ژینگەکوژی

ژینگەکوژی یان ئیکۆساید (بە ئینگلیزی: Ecocide، پێکھاتوو لە وشەی یوونانیی oikos- بە واتای ماڵ و ژینگە و وشەی لاتینی cadere بە واتای کوشتن) بە واتای لەناوبردنی بەکۆمەڵی سرووشت لەلایەن مرۆڤەوەیە.^[١] ژینگەکوژی ھەموو جەماوەرە مرۆڤییەکان کە بۆ پاراستنی ژینگەکان و دڵنیابوون لە توانای ئەوانە بۆ ئابوورکردن بۆ نەوەکانی داھاتوو پشت بە سەرچاوە سرۆشتییەکان دەبەستن لە مەترسی دەخات.^[٢]^[٣]^[٤] «پانێڵی سەربەخۆی پسپۆڕان» بۆ پێناسەی یاساییی ژینگەکوشی وەکوو: "کردەوەی نایاسایی یان نەخوازراوی کە بە زانستنی ئەوە ئەنجام دەدرێت کە ئەگەرێکی زۆری ھەیە کە بەھۆی ئەو کردەوانەوە زیانێکی توند، یان بەربڵاو، یان درێژخایەن بە ژینگە بگەیەنێت" وەسفی دەکاتەوە.^[٥]^[٦]

ئەم زاراوەیە کاتێک بەناوبانگ بوو کە ئولۆف پاڵمەوە لە کۆنفرانسی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ژینگەی مرۆڤ لە ساڵی ١٩٧٢دا ئەمریکای بە ژینگەکوژی تۆمەتبار کرد.^[٧]^[٨] نموونەکانی ئاشکرای ژینگەکوژی کە ئاماژەیان پێدەکرێت بریتین لە؛ بڕینی دارستانەکان لە کاتی شەڕی ڤیێتنام، لەناوبردنی ژینگە لە کاتی داگیرکردنی ئۆکرانیا لەلایەن ڕووسیا، دارستانبڕین لە ئیندۆنیزیا و دارستانە باراناوییەکانی ئەمازۆن، پیسبوونی نەوت لە دەلتای نیجێر و کارەساتی چێرنۆبڵ. ھەروەھا ھەندێک سەرچاوە لە بەڕێوەبردنی پێڵانەکانێک بۆ ژینگەکوژی لە کوردستان لەلایەن حکوومەتەکانی تورکیا و ئێران باس دەکەن.^[٩]

لە ئێستادا ھیچ تاوانێکی نێودەوڵەتی بۆ جێبەجێ کردنی ژینگەکوژی لە کاتی ئاشتیدا نییە، تەنیا لە کاتی جەنگدایە کە پەیماننامەی ڕۆما دەیگرێتەوە.^[٣]^[١٠]

وتارە پەیوەندیدارەکان

سەرچاوەکان

^ «To stop climate disaster, make ecocide an international crime. It's the only way». the Guardian (بە ئینگلیزی). ٢٤ی شوباتی ٢٠٢١. لە ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
^ «Marx, Lemkin and the genocide–ecocide nexus». The International Journal of Human Rights. 18 (3): 298–319. 3 April 2014. doi:10.1080/13642987.2014.914703. ISSN 1364-2987. S2CID 145716977. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ ^ئ ^ا Eichler، Lauren (4 September 2020). «Ecocide Is Genocide: Decolonizing the Definition of Genocide». Genocide Studies and Prevention. 14 (2): 104–121. doi:10.5038/1911-9933.14.2.1720. ISSN 1911-0359. S2CID 225298981. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ «Ecocide, genocide, capitalism and colonialism: Consequences for indigenous peoples and glocal ecosystems environments». Theoretical Criminology (بە ئینگلیزی). 22 (3): 298–317. 2018. doi:10.1177/1362480618787176. ISSN 1362-4806. S2CID 150239863.
^ «LEGAL DEFINITION OF ECOCIDE». Stop Ecocide International. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٣ ھێنراوە.
^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری AutoS8-9 نەدراوە
^ Watts، Johnathan (24 July 2019). «Make environmental damage a war crime, say scientists». The Guardian. لە 25 July 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
^ Gray، Mark Allan (1995–1996). «The International Crime of Ecocide». California Western International Law Journal. 26: 215.
^ ئاژانسی ھەواڵی فرات: ژینگەکوشی لە کوردستان (بە ئینگلیزی)، نووسراو لە ١٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٣؛ سەردان لە ٢٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣.
^ White & Heckenberg. Green Criminology: An Introduction to the Study of Environmental Harm, Routledge, 2014, pp 45-59.

[1] «To stop climate disaster, make ecocide an international crime. It's the only way». the Guardian (بە ئینگلیزی). ٢٤ی شوباتی ٢٠٢١. لە ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[:12-2] «Marx, Lemkin and the genocide–ecocide nexus». The International Journal of Human Rights. 18 (3): 298–319. 3 April 2014. doi:10.1080/13642987.2014.914703. ISSN 1364-2987. S2CID 145716977. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[:22-3] ئ ^ا Eichler، Lauren (4 September 2020). «Ecocide Is Genocide: Decolonizing the Definition of Genocide». Genocide Studies and Prevention. 14 (2): 104–121. doi:10.5038/1911-9933.14.2.1720. ISSN 1911-0359. S2CID 225298981. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[:32-4] «Ecocide, genocide, capitalism and colonialism: Consequences for indigenous peoples and glocal ecosystems environments». Theoretical Criminology (بە ئینگلیزی). 22 (3): 298–317. 2018. doi:10.1177/1362480618787176. ISSN 1362-4806. S2CID 150239863.

[:7-5] «LEGAL DEFINITION OF ECOCIDE». Stop Ecocide International. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٣ ھێنراوە.

[AutoS8-9-6] ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری AutoS8-9 نەدراوە

[Watts2-7] Watts، Johnathan (24 July 2019). «Make environmental damage a war crime, say scientists». The Guardian. لە 25 July 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)

[Gray19962-8] Gray، Mark Allan (1995–1996). «The International Crime of Ecocide». California Western International Law Journal. 26: 215.

[فرات_۱-9] ئاژانسی ھەواڵی فرات: ژینگەکوشی لە کوردستان (بە ئینگلیزی)، نووسراو لە ١٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٣؛ سەردان لە ٢٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣.

[:02-10] White & Heckenberg. Green Criminology: An Introduction to the Study of Environmental Harm, Routledge, 2014, pp 45-59.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]