گەشەکردنی منداڵ

منداڵێک کە پەنجە بەکاردەھێنێت بۆ دروستکردنی کونێکی بچووک و بازنەیی لە خۆڵدا، ١٩٩٧

گەشەکردنی منداڵ ئەو گۆڕانکارییە بایۆلۆژی و دەروونی و سۆزداریانە دەگرێتەوە کە لە مرۆڤدا لە نێوان لەدایکبوون و کۆتایی ھاتنی ھەرزەکاریدا ڕوودەدەن.

منداڵی بەسەر سێ قۆناغی ژیاندا دابەشکراوە کە بریتین لە منداڵی سەرەتایی، منداڵی ناوەڕاست و منداڵی درەنگ (پێش ھەرزەکاری). منداڵی سەرەتایی بە شێوەیەکی گشتی لە کۆرپەیییەوە دەست پێدەکات تا تەمەنی ٦ ساڵان. لەم ماوەیەدا گەشەکردن بەرچاوە، بەو پێیەی زۆرێک لە بەربەستەکانی ژیان لەم ماوەیەدا ڕوودەدەن وەک یەکەم وشە، فێربوونی خەزان و فێربوونی ڕۆیشتن. گریمانەیەک ھەیە کە منداڵی ناوەڕاست/پێش ھەرزەکاری یان تەمەنی ٦–١٢ ساڵ گرنگترین ساڵەکانی ژیانی منداڵە. ھەرزەکاری ئەو قۆناغەی ژیانە کە بە شێوەیەکی گشتی لە دەوروبەری سەرەتای سەرەکی باڵغبوون دەست پێدەکات، لەگەڵ نیشانەکانی وەکو سووڕی مانگانە و سپێرم، بە شێوەیەکی گشتی لە تەمەنی ١٢–١٣ ساڵیدا ڕوودەدات. لەلایەن ڕێکخراوی تەندروستی جیھانییەوە بە تەمەنی ١٠ بۆ ١٩ ساڵ پێناسە کراوە. لە ڕەوتی گەشەکردندا، تاکی مرۆڤ لە وابەستەیییەوە بەرەو زیادبوونی سەربەخۆیی پێشدەکەوێت. پرۆسەیەکی بەردەوامە و ڕیزبەندییەکی پێشبینیکراوی ھەیە، لەگەڵ ئەوەشدا خولێکی ناوازەی ھەیە بۆ ھەموو منداڵێک. ھەمیشە بە ھەمان ڕێژە پێشناکەوێت و ھەر قۆناغێک کاریگەری ئەزموونەکانی پێشووی گەشەسەندنی لەسەرە. بەو پێیەی کە ھۆکارە بۆماوەیییەکان و ڕووداوەکان لە کاتی ژیانی پێش لەدایکبووندا ڕەنگە کاریگەری بەھێزیان ھەبێت لەسەر گۆڕانکارییەکانی گەشەکردن، بۆماوەیی و گەشەکردنی پێش لەدایکبوون بەزۆری بەشێک لە لێکۆڵینەوەکانی گەشەی منداڵ پێکدەھێنن. زاراوە پەیوەندیدارەکان بریتین لە دەروونناسی گەشەکردن، کە ئاماژەیە بۆ گەشەکردن لە لەدایکبوونەوە تا مردن، و پزیشکی منداڵان، لقی پزیشکی پەیوەست بە چاودێریکردنی منداڵان.

گۆڕانی گەشەکردن لەوانەیە لە ئەنجامی پرۆسەی کۆنترۆڵکراوی جیناتیدا ڕووبدات، کە بە پێگەیشتن ناسراوە، یان ھۆکارە ژینگەیییەکان و فێربوون، بەڵام زۆربەی کات کارلێکی نێوان ئەو دووانە لەخۆدەگرێت. ھەروەھا ڕەنگە گەشەکردن لە ئەنجامی سروشتی مرۆڤ و توانای مرۆڤ بۆ فێربوون لە ژینگە ڕووبدات.

پێناسەی جۆراوجۆر بۆ قۆناغەکان لە گەشەکردنی منداڵدا ھەیە، بەو پێیەی ھەر قۆناغێک بەردەوامییەکە لەگەڵ جیاوازی تاکەکەسی سەبارەت بە دەستپێکردن و کۆتایی. ھەندێک لە ماوەی گەشەکردنی پەیوەست بە تەمەن کە ماوەی دیاریکراویان ھەیە بریتین لە: تازەلەدایکبوو (تەمەنی ٠ – ٢ مانگ)؛ کۆرپە (تەمەنی ٣ – ١١ مانگ)؛ منداڵی ساوا (تەمەن ١ – ٢ ساڵ)؛ منداڵی پێش قوتابخانە (تەمەنەکانی ٣ – ٤ ساڵ)؛ منداڵی تەمەنی قوتابخانە (تەمەن ٥ – ١٢ ساڵ)؛ ھەرزەکاران (تەمەن ١٣ – ١٩ ساڵ).

دایک و باوک ڕۆڵێکی گەورە دەگێڕن لە چالاکییەکانی منداڵ و کۆمەڵایەتیبوون و گەشەکردنی منداڵدا؛ ھەبوونی چەندین دایک و باوک دەتوانێت سەقامگیری بۆ ژیانی منداڵ زیاد بکات و ھەربۆیە ھاندەری گەشەکردنی تەندروست بێت. یەکێکی دیکە لە ھۆکارە کاریگەرەکانی گەشەی منداڵان، کوالیتی چاودێریکردنیانە. بەرنامەکانی چاودێری منداڵان لەوانەیە سوودبەخش بن بۆ گەشەکردنی منداڵ وەک تواناکانی فێربوون و کارامەیی کۆمەڵایەتی.

گەشەکردنی گونجاوی منداڵان بە گرنگ دادەنرێت بۆ کۆمەڵگا و گرنگە لە گەشەسەندنی کۆمەڵایەتی، مەعریفی، سۆزداری و پەروەردەیی منداڵان تێبگەین. زیادبوونی لێکۆڵینەوە و حەزکردن لەم بوارەدا بووەتە ھۆی دروستبوونی تیۆری و ستراتیژی نوێ، بەتایبەتی سەبارەت بەو پراکتیکانەی کە گەشەپێدان لە ناو سیستەمی قوتابخانەکاندا بەرەوپێش دەبەن. ھەندێک لە تیۆرییەکان ھەوڵدەدەن ڕیزبەندییەک لە حاڵەتەکان وەسف بکەن کە گەشەی منداڵ پێکدەھێنن.