ژینگەکوژی

ژینگەکوژی یان ئیکۆساید (بە ئینگلیزی: Ecocide، پێکھاتوو لە وشەی یوونانیی oikos- بە واتای ماڵ و ژینگە و وشەی لاتینی cadere بە واتای کوشتن) بە واتای لەناوبردنی بەکۆمەڵی سرووشت لەلایەن مرۆڤەوەیە.^[١] ژینگەکوژی ھەموو جەماوەرە مرۆڤییەکان کە بۆ پاراستنی ژینگەکان و دڵنیابوون لە توانای ئەوانە بۆ ئابوورکردن بۆ نەوەکانی داھاتوو پشت بە سەرچاوە سرۆشتییەکان دەبەستن لە مەترسی دەخات.^[٢]^[٣]^[٤] «پانێڵی سەربەخۆی پسپۆڕان» بۆ پێناسەی یاساییی ژینگەکوشی وەکوو: "کردەوەی نایاسایی یان نەخوازراوی کە بە زانستنی ئەوە ئەنجام دەدرێت کە ئەگەرێکی زۆری ھەیە کە بەھۆی ئەو کردەوانەوە زیانێکی توند، یان بەربڵاو، یان درێژخایەن بە ژینگە بگەیەنێت" وەسفی دەکاتەوە.^[٥]^[٦]

ئەم زاراوەیە کاتێک بەناوبانگ بوو کە ئولۆف پاڵمەوە لە کۆنفرانسی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ژینگەی مرۆڤ لە ساڵی ١٩٧٢دا ئەمریکای بە ژینگەکوژی تۆمەتبار کرد.^[٧]^[٨] نموونەکانی ئاشکرای ژینگەکوژی کە ئاماژەیان پێدەکرێت بریتین لە؛ بڕینی دارستانەکان لە کاتی شەڕی ڤیێتنام، لەناوبردنی ژینگە لە کاتی داگیرکردنی ئۆکرانیا لەلایەن ڕووسیا، دارستانبڕین لە ئیندۆنیزیا و دارستانە باراناوییەکانی ئەمازۆن، پیسبوونی نەوت لە دەلتای نیجێر و کارەساتی چێرنۆبڵ. ھەروەھا ھەندێک سەرچاوە لە بەڕێوەبردنی پێڵانەکانێک بۆ ژینگەکوژی لە کوردستان لەلایەن حکوومەتەکانی تورکیا و ئێران باس دەکەن.^[٩]

لە ئێستادا ھیچ تاوانێکی نێودەوڵەتی بۆ جێبەجێ کردنی ژینگەکوژی لە کاتی ئاشتیدا نییە، تەنیا لە کاتی جەنگدایە کە پەیماننامەی ڕۆما دەیگرێتەوە.^[٣]^[١٠]

وتارە پەیوەندیدارەکان[دەستکاری]

سەرچاوەکان[دەستکاری]

^ Mehta, Jojo; Jackson, Julia (24 February 2021). "To stop climate disaster, make ecocide an international crime. It's the only way". the Guardian (بە ئینگلیزی). Retrieved 30 June 2022.
^ Crook, Martin; Short, Damien (3 April 2014). "Marx, Lemkin and the genocide–ecocide nexus". The International Journal of Human Rights. 18 (3): 298–319. doi:10.1080/13642987.2014.914703. ISSN 1364-2987. S2CID 145716977.
^ ^ئ ^ا Eichler, Lauren (4 September 2020). "Ecocide Is Genocide: Decolonizing the Definition of Genocide". Genocide Studies and Prevention. 14 (2): 104–121. doi:10.5038/1911-9933.14.2.1720. ISSN 1911-0359. S2CID 225298981.
^ Crook, Martin; Short, Damien; South, Nigel (2018). "Ecocide, genocide, capitalism and colonialism: Consequences for indigenous peoples and glocal ecosystems environments". Theoretical Criminology (بە ئینگلیزی). 22 (3): 298–317. doi:10.1177/1362480618787176. ISSN 1362-4806. S2CID 150239863.
^ "LEGAL DEFINITION OF ECOCIDE". Stop Ecocide International. Retrieved 13 May 2023.
^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی <ref> ھەڵە؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری AutoS8-9 نەدراوە
^ Watts, Johnathan (24 July 2019). "Make environmental damage a war crime, say scientists". The Guardian. Retrieved 25 July 2019.
^ Gray, Mark Allan (1995–1996). "The International Crime of Ecocide". California Western International Law Journal. 26: 215.
^ ئاژانسی ھەواڵی فرات: ژینگەکوشی لە کوردستان (بە ئینگلیزی)، نووسراو لە ١٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٣؛ سەردان لە ٢٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣.
^ White & Heckenberg. Green Criminology: An Introduction to the Study of Environmental Harm, Routledge, 2014, pp 45-59.

[1] Mehta, Jojo; Jackson, Julia (24 February 2021). "To stop climate disaster, make ecocide an international crime. It's the only way". the Guardian (بە ئینگلیزی). Retrieved 30 June 2022.

[:12-2] Crook, Martin; Short, Damien (3 April 2014). "Marx, Lemkin and the genocide–ecocide nexus". The International Journal of Human Rights. 18 (3): 298–319. doi:10.1080/13642987.2014.914703. ISSN 1364-2987. S2CID 145716977.

[:22-3] ئ ^ا Eichler, Lauren (4 September 2020). "Ecocide Is Genocide: Decolonizing the Definition of Genocide". Genocide Studies and Prevention. 14 (2): 104–121. doi:10.5038/1911-9933.14.2.1720. ISSN 1911-0359. S2CID 225298981.

[:32-4] Crook, Martin; Short, Damien; South, Nigel (2018). "Ecocide, genocide, capitalism and colonialism: Consequences for indigenous peoples and glocal ecosystems environments". Theoretical Criminology (بە ئینگلیزی). 22 (3): 298–317. doi:10.1177/1362480618787176. ISSN 1362-4806. S2CID 150239863.

[:7-5] "LEGAL DEFINITION OF ECOCIDE". Stop Ecocide International. Retrieved 13 May 2023.

[AutoS8-9-6] ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی <ref> ھەڵە؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری AutoS8-9 نەدراوە

[Watts2-7] Watts, Johnathan (24 July 2019). "Make environmental damage a war crime, say scientists". The Guardian. Retrieved 25 July 2019.

[Gray19962-8] Gray, Mark Allan (1995–1996). "The International Crime of Ecocide". California Western International Law Journal. 26: 215.

[فرات_۱-9] ئاژانسی ھەواڵی فرات: ژینگەکوشی لە کوردستان (بە ئینگلیزی)، نووسراو لە ١٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٣؛ سەردان لە ٢٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣.

[:02-10] White & Heckenberg. Green Criminology: An Introduction to the Study of Environmental Harm, Routledge, 2014, pp 45-59.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]