەلەفزیۆن، ڕادیۆ، ئینتەرنێت و لە ڕابردوودا هەواڵەکان. چەمکەکان سەبارەت بە ڕۆڵی دروستی ڕۆژنامەگەری لە وڵاتە جیاوازەکاندا جیاوازن، هەروەک چۆن تێڕوانینەکان سەبارەت بە پێگەی ئەم پیشەیە جیاوازن. لە هەندێک وڵاتدا میدیای هەواڵ بە دەستێوەردانی حکومەت کۆنترۆڵ دەکرێت و بە تەواوی (یان تەنانەت بەشێکی) سەربەخۆ نین لە هەندێک وڵاتی تردا میدیای هەواڵ سەربەخۆیە لە حکومەت و لەبری ئەوە وەک پیشەسازی تایبەت کاردەکات. جگە لە سروشتی جیاواز، شێوازی بەڕێوەبردن و پارەدارکردنی ڕێکخراوەکانی ڕاگەیاندن لە وڵاتان جیاوازە بەپێی یاساکانی پەیوەست بە ئازادی ڕادەربڕین و دۆسیەی ناوزڕاندن لە هەر وڵاتێکدا. فراوانبوونی ئینتەرنێت و مۆبایلە زیرەکەکان لە سەرەتای سەدەی بیست و یەکەمەوە گۆڕانکاری بەرچاوی لە دیمەنی میدیادا هێناوەتە ئاراوە. ئەمەش بووەتە هۆی گۆڕانکاری لە بەکارهێنانی کەناڵەکانی میدیای چاپکراو، چونکە خەڵک لە ڕێگەی خوێنەری ئەلیکترۆنی و مۆبایلە زیرەکەکان و ئامێرە ئەلیکترۆنییە کەسییەکانی دیکەوە هەواڵ وەردەگرن، بە پێچەوانەی فۆرماتە تەقلیدییەکانی ڕۆژنامە، گۆڤار یان کەناڵە هەواڵییە تەلەفزیۆنییەکان. ڕۆژنامەنووسان دەتوانن کار بۆ دەزگاکانی هەواڵی گشتی وەک ڕۆژنامە و گۆڤاری هەواڵ و ڕادیۆ و تەلەفزیۆن بکەن؛ بڵاوکراوە تایبەتمەندەکانی فرە بڵاوکراوە وەک گۆڤاری بازرگانی و کات بەسەربردن، یان بۆ بڵاوکراوە و دەزگاکانی هەواڵ کە کۆمەڵەیەکی دیاریکراوی بەشداربوویان هەیە، یان ڕاپۆرت لەسەر بنکە هەواڵییەکانی ئینتەرنێت. بەزۆری داوا لە پەیامنێران دەکرێت لە شوێنی ڕووداوەکە ئامادەبن بۆ کۆکردنەوەی زانیاری بۆ ڕاپۆرتەکەیان، زۆرجاریش ڕەنگە ڕاپۆرتەکەیان لە شوێنی ڕووداوەکە ئامادە بکەن. هەروەها بۆ کۆکردنەوەی زانیاری تەلەفۆن و کۆمپیوتەر و ئینتەرنێت بەکاردەهێنن. بەڵام زۆربەی کات ئەم ڕاپۆرتانە لە ژووری هەواڵ یان نووسینگەی سەرنوسەری ئامادە دەکرێن، واتە نووسینگەیەک کە پەیامنێر و سەرنوسەر کاریان تێدا دەکات بۆ ئامادەکردنی ناوەڕۆکی هەواڵەکان، هەروەها پرۆسەی پرۆسێسکردن تا پشتڕاستکردنەوە و ناردنی هەواڵەکە لەوێ ئەنجام دەدرێت. ڕۆژنامەنووسان، بە تایبەتی ئەوانەی بابەتێک یان بوارێکی دیاریکراو دەگرێتەوە، دەبێت پەیوەندییەکی بەرفراوانیان لەگەڵ سەرچاوەکان هەبێت، واتە تاک و ڕێکخراوە چالاکەکان لەو بوارەی کە باسی لێوە دەکرێت، بۆ ئەوەی یان وردەکاری ڕووداوێک بخەنە ڕوو، یان ئاماژە سەبارەت بە بابەتەکانی دیکە دروست بکەن کە ڕاپۆرتیان لەسەر بدەن. هەروەها پێویستە توانای پرسیارکردن و لێکۆڵینەوەیان بەهێزتر بکەن بۆ ئەوەی باشتر لێکۆڵینەوە و ڕاپۆرتی چیرۆکەکە بکەن. وتاری ھەڵبژێردراو ڕۆژنامەی کوردستان یەکەم ڕۆژنامەی کوردی بوو کە یەکەم ژمارەی لە ٢٢ی نیسانی ١٨٩٨ بە تێکۆشانی میقداد میدحەد بەدرخان لە قاھیرەی میسر چاپ کرا. دەستپێکی بڵاوکردنەوەی ڕۆژنامەی کوردستان وەکوو خەباتێکی نەتەوەیی و ڕۆشنبیری دێتە نرخاندن. ئەمڕۆکە ڕۆژی دەستپێکی دەرخسنتی ڕۆژنامەی کوردستان لەلایەن ھەموو دەزگا کوردییەکان و ھەروەھا لەلایەن حکوومەتی ھەرێمی کوردستانیشەوە وەکوو سەرەتای ڕۆژنامەگەریی کوردی قەبووڵ کراوە و پیرۆز دەکرێ. یەکەم ژمارەی ڕۆژنامەی کوردستان، لە ڕۆژی ٢٢ی نیسانی ١٨٩٨، لەلایەن میقداد بەدرخانەوە لە قاھیرە چاپ کرا. ڕۆژنامەکە ٣١ ژمارەی لێ دەرچوو و بۆ ماوەی ٤ ساڵ بەردەوام بوو. یەکەم ژمارەی بە کوردیی کورمانجی دەرچوو، بەڵام لە چوارەم ژمارەوە ھەندێک لە بابەتەکانی بە زمانی تورکی بڵاو دەکرایەوە. ڕۆژنامەکە بە خۆڕایی بڵاو دەکرایەوە. ڕۆژنامەکە بەرھەڵستیی دەسەڵاتی عوسمانیی دەکرد و لەلایەن کۆمەڵەی ئیتحاد و تەرەقی پشتگیری دەکرا. بەھۆی دژایەتیی لایەنی عوسمانی، ئەوا ڕۆژنامەکە ژمارەکانی لە چەند شارێکی جیا چاپ کران، لە دوای قاھیرە ئەوا لە شارەکانی ژنێف، لەندەن و فۆلکستۆن چاپ کران، ڕۆژنامەکە لەناوخۆی دەوڵەتی عوسمانی قەدەغە کرابوو، بەڵام بەشێوەی قاچاغ دابەش دەکرا. بەگوێرەی نامەیەکی سەرنووسەرەکەیەوە، ئەوا ڕۆژنامەکە لە شارەکانی ئامەد، مێردین، ئەدەنا و دیمەشق خوێنەری ھەبووە. لە ژمارەی شەشی ڕۆژنامەکەوە، ئەوا کاری چاپکردن و سەرنووسەری کەوتە دەست عەبدولڕەحمان بەدرخان، کە برای بچووکی میقداد بوو. لە ساڵی ١٩٩١، لێکۆڵەر ئەمین بۆزارسەلان ئەو چاپانەی ڕۆژنامەی کوردستان کە لە بەردەستیدا بوون وەریگێڕایە سەر زمانی تورکیی ئەمڕۆ. زیاتر... وتار ڕۆژنامەوان یان ڕۆژنامەنووس بە کەسێک دەگوترێت کە کاری ڕۆژنامەوانی بێت، کەسێک کە سەبارەت بە ڕووداوەکان، پێشھاتەکان و گۆڕانکارییەکان زانیاری کۆدەکاتەوە و دواتر پەخش دەکات. ھەواڵنێرانیش بە ڕۆژنامەوان دەژمێردرێن. پیشەی ئەوان بریتییە لە دروستکردنی ڕاپۆرت و بڵاوکردنەوەی ئەو ڕاپۆرتە لە ڕۆژنامەکان، تەلەڤیزیۆن، ڕادیۆ، گۆڤارەکان، بەڵگەفیلم یان ئینتەرنێتدا. ھەوڵنێران دەبێ بۆ کارەکەیان سەرچاوە بدۆزنەوە، ڕاپۆرتەکانیان دەکرێ وتنی یان نووسینی بێ و بە ھیچ شێوە ناشێ لایەنگرانە و ئاراستەدار بێ. جگە لە ھەواڵنێر، جۆریکی تری ڕۆژنامەوانمان ھەیە کە پێی دەوترێ ستووننووس. ستووننووس ئەو ڕۆژنامەوانەیە کە نووسراوەکانی ڕێک ھەر چەند وەخت جارێک لە ڕۆژنامە یان گۆڤارێکدا بڵاو دەبێتەوە. گەلەک پیشەی تر ھەن لە ڕۆژنامەگەریدا کە دەکرێ مرۆڤ بە ڕۆژنامەوانیان بزانێ، وەکوو: داڕێژەری لاپەڕە، ھونەرمەندی گرافیست، وێنەگر، و ھتد. وتار بوومەلەرزەی باکوور-ڕۆژاوای کوردستان ٢٠٢٣ لە ٦ی شوباتی ٢٠٢٣، بوومەلەرزەیەکی بەھێز لە باکووری کوردستان و باشووری تورکیا، بە دیاریکراوی لە ڕۆژاوای شاری غازی عەنتاب دا، ئەمەش لە کاتژمێر ٠٤:١٧ بەیانی بوو. زیانەکانی ئەو بوومەلەرزەیە گەیشتە شارەکانی دیکەی کوردستان لە تورکیا و سووریادا. بوومەلەرزەکە بە پێوانەی ٧٫٨ بووە. لە ئەنجامدا زیاتر لە ١٢ ھەزار کەس لە تورکیا و ٣ ھەزار کەس لە سووریا مردن کۆی گشتی ١٥ ھەزار و ٦٢ ھەزار کەسیش لە تورکیا بریندار بوون. ھەروەھا کاریگەری بوومەلەرزەکە لە شاری ھەولێر، باشووری کوردستان ھەستی پێکرا. بەپێی ڕاپۆرتی دامەزراوەی جیۆلۆجیی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (USGS)، دوای یازدە خولەک لە یەکەم زەمینلەرزە ئەوا زەمینلەرزەیەکی بەھێز دوای ١١ خولەک دووبارە بووەتەوە بە پلەی ٦٫٧ی مەگنیتیود. دوای ٩ کاتژمێر لەوە، ئەوا بەرزترین پلە بە ٧٫٥ مەگنیتیود ڕوویدا. زیانەکان بەگشتی نزیکەی ١٬٣١٠ باڵەخانە لە دە شاری سەرتاسەری باکووری کوردستان دەروازە پەیوەندیدارەکانئەو کارانەی دەتوانیت بیانکەیت
پڕۆژەکانی تری ویکیپیدیاویکیپیدیا لەلایەن دەستکاریکەرانی خۆبەخشەوە نووسراوە و لەلایەن دامەزراوەی ویکیمیدیا ڕاژە کراوە، کە دامەزراوەیەکی قازانج نەویستە و پڕۆژەگەلێکی تری خۆبەخشانەش ڕاژە دەکات وەک:
دەروازەکان |
