وەرگێڕانی ئامێر

وەرگێڕانی ئامێر یان وەرگێڕانی مەکینە ھەندێ جار بە کورتکراوەی MT (بە کوردیی ناوەندی: وئ یان وم) ناودەبرێت، (نابێت لەگەڵ وەرگێڕانی کۆمپیوتەر، وەرگێڕانی مرۆیی بە یارمەتی ئامێر یان وەرگێڕانی کارلێککەرەوە تێکەڵ بکرێت)، بەشە-بوارێکی زمانناسی ژمێریارییە کە لێکۆڵینەوە لە بەکارھێنانی نەرمەکاڵا دەکات بۆ وەرگێڕانی وتار یان قسەکردن لە زمانێکەوە بۆ زمانێکی تر.

لە ئاستێکی بنەڕەتی، وم جێگرەوەی میکانیکی وشەکان لە زمانێکدا ئەنجام دەدات بۆ وشەکان لە زمانی تردا، بەڵام ئەوە بەتەنیا بە دەگمەن وەرگێڕانێکی باش بەرھەم دەھێنێت چونکە ناسینەوەی تەواوی ڕستە و نزیکترین ھاوتاکانیان لە زمانی ئامانج پێویستە. ھەموو وشەکان لە زمانێکدا وشەی ھاوشێوەیان نییە لە زمانێکی تردا، و زۆر وشە زیاتر لە یەک مانایان ھەیە.

چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە بە تەکنیکی ئاماری و دەماری کۆپۆس بوارێکی بەخێرایی گەشە دەکات کە دەبێتە ھۆی وەرگێڕانی باشتر، مامەڵەکردن لەگەڵ جیاوازییەکان لە تیپی زمانەوانی، وەرگێڕانی زاراوەکان، و جیاکردنەوەی نائاسایییەکان.^[١]

نەرمەکاڵای وەرگێڕانی ئامێر لە ئێستادا زۆرجار ڕێگە دەدات بە تایبەتمەندی بە بوار یان پیشە (وەک ڕاپۆرتەکانی کەشوھەوا)، باشترکردنی بەرھەم بە سنووردارکردنی مەودای جێگرەوە ڕێگەپێدراوەکان. ئەم تەکنیکە بەتایبەتی کاریگەرە لە بوارەکاندا کە زمانی فەرمی یان ھاوکێشە بەکاردێت. لە ئەنجامدا وەرگێڕانی ئامێر لە حکوومەت و بەڵگەنامە یاسایییەکان بە ئاسانی بەرھەمی بەکارھێنراو بەرھەم دەھێنێت وەک لە گفتوگۆ یان کەمتر لە نووسینی ستاندارددا.

باشترکردنی کوالیتی دەرھێنان دەکرێت بەدەست بھێنرێت لەڕێگەی دەستێوەردانی مرۆڤەوە: بۆ نموونە، ھەندێک لە سیستەمەکان دەتوانن بە وردی وەرگێڕان بکەن ئەگەر بەکارھێنەر بە شێوەیەکی ڕوون ئەو وشانەی لە دەقەکەدا دیاری کردووە کە کامانەیان ناوی تەواون. بە یارمەتی ئەم تەکنیکانە، وم بەسوود بووە وەک ئامرازێک بۆ یارمەتیدانی وەرگێڕانی مرۆڤ و، لە ژمارەیەکی زۆر سنوورداردا، تەنانەت دەتوانێت بەرھەمھێنان بەرھەم بھێنێت کە دەتوانرێت بەکاربھێنرێت وەک ئەوەی ھەیە (بۆ نموونە، ڕاپۆرتەکانی کەشوھەوا).

پێشکەوتن و ئەگەری وەرگێڕانی ئامێر بەدرێژایی مێژوو مشتومڕێکی زۆری لەسەر کراوە. لە ساڵانی ١٩٥٠کانەوە، ژمارەیەک زانا، یەکەم و بەتایبەتی یەشوعا بار-ھیلێل، گومانیان لە ئەگەری بەدەستھێنانی وەرگێڕانی ئۆتۆماتیکی کوالیتی بەرز کردووە.^[٢]

مێژوو

ڕەگەکان

سەرچاوەی وەرگێڕانی ئامێر دەتوانرێت بگەڕێندرێتەوە بۆ کارەکانی کیندی، کریپتۆگرافەرێکی عەرەبی سەدەی نۆیەم کە تەکنیکی وەرگێڕانی زمانە سیستماتیکییەکانی پەرەپێدا، لەوانە شیکاریی کریپتانالیز، شیکاریی شەپۆلە، و ئەگەر و ئامار، کە لە وەرگێڕانی ئامێری مۆدێرن بەکاردێن.^[٣] بیرۆکەی وەرگێڕانی ئامێر دواتر لە سەدەی حەڤدەدا دەرکەوت. لە ساڵی ١٦٢٩، ڕێنێ دیکارت پێشنیاری زمانێکی گەردوونی کرد، کە بیرۆکەی ھاوشێوەی زمانە جیاوازەکان یەک ھێمای ھاوبەشیان ھەبوو.^[٤]

بیرۆکەی بەکارھێنانی کۆمپیوتەری دیجیتاڵ بۆ وەرگێڕانی زمانە سروشتییەکان لە سەرەتای ساڵی ١٩٤٦ لەلایەن ئ.دی. بۆث و وێران ویڤەر لە دامەزراوەی ڕۆکفێلەر لە ھەمان کاتدا پێشنیار کرا. یادەوەرییەکە کە لە ساڵی ١٩٤٩دا لەلایەن وۆرێن ویڤەرەوە نووسراوە لەوانەیە کاریگەرترین بڵاوکراوەی سەرەتایی وەرگێڕانی ئامێر بێت.^[٥]^[٦] ئەوانی تر بەدوایاندا چوون. لە ساڵی ١٩٥٤دا نیشاندانییەک ئەنجامدرا لەسەر ئامێری APEXC لە کۆلێژی بێرکبێک (زانکۆی لەندەن) بۆ وەرگێڕانی سەرەتایی لە ئینگلیزی بۆ فەڕەنسی. چەند وتارێک لەسەر ئەم بابەتە لەو کاتەدا بڵاوکرانەوە، تەنانەت وتارەکانیش لە گۆڤارە بەناوبانگەکاندا (بۆ نموونە وتارێک لەلایەن کلێڤ و زاکارۆڤ لە ژمارەی ئەیلوولی ١٩٥٥ی Wireless World). بەکارھێنانێکی ھاوشێوەی، کە ھەروەھا پێشەنگ بوو لە کۆلێژی بێرکبێک لەو کاتەدا، خوێندنەوە و پێکھێنانی وتارەکانی بلەیل بوو بە کۆمپیوتەر.

١٩٥٠ەکان

یەکەم توێژەر لە بوارەکەدا، یەشوعا بار-ھیلێل، دەستی بە توێژینەوەکانی کرد لە ئەنستیتۆی تەکنۆلۆژیی ماساچووسیتس (ئێم ئای تی) لە ساڵی ١٩٥١دا. تیمێکی توێژینەوەی زانکۆی جۆرجتاون، بە ڕێبەرایەتی پرۆفیسۆر مایکڵ زاریچناک، لە ساڵی ١٩٥١ بە نیشاندانی گشتی سیستەمی تاقیکردنەوەکانی ئێم ئای تی و کۆمپانیای ئای بی ئێم لە ساڵی ١٩٥٤. پرۆگرامەکانی توێژینەوەی و.م. لە ژاپۆن و ڕووسیا (١٩٥٥) بڵاو بوونەوە، یەکەمین کۆنگرەی و.م. لە لەندەن (١٩٦٦) بەڕێوەچوو.^[٧]^[٨]^[٩]^[١٠]

دەیڤد جی ھایس «لە سەرەتای ساڵی ١٩٥٧دا دەربارەی پرۆسەی زمان بە یارمەتی کۆمپیوتەر نووسیویە» و «لە ساڵی ١٩٥٥ تا ساڵی ١٩٦٨ سەرکردەی پرۆژەی زمانناسی ژمێریاری بوو لە کۆمپانیاکانی ڕاند».^[١١]

ڕێگاکان

وەرگێڕانی ئامێر دەتوانێ شێوازێک بەکاربھێنێت لەسەر بنەمای یاساکانی زمان، کە مانای ئەوەیە کە وشەکان بە شێوازێکی زمانەوانی وەرگێڕدراون، کە گونجاوترین وشەکانی زمانی جێگای ئەو وشانەی لە زمانی سەرچاوەکە بەکارھاتوون دەگرێتەوە.

زۆرجار باس لەوە دەکرێت کە سەرکەوتنی وەرگێڕانی ئامێر پێویستی بە کێشەی تێگەیشتنی زمانە سروشتییەکان ھەیە کە یەکەم جار چارەسەر بکرێت.^[١٢]

سەرچاوەکان

^ Albat, Thomas Fritz. "Systems and Methods for Automatically Estimating a Translation Time." US Patent 0185235, 19 July 2012.
^ Bar-Hillel، Yehoshua (1964). Language and Information: Selected Essays on Their Theory and Application. Reading, Massachusetts: Addison-Wesley. pp. 174–179.
^ DuPont، Quinn (January 2018). «The Cryptological Origins of Machine Translation: From al-Kindi to Weaver». Amodern. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی ئابی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی ئەیلوولی ٢٠١٩ ھێنراوە.
^ Knowlson، James (1975). Universal Language Schemes in England and France, 1600–1800. Toronto: University of Toronto Press. ISBN 0-8020-5296-7.
^ J. Hutchins (2000). «Warren Weaver and the launching of MT». Early Years in Machine Translation (PDF). Studies in the History of the Language Sciences. Vol. 97. p. 17. doi:10.1075/sihols.97.05hut. ISBN 978-90-272-4586-1. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٨ی شوباتی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی تەممووزی ٢٠٢٢ ھێنراوە. {{cite book}}: |work= چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی)
^ «Warren Weaver, American mathematician». ١٣ی تەممووزی ٢٠٢٠. لە ٦ی ئازاری ٢٠٢١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئابی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
^ 上野، 俊夫 (1986-08-13). パーソナルコンピュータによる機械翻訳プログラムの制作 (بە ژاپۆنی). Tokyo: (株)ラッセル社. p. 16. ISBN 494762700X. わが国では1956年、当時の電気試験所が英和翻訳専用機「ヤマト」を実験している。この機械は1962年頃には中学1年の教科書で90点以上の能力に達したと報告されている。(translation (assisted by Google Translate): In 1959 Japan, the National Institute of Advanced Industrial Science and Technology(AIST) tested the proper English-Japanese translation machine Yamato, which reported in 1964 as that reached the power level over the score of 90-point on the textbook of first grade of junior hi-school.)
^ «機械翻訳専用機「やまと」-コンピュータ博物館». لە ١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٤ی نیسانی ٢٠١٧ ھێنراوە.
^ Nye، Mary Jo (2016). «Speaking in Tongues: Science's centuries-long hunt for a common language». Distillations. 2 (1): 40–43. لە 3 August 2020 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 20 March 2018 ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی)
^ Gordin، Michael D. (2015). Scientific Babel: How Science Was Done Before and After Global English. Chicago, Illinois: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-00029-9.
^ Wolfgang Saxon (July 28, 1995). «David G. Hays, 66, a Developer Of Language Study by Computer». The New York Times. لە ڕەسەنەکە لە 7 February 2020 ئەرشیڤ کراوە. لە 7 August 2020 ھێنراوە. wrote about computer-assisted language processing as early as 1957.. was project leader on computational linguistics at Rand from 1955 to 1968. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)
^ John Lehrberger (1988). Machine Translation: Linguistic Characteristics of MT Systems and General Methodology of Evaluation. John Benjamins Publishing. ISBN 90-272-3124-9. لە 17 October 2021 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 18 October 2020 ھێنراوە. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی)

[1] Albat, Thomas Fritz. "Systems and Methods for Automatically Estimating a Translation Time." US Patent 0185235, 19 July 2012.

[2] Bar-Hillel، Yehoshua (1964). Language and Information: Selected Essays on Their Theory and Application. Reading, Massachusetts: Addison-Wesley. pp. 174–179.

[3] DuPont، Quinn (January 2018). «The Cryptological Origins of Machine Translation: From al-Kindi to Weaver». Amodern. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی ئابی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی ئەیلوولی ٢٠١٩ ھێنراوە.

[4] Knowlson، James (1975). Universal Language Schemes in England and France, 1600–1800. Toronto: University of Toronto Press. ISBN 0-8020-5296-7.

[5] J. Hutchins (2000). «Warren Weaver and the launching of MT». Early Years in Machine Translation (PDF). Studies in the History of the Language Sciences. Vol. 97. p. 17. doi:10.1075/sihols.97.05hut. ISBN 978-90-272-4586-1. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٨ی شوباتی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی تەممووزی ٢٠٢٢ ھێنراوە. {{cite book}}: |work= چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی)

[6] «Warren Weaver, American mathematician». ١٣ی تەممووزی ٢٠٢٠. لە ٦ی ئازاری ٢٠٢١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئابی ٢٠٢٠ ھێنراوە.

[7] 上野، 俊夫 (1986-08-13). パーソナルコンピュータによる機械翻訳プログラムの制作 (بە ژاپۆنی). Tokyo: (株)ラッセル社. p. 16. ISBN 494762700X. わが国では1956年、当時の電気試験所が英和翻訳専用機「ヤマト」を実験している。この機械は1962年頃には中学1年の教科書で90点以上の能力に達したと報告されている。(translation (assisted by Google Translate): In 1959 Japan, the National Institute of Advanced Industrial Science and Technology(AIST) tested the proper English-Japanese translation machine Yamato, which reported in 1964 as that reached the power level over the score of 90-point on the textbook of first grade of junior hi-school.)

[8] «機械翻訳専用機「やまと」-コンピュータ博物館». لە ١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٤ی نیسانی ٢٠١٧ ھێنراوە.

[Nye-9] Nye، Mary Jo (2016). «Speaking in Tongues: Science's centuries-long hunt for a common language». Distillations. 2 (1): 40–43. لە 3 August 2020 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 20 March 2018 ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی)

[Babel-10] Gordin، Michael D. (2015). Scientific Babel: How Science Was Done Before and After Global English. Chicago, Illinois: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-00029-9.

[11] Wolfgang Saxon (July 28, 1995). «David G. Hays, 66, a Developer Of Language Study by Computer». The New York Times. لە ڕەسەنەکە لە 7 February 2020 ئەرشیڤ کراوە. لە 7 August 2020 ھێنراوە. wrote about computer-assisted language processing as early as 1957.. was project leader on computational linguistics at Rand from 1955 to 1968. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)

[Lehrberger1988-12] John Lehrberger (1988). Machine Translation: Linguistic Characteristics of MT Systems and General Methodology of Evaluation. John Benjamins Publishing. ISBN 90-272-3124-9. لە 17 October 2021 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 18 October 2020 ھێنراوە. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی)

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]