پارکینسۆن
نەخۆشی پارکینسۆن (PD), یان بەسادەیی پارکینسۆن, نەخۆشییەکی درێژخایەنی تێکچوونی دەمارەکانە بە شێوەیەکی سەرەکی سیستەمی دەماری ناوەندی کە کاریگەری لەسەر هەردوو سیستەمی جووڵەیی و ناجووڵەیی جەستە هەیە. بەزۆری نیشانەکان بە هێواشی دەردەکەون و لەگەڵ بەرەوپێشچوونی نەخۆشییەکە، نیشانەکانی ناجووڵەیی زیاتر دەبن. نیشانە ئاساییەکان بریتین لە لەرز، خاوبوونەوەی جوڵە، ڕەقبوون و کێشە لە هاوسەنگیدا، کە بەکۆمەڵ بە پارکینسۆن ناسراوە. نەخۆشی پارکینسۆن خەمۆکی، کەوتن و کێشەکانی دەروونی دەمار وەک نائاسایی خەو، دەروونی، گۆڕانی باری دەروونی، یان گۆڕانکاری لە ڕەفتاردا ڕەنگە لە قۆناغە پێشکەوتووەکانیشدا سەرهەڵبدەن..
زۆربەی حاڵەتەکانی نەخۆشی پارکینسۆن بەشێوەیەکی وردە وردە دەبن، بەڵام چەند هۆکارێکی بەشداربوو دەستنیشانکراون. فیزیۆلۆژیای نەخۆشی بە مردنی خانە دەمارییەکان لە شوێنی کۆرۆلیۆس و مادەی نیگرا تایبەتمەندە، ئەم دووەمیان ناوچەیەکی ناوەڕاستی مێشکە کە دۆپامین بۆ گەنگلییە بنەڕەتییەکان دابین دەکات کە بەشدارن لە کۆنترۆڵکردنی جووڵەیی خۆبەخشانە. هۆکاری مردنی ئەم خانەیە بە خراپی تێنەگەیشتووە بەڵام کۆبوونەوەی ئەلفا-سینوکلین لەخۆدەگرێت بۆ ناو جەستەی لیوی لەناو دەمارەکاندا. هۆکارە ئەگەرییەکانی دیکە بریتین لە میکانیزمە بۆماوەییەکان و ژینگەییەکان و هەروەها دەرمان، شێوازی ژیان، یان حاڵەتەکانی پێشوو.
دەستنیشانکردن بە شێوەیەکی سەرەکی لەسەر بنەمای نیشانە و نیشانەکانە، بەزۆری پەیوەندییان بە جووڵەوە هەیە، کە لە ڕێگەی پشکنینی دەمارەوە دەدۆزرێتەوە، هەرچەندە وێنەگرتنی پزیشکی وەکو نیورۆمیلانین MRI دەتوانێت پشتگیری لە دەستنیشانکردنەکە بکات. سەرەتای ئاسایی لە کەسانی سەروو ٦٠ ساڵدا دەبێت کە نزیکەی لەسەدا یەکیان تووشی نەخۆشییەکە دەبن. لەو کەسانەی کە تەمەنیان لە خوار ٥٠ ساڵەوەیە، پێی دەوترێت PD کە زوو دەستپێدەکات.
هیچ چارەسەرێک نازانرێت و چارەسەرکردن ئامانجی کەمکردنەوەی نیشانەکانە. چارەسەری سەرەتایی بە شێوەیەکی گشتی بریتییە لە L-DOPA، ڕێگریکەرانی MAO-B، یان ئاگۆنیستەکانی دۆپامین. لەگەڵ پێشکەوتنی نەخۆشییەکە، ئەم دەرمانانە کەمتر کاریگەر دەبن و کاریگەری لاوەکی بەرهەم دەهێنن کە بە جوڵەی نائیرادی ماسولکەکان دیاری دەکرێت. ڕێجیم و هەندێک جۆری چاکسازی هەندێک کاریگەرییان لە باشترکردنی نیشانەکاندا نیشانداوە. هاندانی قووڵی مێشک بەکارهێنراوە بۆ کەمکردنەوەی نیشانە توندەکانی جووڵەیی لەو شوێنانەی کە دەرمانەکان بێکاریگەرن. بەڵگەیەکی کەم هەیە بۆ چارەسەرکردنی ئەو نیشانانەی کە پەیوەندییان بە جوڵە نییە، وەک تێکچوونی خەو و ناسەقامگیری باری دەروونی. تێکڕای تەمەنی چاوەڕوانکراو نزیکە لە ئاسایی.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ ئ ا ب «Parkinson's Disease Information Page». NINDS. ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠١٦. لە ١٨ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە.
- ^ Truong & Bhidayasiri 2016, p. 188.
- ^ Ferri 2010, Chapter P.
- ^ Koh J، Ito H (کانوونی دووەم 2017). «Differential diagnosis of Parkinson's disease and other neurodegenerative disorders». Nihon Rinsho. Japanese Journal of Clinical Medicine. 75 (1): 56–62. PMID 30566295.
- ^ Sveinbjornsdottir S (تشرینی یەکەم 2016). «The clinical symptoms of Parkinson's disease». Journal of Neurochemistry. 139 (Suppl 1): 318–324. doi:10.1111/jnc.13691. PMID 27401947.
- ^ Ou Z، Pan J، Tang S، Duan D، Yu D، Nong H، et al. (7 December 2021). «Global Trends in the Incidence, Prevalence, and Years Lived With Disability of Parkinson's Disease in 204 Countries/Territories From 1990 to 2019». Frontiers in Public Health. 9: 776847. doi:10.3389/fpubh.2021.776847. PMC 8688697. PMID 34950630.
{{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی)
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە پارکینسۆن تێدایە. |
