خراپکاری لە ویکیپیدیا

لە ویکیپیدیادا، خراپکاری دەستکاریکردنی پڕۆژەکە بە شێوەیەکی بە ئەنقەست تێکدەر یان زیانبەخش دەگرێتەوە. خراپکاری ھەر زیادکردنێک، لابردنێک، یان دەستکاریکردنێک دەگرێتەوە کە بە مەبەست گاڵتەجاڕانە، بێمانا، ساختە، ھێرشبەرانە، ناوزڕاندن یان سووکایەتیکردن بێت بە ھەر شێوەیەک.

ویکیپیدیا بە درێژایی مێژووی خۆی، خەباتی کردووە بۆ پاراستنی ھاوسەنگی لە نێوان ڕێگەدان بە ئازادی دەستکاریکردنی کراوە و پاراستنی وردی زانیارییەکانی لە کاتێکدا زانیاریی درۆ دەتوانێت زیان بە وتارەکانی بگەیەنێت.^[١] خراپکاری لە ویکیپیدیادا ئاسانە چونکە ھەر کەسێک دەتوانێت دەستکاری ماڵپەڕەکە بکات،^[٢]^[٣] جگە لە لاپەڕە پارێزراوەکان (کە بەپێی ئاستی پاراستن تەنھا لەلایەن بەکارھێنەرانی خاوەن مافێکی دیاریکراوەوە دەتوانرێت دەستکاری بکرێت). ھەندێک بۆتی ویکیپیدیا توانای دۆزینەوە و لابردنی خراپکاریان ھەیە خێراتر لەوەی کە ھەر سەرنوسەرێکی مرۆڤ دەتوانێت بیکات.^[٤]

خراپکاری ویکیپیدیا یان بە شێوەیەکی تر دەبێتە ھۆی پچڕان، چونکە دژی مەرجەکانی بەکارھێنانی ماڵپەڕەکەیە؛ بۆیە زۆرجار خراپکارەکان ڕێگرییان لێدەکرێت لە دەستکاریکردن، و ھەروەھا ڕەنگە زیاتر سڕ بکرێن بەپێی مەرجەکانی بەکارھێنان. دەتوانرێت خراپکاری لەلایەن یان دەستکاریکەری میوان (ناونیشانی ئای پی)یان ئەوانەی کە ئەکاونتی تۆمارکراویان ھەیە ئەنجام بدرێت. بۆ بەرەنگاربوونەوەی دەستکاری نەگونجاو بۆ ئەو وتارانەی کە زۆرجار لەلایەن خراپکارانەوە دەکرێنە ئامانج، ویکیپیدیا سیاسەتێکی پاراستنی داناوە، کە وەک سیستەمێکی شایستەیی مافی بەکارھێنەر کاردەکات. بۆ نموونە، لاپەڕەیەکی نیمچە پارێزراو یان تەواو پارێزراو دەتوانرێت دەستکاری بکرێت تەنھا لەلایەن ئەو ئەکاونتانەی کە بە ڕێککەوت ھەندێک تەمەنی ئەکاونت و ئاستەکانی چالاکیی یان بەڕێوەبەران بەدی دەکەن. ئامانجی زۆرجار خراپکاری بریتین لە وتارەکان لەسەر وتارەکانی ترێند و مشتومڕاوی، کەسایەتییە ناودارەکان و ڕووداوەکانی ئێستا.^[٥]^[٦] لە ھەندێک حاڵەتدا بە درۆ ڕاپۆرت کراوە کە خەڵک مردوون. ئەمەش بە تایبەتی بەسەر سیناتۆری ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا تێد کێنێدی و ڕۆبەرت بێرد و ڕاپەری ئەمریکی کانی وێست ڕوویداوە.^[٧]

سەرچاوەکان

^ «Wikipedia testing new method to curb false info». Christian Science Monitor. CSMonitor.com. ٢٥ی ئابی ٢٠٠٩. لە ١ی ئابی ٢٠١٢ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی حوزەیرانی ٢٠١٢ ھێنراوە.
^ «Wikipedia tightens editorial rules after complaint – 06 December 2005». New Scientist. لە ١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی حوزەیرانی ٢٠١٢ ھێنراوە.
^ «Wikipedia tightens online rules». BBC News. ٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٥. لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٠ ھێنراوە.
^ «Meet the 'bots' that edit Wikipedia». BBC News. ٢٥ی تەممووزی ٢٠١٢. لە ١٦ی ئەیلوولی ٢٠١٨ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ھێنراوە.
^ Kleeman، Jenny (٢ی نیسانی ٢٠٠٧). «Wikipedia fights vandalism». The New Zealand Herald. لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٠ ھێنراوە.
^ Martin، Lorna (١٨ی حوزەیرانی ٢٠٠٦). «Wikipedia fights off cyber vandals». The Guardian. London. لە ڕەسەنەکە لە ٢٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦ ھێنراوە.
^ «Vandals prompt Wikipedia to ponder editing changes». ABC News. ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩. لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١١ ھێنراوە.

[1] «Wikipedia testing new method to curb false info». Christian Science Monitor. CSMonitor.com. ٢٥ی ئابی ٢٠٠٩. لە ١ی ئابی ٢٠١٢ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی حوزەیرانی ٢٠١٢ ھێنراوە.

[newscientist-2] «Wikipedia tightens editorial rules after complaint – 06 December 2005». New Scientist. لە ١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی حوزەیرانی ٢٠١٢ ھێنراوە.

[BBC-3] «Wikipedia tightens online rules». BBC News. ٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٥. لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٠ ھێنراوە.

[4] «Meet the 'bots' that edit Wikipedia». BBC News. ٢٥ی تەممووزی ٢٠١٢. لە ١٦ی ئەیلوولی ٢٠١٨ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ھێنراوە.

[Newzealand-5] Kleeman، Jenny (٢ی نیسانی ٢٠٠٧). «Wikipedia fights vandalism». The New Zealand Herald. لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٠ ھێنراوە.

[6] Martin، Lorna (١٨ی حوزەیرانی ٢٠٠٦). «Wikipedia fights off cyber vandals». The Guardian. London. لە ڕەسەنەکە لە ٢٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦ ھێنراوە.

[ABC_AU_275942-7] «Vandals prompt Wikipedia to ponder editing changes». ABC News. ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩. لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١١ ھێنراوە.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]