ھونەری سۆمایی

کڵێسای ئۆڤر بەرھەمی ڤینسێنت ڤان گۆخ ۱۸۹۰

بەرھەمی میکێلانجێلۆ لە ۱٥۱۳ تا ١٥١٥ زایینی

ھونەری سۆمایی یەکێکە لە لقەکانی ھونەر؛ ئەم وتارە تیشک دەخاتە سەر ھونەری سۆمایی، کە دروستکردنی وێنەکان و تەنەکان لەخۆ دەگرێت لە ڕشتەکانی سەر بە وێنەکێشی، پەیکەرسازیی، چاپەمەنی، فۆتۆگرافی و ھەروەھا میدیا بینراوەکانی تر. زۆربەی جار بیناسازییش بە یەکێک لە ھونەرە بینراوەکان دادەنرێت؛ گەرچی، وەک ھونەرە ڕازاوەکان، لە سازکردنی بیچمەکانەوە دەگلێت کە تێیدا لەبەرچاوگرتنی کردارییانەی بەکارھێنان بنچینەییە — بەشێوەیەک کە ئاسایی سەر بە وێنەکێشیی نییە، بۆ نموونە مۆسیقا، شانۆ، فیلم، سەما و ھونەرە نوواندنەکانی تر، ھەروەھا وێژە و میدیاکانی تر وەک میدیای کارلێکردوو کە دەچنە ژێر پێناسەیەکی فراوانتری ھونەر یاخود ھونەرەکانەوە. ھەتاکو سەدەی حەڤدەھەم ھونەر بۆ ھەر جۆرێک لە لێزانیی و کارامەیی دەگەڕایەوە و جیانەکرابوویەوە لە پیشەگەریی یا زانستەکان، بەڵام لە بەکارھێنانە مۆدێرنەکەیدا دوای سەدەی حەڤدەھەم، کە تێیدا لەبەرچاوگرتنی ئیستەتیکا باڵاترینە، ھونەرە جوانەکان جیاکراوەتەوە و ناسراوەتەوە لە شارەزاییە بەدەست ھاتووە گشتییەکان، وەک ھونەرە ڕازاوەکان و ھونەرە بەکاربەرەکان. ھونەر لە ڕووی لاسایی (وەک نووێنەری بوویەر)، دەربڕین، ئاڵوگۆڕی سۆز، یان چۆنایەتییەکانی ترەوە دەناسرێتەوە. لە ماوەی ڕۆمانتیکدا، ھونەر وەک «توانایەکی تایبەتی مێشکی مرۆڤ دەبینرا کە لەگەڵ ئایین و زانستدا پۆلێن بکرێت.» ھەرچەندە پێناسەی ئەوەی کە ھونەر پێکدەھێنێت جێی ناکۆکییە، و بەدرێژایی کات گۆڕانی بەسەردا ھاتووە، پێناسە گشتییەکان ئاماژە بە بیرۆکەی ئەو شارەزاییە خەیاڵیی و بەھرەمەندانەیە دەکەن کە لە ئافراندن و توانای مرۆڤەوە سەرچاوە دەگرێت. سروشتی ھونەر و چەمکە پەیوەستەکانی وەک داھێنان و لێکدانەوە، لە لقێکی فەلسەفەدا شرۆڤە دەکرێن کە بە ئیستەتیکا ناسراوە.