نۆڤی پازار، سربیا

Novi Pazar Нови Пазар (سربی) Novi Pazar
City
Град Нови Пазар Grad Novi Pazar City of Novi Pazar
Panorama of Novi Pazar at night Đurđevi Stupovi monastery Sopoćani monastery Stari Ras Altun-Alem Mosque Melajska Mosque Church of the Holy Apostles Peter and Paul Novi Pazar Fortress International University of Novi Pazar Raška river
ئاڵا دروشمی خانەدانی
پۆتانەکان: 43°08′16″N 20°30′58″E
Country	سڕبیا
Region	Šumadija and Western Serbia
District	Raška District
Founded	١٤٦١
Settlements	١٠٠
دەسەڵات
• Mayor	Nihat Biševac (SDP)
ڕووبەر
• پلە	31st in Serbia
• Urban	١٥٫٣٤ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٥٫٩٢ میلی چوارگۆشە)
• Administrative	٧٤٢ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٢٨٦ میلی چوارگۆشە)
بەرزایی	٤٧٧ مەتر (١٬٥٦٥ پێ)
ژمارەی دانیشتووان  (2022 census)
• پلە	10th in Serbia
• Urban	٧١٤٦٢
• Urban چڕی	٤٬٧٠٠ کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (١٢٬٠٠٠ کەس لە میلی چوارگۆشە)
• Administrative	١٠٦٧٢٠
• Administrative چڕی	١٤٠ کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (٣٧٠ کەس لە میلی چوارگۆشە)
ناوچەی کاتی	UTC+١ (CET)
• ھاوین (DST)	UTC+٢ (CEST)
Postal code	36300 36302 36303 36316 36318 36319 ٣٦٣٢٢
Area code	+٣٨1(0)٢٠
ISO 3166 code	SRB
Official languages	Serbian together with Bosnian
Climate	Cfb
وێبگە	www.novipazar.rs

نۆڤی پازار (بە سربی: Нови Пазар) شارێکە دەکەوێتە پارێزگای ڕاشکا لە باشووری ڕۆژاوای سڕبیا. بەپێی سەرژمێری ٢٠٢٢، ناوچە شارییەکە ٧١٬٤٦٢ کەس و ناوچەی کارگێڕی شارەکە ١٠٦٬٧٢٠ کەسی تێدایە. شارەکە ناوەندی کلتووری بۆسنییەکانە لە سربیا و سەنجاک. ناوچەیەکی فرە کلتووری موسڵمانان و مەسیحییە ئۆرتۆدۆکسەکانە، زۆرێک لە پەرستگا و شوێنەوارەکانی ھەردوو ئایینەکە، وەک مزگەوتی ئاڵتون-ئالەم و کەنیسەی پیرۆز پیتەر و پاوڵ، دەکەونە ئەم ناوچەیە کە کۆی گشتی ٣٠ شوێنەواری کلتووری پارێزراوی تێدایە.

ناو

لە سەدەی ١٤ھەمدا لەژێر قەڵای کۆنی سربیای ستاری ڕاس، بازاڕێکی گرنگ بە ناوی ترگۆڤیشتە دەستی بە گەشەکردن کرد. لە ناوەڕاستی سەدەی ١٥ھەمدا، لە کاتی داگیرکردنی کۆتایی ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی بۆ سربیا کۆن، بازاڕێکی دیکە نزیکەی ١١ کیلۆمەتر بەرەو ڕۆژھەڵات گەشەی دەکرد. شوێنە کۆنەکە بە ستایرۆ ترگۆڤیشتە (ترگۆڤیشتەی کۆن، بە تورکی: Eski Pazar) و شوێنە گەنجەکە بە نۆڤۆ ترگۆڤیشتە (ترگۆڤیشتەی نوێ، بە تورکی: Yani pazar) ناسرا. دووەمیان گەشەی کرد بۆ شاری مۆدێرنی نۆڤی پازار.

ناوی «نۆڤی پازار» (واتە 'بازاڕی نوێ') لە ناوی سربیایی نۆڤۆ ترگۆڤیشتە وەرگیراوە، لە ڕێگەی ناوی تورکی یەنی پازارەوە، کە خۆی لە بازاڕەوە سەرچاوە دەگرێت (لە فارسی «بازار» 'بازاڕ'؛ لە پەھلەوی «بھاچار» 'شوێنی نرخەکان'). شارەکە بە «پازاری ئی ڕی»یان «ترێگو ئی ڕی» بە ئەلبانی و بە سادەیی نۆڤی پازار بە بۆسنی ناسراوە. جگە لەوەش ھێشتا لە تورکیای ئەمڕۆدا بە یەنی پازار ناسراوە.

جوگرافیا

نۆڤی پازار دەکەوێتە دۆڵەکانی ڕووبارەکانی یۆشانیتسا، ڕاشکا، دێژەڤسکا و لیودسکا. لە بەرزایی ٤٩٦ مەتر دایە، لە باشووری ڕۆژھەڵاتی ناوچەی ڕاشکا. شارەکە بە چیاکانی گۆلیا و ڕۆگۆزنا دەورە دراوە، و بەرزایی پێشتەر دەکەوێتە ڕۆژاوا. کۆی گشتی ڕووبەری کارگێڕی شارەکە ٧٤٢ کیلۆمەتر دووجایە. ١٠٠ نیشتەجێبوونی تێدایە، کە زۆربەیان بچووکن و بەسەر گرد و چیاکانی دەوروبەری شارەکەدا بڵاو بوونەتەوە. گەورەترین گوند مورە، کە زیاتر لە ٣٠٠٠ دانیشتووی ھەیە.

کەشوھەوا

نۆڤی پازار کەشوھەوایەکی کیشوەری شێداری ھەیە (پۆلێنکردنی کەشوھەوای کۆپێن: Dfb) کە تایبەتە بە ناوچەی گردی ڕاشکا. بە گشتی لە شارە گەورەکانی دیکەی سڕبیا ساردترە، ھەرچەندە ھێشتا بە شێوەیەکی بەرچاو گەرمترە لە شارۆچکەی دراوسێی سیێنیتسا.

مێژوو

یەکێک لە کۆنترین پەرستگاکانی ناوچەکە کەنیسەی پیرۆز پیتەر و پاوڵە کە یەکەمجار لە سەردەمی ڕۆماندا دروست کراوە و لە سەدەی ٩ھەمدا نۆژەن کراوەتەوە. بۆ چەندین سەدە ناوچەی شاری ستاری ڕاس سنوورێک بوو کە لەلایەن یەکەم ئیمپراتۆریەتیی بولگاریا، میرنشینی سڕبیا و ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی کێبڕکێی لەسەر بوو.

لە کۆتایییەکانی سەدەی ١٢ھەمەوە، ناوچەی نۆڤی پازاری مۆدێرن وەک پارێزگای سەرەکی دەسەڵاتی سربیا خزمەتی کردووە. دابەشکارییەکی کارگێڕی بوو، کە بە گشتی لەژێر دەسەڵاتی ڕاستەوخۆی پاشادا بوو و ھەندێکجاریش وەک میرات. لە سەرتاسەری سەدەکانی ناوەڕاستدا خاکی پاشا، پایتەخت یان میراتی دەوڵەتە جیاوازەکانی سربیا بوو، لەوانە شانشینی سربیا (١٢١٧–١٣٤٥) و ئیمپراتۆرییەتی سربیا (١٣٤٥–١٣٧١). لە ساڵی ١٤٢٧دا، ناوچەکە و پاشماوەکانی ڕاس، وەک بەشێک لە دەسەڵاتی سربیا، لەلایەن میر سەربیا دوراد برانکۆڤیچەوە بەڕێوە دەبرا. یەکێک لە بازاڕەکان ناوی «دەسپۆتۆڤ ترگ» (گۆڕەپانی میر) بوو. لە ساڵی ١٤٣٩دا، ناوچەکە لەلایەن ئیمپراتۆرییەتی عوسمانییەوە داگیر کرا، بەڵام لە ساڵی ١٤٤٤دا لەلایەن دەسەڵاتی سربیایەوە دووبارە داگیر کرایەوە. لە ھاوینی ساڵی ١٤٥٥دا، عوسمانییەکان دووبارە ناوچەکەیان داگیر کرد، و ناوی نیشتەجێبوونی ترگۆڤیشتەیان نا ئێسکی بازاڕ (بازاڕی کۆن). نۆڤی پازار بە فەرمی وەک شارێک لە ساڵی ١٤٦١دا لەلایەن گشتی عوسمانی عیسا-بێگ ئیشاکۆڤیچ دامەزرا، حاکمی بۆسنی ناوچەکە (سەنجاک) کە سەراجەڤۆشی دامەزراند. ئیشاکۆڤیچ بڕیاری دا شارێکی نوێ لە ناوچەی ترگۆڤیشتە وەک ناوەندێکی شارستانی لە نێوان ڕاشکا و یۆشانیتسا دابمەزرێنێت، کە لە سەرەتادا مزگەوتێک، حەمامێکی گشتی، بازاڕێک، دێر، و کۆمەڵگایەکی دروست کرد.

شارەکە پایتەختی سەنجاکی نۆڤی پازار بوو لە سەردەمی دەسەڵاتی عوسمانیدا. لە ساڵی ١٨٧٨ تا ١٩٠٨، لەلایەن نەمسا-مەجەڕەوە کۆنترۆڵ کرا، و لە ساڵی ١٩٠٨ تا ١٩١٣، دووبارە بەشێک بوو لە ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی لەژێر ویلایەتی کۆسۆڤۆ. لە کاتی یەکەم جەنگی باڵکان لە ساڵی ١٩١٢دا بوو بە بەشێک لە شانشینی سربیا، و پاشان لە ساڵی ١٩١٨دا شانشینی یوگۆسلاڤیا.

ناوچەکە بە شێوەیەکی نەریتی ژمارەیەکی زۆری ئەلبانی و سڵاڤی موسڵمانی تێدایە کە کلتوورێکی جیاوازیان ھەیە لە سربەکانی ئۆرتۆدۆکس. لە مانگی ئایاری ١٩٠١دا، ئەلبانییەکان شارەکانی نۆڤی پازار، سیێنیتسا و پریشتینایان تاڵان کرد و بەشێکی سووتاند، و سربەکانیان لە ناوچەی ئیبار کۆڵاشین کۆمەڵکوژ کرد. ڕاپۆرتێکی ھاوچەرخ ڕای گەیاند کە کاتێک ھێزەکانی سربیا چوونە ناو سەنجاکی نۆڤی پازار، ئەلبانییەکانیان «ئارام کردەوە».

لە شەڕی نۆڤی پازار، کە لە کۆتایییەکانی ساڵی ١٩٤١ لە کاتی جەنگی جیھانی دووەمدا ڕوویدا، چەتنیکەکان، کە لە سەرەتادا لەلایەن پارتیزانەکانەوە پاڵپشتی دەکران، بە بێ سەرکەوتن ھەوڵی گرتنی شارەکەیان دا. دوای ڕووخانی سلۆبۆدان میلۆشێڤیچ لە ٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٠، سەرۆک وەزیرانی تازە ھەڵبژێردراوی سربیا زۆران دینجیچ ھەوڵی زۆری دا بۆ یارمەتیدانی ئابووری تەواوی ناوچەی نۆڤی پازار. ھەروەھا، بە یارمەتی دینجیچ، زانکۆی نێونەتەوەیی نۆڤی پازار لە ساڵی ٢٠٠٢دا دامەزرا. ئەو پەیوەندییەکی نزیکی لەگەڵ سەرکردەکانی بۆسنییەکان دروست کرد، وەک بەشێک لە پلانی فراوانتری بۆ چاکسازی لە سربیا. دوازدە ساڵ دوای تیرۆرکردنی، ئەنجومەنی نۆڤی پازار بڕیاری دا شەقامێک بە ناوی ئەوەوە ناوبنێت.

ئەمانەش ببینە

• پێرستی شارەکانی سربیا