کەیخەسرەو
کەیخەسرەو (بە مادی:ᴴuvaxšϑra)' سێیەم پاشای مادەکان بووە ٦٢٥–٥٨٥ پێش زایین حوکمڕانی کردووە.
ژیاننامە[١][دەستکاری]
کەیخەسرەو ھاوکاری لەگەڵ ئیمپراتۆرییەتی بابلی نوێ کرد بۆ لەناوبردنی ئیمپراتۆرییەتی ئاشووری نوێ و زۆربەی گەلانی کوردی یەکخست و بەمەش میدیای گۆڕی بۆ زلھێزێکی ناوچەیی.
بە گوێرەی ھێرۆدۆتس، کەیخەسرەو کوڕی پاشای ماد فراورتیس بووە. لە ناوەڕاستی سەدەی حەوتەمی پێش زایین، فراۆرتێس سەرکردایەتیی مادەکانی کردووە لە یاخیبوونێکدا دژی ئاشوور و لە شەڕدا کوژراوە، یان دژی ئاشوورییەکان لەژێر دەستی پاشایان ئەشوربانیپاڵ، یان دژی ھاوپەیمانە سکیتییەکانی ئاشوورییەکان، کە پاشایان مادیس ھێرشی کروودە سەر مادەکان و سکیتییەکانی سەپاند ھەژموونی بەسەریاندا بۆ ماوەی بیست و ھەشت ساڵ بەناوی ئاشوورییەکانەوە، بەم شێوەیە قۆناغێکی دەستپێکرد کە ھێرۆدۆت بە «حوکمڕانی سکیتییەکان بەسەر ئاسیادا» ناوی برد. دوای لەشکرکێشی سکیتییەکان، کەیخەسرەو لە شوێنی فراورتیس باوکی وەک پاشای مادەکان لەژێر دەسەڵاتی سکیتییەکاندا گرتەوە لە دژی سکیتییەکان ڕاپەڕین.
تا ساڵانی ٦٢٠ پێش زایین، ئیمپراتۆرییەتی ئاشوور دوای مردنی ئەشوربانیپاڵ دەستی بە ھەڵدانەوەی کرد: جگە لە ناسەقامگیری ناوخۆیی لەناو خودی ئاشووردا، بابل لە ساڵی ٦٢٦ پێش زایین دژی ئاشوورییەکان ڕاپەڕین. ساڵی دواتر، لە ساڵی ٦٢٥ پێش زایین، کەی خەسرەو یۆرۆی سکیتییەکانی بەسەر مادەکاندا ڕووخاند بە بانگھێشتکردنی فەرمانڕەواکانی سکیتی بۆ ئاھەنگێک و سەرخۆشیان کرد و دواتر ھەموویانی کوشت، لەوانەش ڕەنگە خودی مادیس بوبێ.
دوای ڕزگارکردنی مادەکان لە یۆرۆی سکیتییەکان، کەی خەسرەو ھێزە چەکدارەکانی مادەکانی ڕێکخستەوە وەک ئامادەکارییەک بۆ شەڕ لەگەڵ ئاشوور: لەکاتێکدا پێشتر مادەکان وەک میلیشیا خێڵەکییەکان شەڕیان دەکرد کە بەسەر گرووپی خزمایەتیدا دابەشبوون و ھەر جەنگاوەرێک ھەر چەکێک کە لێھاتووترینیان ھەبوو بەکاری دەھێنا، کەیخەسرەو دامەزراند سوپایەکی ئاسایی کە مۆدێلی سوپای ئاشووری و ئۆرارتی وەرگرتووە، کە بە تەواوی لەلایەن دەوڵەتەوە تەیار کراوە و بەسەر یەکە ستراتیژی و تاکتیکییەکاندا دابەش کراوە. ھەروەھا ڕەنگە کەیخەسرەو دوای ڕووخاندنی دەسەڵاتەکەیان، سکیتییەکانی ناچار کردبێت لەگەڵ مادەکاندا ھاوپەیمانی دروست بکەن، چونکە لە ساڵی ٦١٥ پێش زایینەوە تۆمارەکانی بابلی باس لە سکیتییەکان کراوە وەک ھاوپەیمانی مادەکان.
شەڕ لەگەڵ پارتیا[٢][دەستکاری]
لەکاتێکدا لە سەردەمی حوکمڕانیدا، کەیخەسرەو وڵاتانی ھیرکانیا و پارتیای داگیرکرد کە کەوتبوونە نزیک ڕۆژھەڵاتی میدیا. بە گوێرەی دیۆدۆرۆس سیکولۆس، لەکاتێکدا پارتییەکان لە دژی کەی خەسرەو ڕاپەڕین و وڵاتەکەیان و پایتەختەکەیان بە ساکای یان داھای سپارد، دوای ئەوە شەڕێک لە نێوان مادەکان و ساکاکان ڕوویدا، بە سەرۆکایەتی ئەوان شاژن زارینەیا، کە چەندین شاری دامەزراندووە. بەپێی دیۆدۆرۆس، زارینەیا خوشکی پاشای ساکا سیدریۆس بووە و سەرەتا ھاوسەرەکەی بووە، بەڵام دوای مردنی ھاوسەرگیری لەگەڵ پاشای پارتی مارماریس کردووە. لە کاتی شەڕی دژی مادەکاندا، زارینەیا لە شەڕدا بریندار بوو و لەلایەن سترینگایۆس زاوای کەیخەسرەو گیرا، کە گوێی لە داوای لێبوردنەکانی گرت و ژیانی ڕزگار کرد؛ کاتێک دواتر مارمارێس سترینگایۆسی گرت، زارینەیا مارماریس کوشت و سترینگایۆسی ڕزگار کرد. لە کۆتایی ئەم شەڕەدا پارتییەکان دەسەڵاتی مادیان قبوڵ کرد و ئاشتی لە نێوان مادەکان و ساکاکاندا دروست بوو.
گێڕانەوەی دیۆدۆرۆس ئەوەمان بۆ دەردەخات کە ناوچەی پارتیا لەژێر کاریگەری ھەردوو مادەکانی ڕۆژاوای خۆیاندا بووە، ھەروەھا کۆچەری ساکاکانی ناوچەی دەریای خەزەر و ئاراڵ.
مردن[دەستکاری]
گۆڕی کەیخەسرەو[دەستکاری]
کەیخەسرەو لە شەڕی مانگگیراندا کۆچی دوایی کرد، لە ساڵی ٥٨٥ پێش زایین خۆی، و لە شوێنی خۆی ئاستیاگێسی کوڕی گرتەوە. مێژوونووسی ڕووسی ئیگۆر دیاکۆنۆف بە شێوەیەکی تاقیکاری پێشنیاری کردووە کە ڕەنگە گۆڕی کەیخەسرەو لەو شوێنەدا بێت کە ئێستا پێی دەوترێت قزقاپان، لە شاخەکانی کوردستان بە دیاریکراوی سلێمانی.
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ "Igor M. Diakonoff", Wikipedia (بە ئینگلیزی)
- ^ Gershevitch, I. The Cambridge History of Iran (بە ئینگلیزی). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-20091-2.