نایاد (مانگ)

نایاد
نایاد
ناونراوە لەدوای	naiad
زانا	Richard J. Terrile، ڤۆیجر ٢
کاتی دۆزینەوە	١٨ی ئەیلوولی ١٩٨٩
Parent astronomical body	نێپتوون
Provisional designation	S/1989 N 6
	لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

نایاد (ھەروەھا بە نەپتون III ناسراوە و پێشتر بە S/1989 N 6 ناوزەد کراوە) ناوی لە نایادەکانی ئەفسانەی یۆنانییەوە ناونراوە^[١] ناوەوەترین مانگی دەستکردی نێپتوون و نزیکترینە لە ناوەندی ھەر زەبەلاحێکی گازی کە مانگەکانی ھەیە بە دووری ٤٨٬٢٢٤ کم لە ناوەندی ھەسارەکەوە دوورە. ماوەی خولگەیییەکەی کەمترە لە ڕۆژێکی نەپتونی، لە ئەنجامدا دەبێتە ھۆی بڕینی مەل و با کە دەبێتە ھۆی تێکچوونی خولگەکەی.

مێژوو

نایاد کاتێک پێش ناوەڕاستی مانگی ئەیلوولی ١٩٨٩ لە وێنەکاندا دۆزرایەوە کە لەلایەن پشکنەری ڤۆیەجەر ٢ەوە گیراوە. دوا مانگ کە لە کاتی فڕیندا دۆزرایەوە، بە S/1989 N 6 ناوزەد کرا^[٢] دۆزینەوەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ١٩٨٩، لە فەرمانی ژمارە ٤٨٦٧ی IAU ڕاگەیەندرا، و باس لە «٢٥ چوارچێوە کراوە کە لە ماوەی ١١ ڕۆژدا گیراوە»، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ڕێکەوتی دۆزینەوەکە لەکاتێکدا پێش ١٨ی ئەیلوول بووە. ناوەکە لە ١٦ی ئەیلوولی ١٩٩١ دانراوە^[٣]

تایبەتمەندییە جەستەیییەکان

نایاد شێوەی ناڕێکی ھەیە. پێدەچێت کەڵەکەیەکی داروپەردوو بێت کە لە پارچە مانگە دەستکردە ڕەسەنەکانی نەپتون دووبارە کۆکراوەتەوە، کە بەھۆی تێکچوونەکانی تریتۆنەوە شکێندرابوون ھەر زوو دوای گرتنی ئەو مانگە بۆ خولگەیەکی سەرەتایی زۆر سەرنجڕاکێش.^[٤]

خولگە

نایاد لە دەنگدانەوەیەکی خولگەیی ٧٣:٦٩دایە لەگەڵ مانگی دەرەوەی داھاتوو، تالاسا لە «سەمای دوورکەوتنەوە». لەکاتێکدا بە دەوری نەپتوندا دەسوڕێتەوە، نایاد کە زیاتر مەیلە، یەک لە دوای یەک دوو جار لە سەرەوە و پاشان دوو جار لە خوارەوە بە تالاسادا تێدەپەڕێت، لە خولێکدا کە ھەر ~٢١٫٥ ڕۆژ جارێکی زەوی دووبارە دەبێتەوە. ئەو دوو مانگە نزیکەی ٣٥٤٠ کم لەیەکتر دوورن کاتێک بە یەکتردا تێدەپەڕن. ھەرچەندە تیژڕەوی خولگەیییەکانیان تەنھا ١٨٥٠ کم جیاوازە، بەڵام نایاد لە نزیکترین نزیکبوونەوەدا ~٢٨٠٠ کم لە سەرەوە یان خوارەوەی تەختەی خولگەیی تالاسا دەسوڕێتەوە. بەم شێوەیە ئەم دەنگدانەوە، وەک زۆرێک لەم جۆرە پەیوەندییە خولگەیییانە، خزمەت بە جێگیرکردنی خولگەکان دەکات بە زۆرترین جیابوونەوە لە کاتی پەیوەندیدا. بەڵام ڕۆڵی مەیلی خولگەیی لە پاراستنی ئەم دوورکەوتنەوەیە لە حاڵەتێکدا کە نائاسایییەکان کەمترین بن نائاسایییە^[٥]^[٦]

گەڕان

لە دوای فڕینی فڕۆکەی ڤۆیەجەر ٢ەوە، سیستەمی نەپتون بە شێوەیەکی بەرفراوان لە ڕوانگە زەمینییەکان و تەلەسکۆپی بۆشایی ئاسمانی ھابلەوە لێکۆڵینەوەی بەرفراوان کراوە. لە ساڵی ٢٠٠٢–٢٠٠٣ تەلەسکۆپی کێک بە بەکارھێنانی بینایی گونجاوی چاودێری سیستەمەکەی کرد و بە ئاسانی گەورەترین چوار مانگی دەستکردی ناوەوەی دەستنیشان کرد. تالاسا بە ھەندێک پرۆسێسی وێنە دۆزرایەوە، بەڵام نایاد شوێنی نەدۆزرایەوە^[٧] ھابل توانای دیاریکردنی ھەموو مانگە دەستکردە ناسراوەکان و مانگە دەستکردە نوێیە ئەگەرییەکانی ھەیە تەنانەت کاڵتر لەوانەی کە لەلایەن ڤۆیەجەر ٢ەوە دۆزراونەتەوە. لە ٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ دامەزراوەی SETI ڕای گەیاند کە نایاد لە وێنە ئەرشیفکراوەکانی ھابل لە ساڵی ٢٠٠٤ەوە جێگیر بووە.^[٨] گومانی ئەوەی کە لەدەستدانی شوێنەکە بەھۆی ھەڵەی بەرچاوەوە بووە لە ئیفیمێرەکانی نایاد^[٩] ڕاست بوو چونکە لە کۆتاییدا نایاد لە ٨٠ پلە لە شوێنی چاوەڕوانکراوەکەیەوە جێگیر بوو.

سەرچاوەکان

^ «Planet and Satellite Names and Discoverers». Gazetteer of Planetary Nomenclature. USGS Astrogeology. ٢١ی تەممووزی ٢٠٠٦. لە ٥ی ئابی ٢٠٠٦ ھێنراوە.
^ Green، D. W. E. (September 29, 1989). «Neptune». IAU Circular. 4867. لە 2011-10-26 ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ Marsden، B. G. (September 16, 1991). «Satellites of Saturn and Neptune». IAU Circular. 5347. لە 2011-10-26 ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ «A dynamical history of the inner Neptunian satellites». Icarus. 99 (2): 390–401. October 1992. Bibcode:1992Icar...99..390B. doi:10.1016/0019-1035(92)90155-Z.
^ «NASA Finds Neptune Moons Locked in 'Dance of Avoidance'». Jet Propulsion Laboratory. ١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩. لە ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
^ «Orbits and resonances of the regular moons of Neptune». Icarus. 338 (2): 113462. October 31, 2019. arXiv:1910.13612. doi:10.1016/j.icarus.2019.113462. S2CID 204960799. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ «Neptunian Satellites observed with Keck AO system». American Astronomical Society, DDA meeting #35, #07.08; Bulletin of the American Astronomical Society. Vol. 36. May 2004. p. 860. Bibcode:2004DDA....35.0708M.
^ «Lost Neptune Moon Re-Discovered». لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ ھێنراوە.
^ «The Rings of Neptune and Uranus in the Hubble Space Telescope». American Astronomical Society, DPS meeting #37, #66.09; Bulletin of the American Astronomical Society. Vol. 37. August 2005. p. 772. Bibcode:2005DPS....37.6609S.

[USGS-Gazetteer-1] «Planet and Satellite Names and Discoverers». Gazetteer of Planetary Nomenclature. USGS Astrogeology. ٢١ی تەممووزی ٢٠٠٦. لە ٥ی ئابی ٢٠٠٦ ھێنراوە.

[IAUC_4867-2] Green، D. W. E. (September 29, 1989). «Neptune». IAU Circular. 4867. لە 2011-10-26 ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[IAUC_5347-3] Marsden، B. G. (September 16, 1991). «Satellites of Saturn and Neptune». IAU Circular. 5347. لە 2011-10-26 ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[BanfieldMurray1992-4] «A dynamical history of the inner Neptunian satellites». Icarus. 99 (2): 390–401. October 1992. Bibcode:1992Icar...99..390B. doi:10.1016/0019-1035(92)90155-Z.

[JPLnews2019-5] «NASA Finds Neptune Moons Locked in 'Dance of Avoidance'». Jet Propulsion Laboratory. ١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩. لە ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.

[Brozovic2019-6] «Orbits and resonances of the regular moons of Neptune». Icarus. 338 (2): 113462. October 31, 2019. arXiv:1910.13612. doi:10.1016/j.icarus.2019.113462. S2CID 204960799. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[Marchis2004May-AAS-7] «Neptunian Satellites observed with Keck AO system». American Astronomical Society, DDA meeting #35, #07.08; Bulletin of the American Astronomical Society. Vol. 36. May 2004. p. 860. Bibcode:2004DDA....35.0708M.

[8] «Lost Neptune Moon Re-Discovered». لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ ھێنراوە.

[Showalter2005Aug-AAS-9] «The Rings of Neptune and Uranus in the Hubble Space Telescope». American Astronomical Society, DPS meeting #37, #66.09; Bulletin of the American Astronomical Society. Vol. 37. August 2005. p. 772. Bibcode:2005DPS....37.6609S.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]