ھەڵۆ
ھەڵۆ | |
---|---|
ھەڵۆی سەرسپی | |
Scientific classification | |
Kingdom: | |
Phylum: | |
Class: | |
Order: | |
Family: |
ھەڵۆ بریتییە لە کۆمەڵێک پەلەوەری ڕاوچی لە تیرەی ھەڵۆیان (Accipitridae لە تۆرەمەی Falconiformes).
نزیک بە ٦٠ جۆر باڵندەی ڕاوکەر ھەن کە بە ھەڵۆ دەناسرێن و زۆربەیان خۆماڵی ئەوراسیا و ئەفریقان. پێوەرێکی ڕوون بۆ جیاوازی و ناسینەوەی ھەڵۆکان لە دیکەی پەلەوەرەکانی تیرەی ھەڵۆیان نییە، بەڵام بەگشتی ھەڵۆکان لەوانی تر گەورەترن (بێجگە لە داڵاش)، لاقیان گەورەتر و پتەوترە، دەنووکیان گەورە و خوار و باڵەکانیان پانترە. ھەموو ھەڵۆکان بە ڕۆژ ڕاو دەکەن، چاویان تیژە و بەرزەفڕن.
ھەڵۆکان بە بۆنەی بەھێزییەوە لە زۆربەی کلتوورەکان وەک دروشم و نیشانەی شەڕ و شایەتی دەناسرێن. وێنە و پەیکەری ئەم باڵندانە لە سەر زۆر دراو و بینای مێژوویی دەبینرێ و زۆرێک لە وڵاتان، ڕێکخراوە و پارتەکانی جیھان وێنەی ھەڵۆیان وەک دروشم ھەڵبژاردووە.
ھەڵۆکان لە باری توێکاری و تایبەتمەندی فڕین لە داڵاشەکان دەچن، بەڵام سەریان پێچەوانەی داڵاشەکان بە پەڕ داپۆشراوە. ھەڵۆکان شێوەی شمقاڕەکانیش دەدەن، بەڵام گەورەترن و نێوان باڵەکانیشیان نەختێک درێژترە. جیاوازییەکی تری ھەڵۆکان لەگەڵ ئەم دوو خزمەدا لە شێوەی بژیوییاندایە، ھەڵۆکان زۆرتر نێچیری زیندوو دەگرن، بەڵام داڵاش و شمقارەکان لە کەلاک دەخۆن.[١]
ھەڵۆی نیکوباری باشووری، بچووکترین ھەڵۆیە کە تەنیا ٤٥٠ گ و ٤٠ سم دەبێ و خۆماڵی دوورگەکانی نیکوبارە. ھەڵۆی دەریایی ستەلێر بە کێشی ٦٬٧ کیلۆگرەم و ھەڵۆی فلیپینی بە درێژی یەک میتر لە پاڵ ھەڵۆی دووسپی و ھەڵۆی ھارپی گەورەترین جۆری ھەڵۆکانن.
ناوەکان
[دەستکاری]بۆ ھەڵۆ ئەم ناوانەش لە زمانی کوردیدا بە کار دێت:
- ھکور، ئەلە، ئلھۆ، ھولی، ئەیلۆ، سپر، کورت، سەرکنەک
تایبەتمەندی و ژینگەناسی
[دەستکاری]ھەڵۆکان تەنیا یەک ھاوسەر لە ژیاندا ھەڵدەبژێرن. ھێلانە لەشوێنێکی زۆر بەرز، بە تووڵ و شووڵی دار چێ دەکەن و ھەموو ساڵێک دەگەڕێنەوە سەری، بە جۆرێ کە جیقنە و پاڵ، ساڵ لەگەڵ ساڵ، لە سەر یەک کەڵەکە دەبێ و بڕێجار تا ٥٠٠ کیلۆگرەم و تا ٣ مەتر گەورە دەبێ. گەورەترین ھێلانەی ناسراو ھی دوو ھەڵۆی سەرسپی لە فلوریدای ئەمریکایە کە ٦٬١ میتر قووڵی، ٢٬٩ میتر پانی و کێشێکی سەیروسەمەر، واتە ٢٬٧٢٢ کگی ھەیە.[٢]
ھەڵۆکان لە شوێنی بێقڕەدا ھێلانە دروست دەکەن و شەش تا ھەشت حەفتە لە سەر ھێلکەکانیان کڕ دەکەون. زۆربەی ھەڵۆکان دوو ھێلکە دەکەن، کە تەنیا یەکیان دەمێنێتەوە. جووچکە ھەڵۆ بە شێنەیی گەشە دەکا و لە سێ یا چوار ساڵیدا شێوەی گەورەکان دەدا.
بڕێ لە جۆرەکانی ھەڵۆ، بە جەستەی گەوەرە و ھێزی فرەوە، لە ترۆپکی ھیرەمی بژیوی گیانەوەراندا جێ دەگرن. ھەڵۆی پەڕکوور و ھەڵۆی تانجدار دەتوانن ئاژەڵی ٣٠ کیلۆگرەمی ڕاو کەن و بخۆن.[٣]
جۆرەکان
[دەستکاری]جۆرە بەناوبانگەکانی ھەڵۆ:[٤]
- پەڕکوور، دووبرا، ھەڵۆ، ھەڵۆی پەنجەکورت، ھەڵۆی خاڵخاڵ، ھەڵۆی خاڵخاڵی بچووک، ھەڵۆی دەریایی پالاس، ھەڵۆی دەریایی دووسپی،[٥] ھەڵۆی گەندومی، ھەڵۆی لاق تووکن و …
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ Encyclopædia Britannica Online, s. v. "eagle", accessed January 08, 2014, http://www.britannica.com/EBchecked/topic/175537/eagle.
- ^ Trails.com: Amazing Bird Records ٢٠ی حوزەیرانی ٢٠١٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ eagle. Answers.com. The Columbia Electronic Encyclopedia, Sixth Edition, Columbia University Press. , 2014. http://www.answers.com/topic/eagle, accessed January 08, 2014.
- ^ فەرھەنگی باڵندە
- ^ لە فەرھەنگی باڵندەدا بە (ھەڵۆی دەریایی کلک سپی) ناو براوە، بەڵام وشەی (دووسپی) بە بۆچوونی نووسەر جوانتر بوو.
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ھەڵۆ تێدایە. |