دارستانی ئەمازۆن
ئەم وتارە پێویستی بە بەستەرە بۆ وتارەکانی تر بۆ یارمەتیدانی ڕێکخستنی ئینسایکڵۆپیدیا. (نیسان ٢٠١٧) (فێربە کەی و چۆن ئەم داڕێژەیە لابەریت) |
دارستانی ئەمازۆن (بە ئینگلیزی: Amazon rainforest) گەورەترین دارستانی باراناویە لە دونیایە کە دەکەوێتە باکووری ئەمریکای باشوور و بەشی زۆرتری لە نێو خاکی بەڕازیل و پیڕۆدایە. زۆرتر لە نیوەی دارستانەبارانییەکان کە لە دنیادا ماونەتەوە، لە ئەمازۆندا جێی گرتووە. ڕووبەری دارستانەکانی ئەمازۆن ٥٫٥ میلیۆن کیلۆمەتری چوارگۆشەیە کە لە نێوان نۆ وڵاتدا دابەش بووە. ئەم ناوچە دارستانییە کە ڕووباری ئەمازۆنیش بە ناویدا تێ دەپەڕێ، بەشگەلێک لە وڵاتی بڕەزیل (٦٠٪)، پیرۆ (١٣٪)، کولۆمبیا(٩٪)، ڤەنزوێلا (٥٪)، بولیڤیا (٥٪)، گویانا (٣٪)، سورینام (٢٪)، ئێکوادۆر (١٫٥٪) و گویانی فەڕانسە (١٫٥٪) دەگرێتەوە. دارستانی ئەمازۆن لە ڕیزبەندی نوێی حەوت سەرسوڕهێنەری دنیادا ناودێرکراوە.[١]
زۆرترین ڕووبەری دارستانەکانی ئەمازۆن لە ئاوەڕۆی ڕووباری ئەمازۆن و ١١٠٠ لقی ھەڵکەوتووە، ئەم ئاوەڕۆیە نێوانی ٢٠٠ تا ٥٠٠ میلیۆن ساڵ پێش لە سەردەمی کۆندا دروست بووە. بەڵگەدەسکەوتووەکانی شوێنەوارناسی لە لێکۆڵینەوەی (کاورداپدراپنتادا) دەری دەخا کە مرۆڤ بۆ ئەوەڵین جار ١١٢٠٠ ساڵ پێش لە ئەمازۆن نیشتەجێ بووە.[٢]
جۆراوجۆریی ژینی
[دەستکاری]ئەمازۆن لە بواری جۆراوجۆریی ژینی لە ئاستی جیھاندا یەکەمە. ڕێژەی دارەکانی ئەم دارستانە ٣٩٠ میلیارد بنە دەخەڵمێندرێ کە ١٦ ھەزار جۆر داری تێدایە.[٣] لە دارستانەکانی ئەمازۆن نزیک بە ٢٫٥ میلیۆن جۆری مێرووگەل و دەیانھەزار جۆری گیا دەژین. ھەژماری جۆرایەتی باڵندەکان و شیردەرەکانی ئەمازۆن نزیکەی ٢ ھەزار جۆرە. تائێستا لانیکەم ٤٠٠٠٠ جۆری گیایی، ٢٢٠٠جۆری ماسی، ١٢٩٤جۆری باڵندە، ٤٢٧ جۆر لە شیردەرەکان، ٤٢٨ جۆری دووژینە (زەویاوی) و ٣٧٨ جۆری خشۆکەکان بە شێوەی زانستی لە ناوچەی ئەمازۆن توێژینەوە و پۆلێنبەندی کراون..[٤]
یەک لە پێنجی تەواوی جۆرەباڵندەکانی جیھان لە دارستانەکانی ئەمازۆن دەژین و یەک لە پێنجی ماسییەکانی جیھانیش لە ڕووبارەکانی ئەمازۆندان٫ کە ڕوباری چڕوپری لەناو جەرگەی دارەکانان.[٥]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ New 7 Wonders of the Word: Live Ranking ٥ی تەممووزی ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ Science. 272 (5260). Bibcode:1996Sci...272..373R. doi:10.1126/science.272.5260.373.
{{cite journal}}
: Missing or empty|title=
(help); Unknown parameter|الأخیر2=
ignored (help); Unknown parameter|الأخیر3=
ignored (help); Unknown parameter|الأخیر4=
ignored (help); Unknown parameter|الأخیر5=
ignored (help); Unknown parameter|الأخیر=
ignored (help); Unknown parameter|الأول2=
ignored (help); Unknown parameter|الأول3=
ignored (help); Unknown parameter|الأول4=
ignored (help); Unknown parameter|الأول5=
ignored (help); Unknown parameter|الأول=
ignored (help); Unknown parameter|التاریخ=
ignored (help); Unknown parameter|الصفحات=
ignored (help); Unknown parameter|العنوان=
ignored (help) - ^ «Field Museum scientists estimate 16,000 tree species in the Amazon». Field Museum. 17 October 2013. لە 18 October 2013 ھێنراوە.
{{cite web}}
: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|accessdate=
و|date=
(یارمەتی) - ^ Conservation Biology. 19 (3). doi:10.1111/j.1523-1739.2005.00705.x.
{{cite journal}}
: Missing or empty|title=
(help); Unknown parameter|السنة=
ignored (help); Unknown parameter|الصفحات=
ignored (help); Unknown parameter|العنوان=
ignored (help); Unknown parameter|المؤلف1=
ignored (help); Unknown parameter|المؤلف2=
ignored (help) - ^ Conservation Biology. 19 (3). doi:10.1111/j.1523-1739.2005.00680.x.
{{cite journal}}
: Missing or empty|title=
(help); Unknown parameter|الأخیر=
ignored (help); Unknown parameter|الأول=
ignored (help); Unknown parameter|التاریخ=
ignored (help); Unknown parameter|الصفحات=
ignored (help); Unknown parameter|العنوان=
ignored (help); Unknown parameter|المؤلف2=
ignored (help)
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە دارستانی ئەمازۆن تێدایە. |