نمایشی دەنگی

یۆرگ جارا لەگەڵ بووکەڵە ئۆلگا

نمایشی دەنگ شێوەیەکی نمایشی شانۆیییە لەسەر ستەیج کە کەسی نمایشکار وەک ئەکتەرێک ڕۆڵ دەبینیت و دەنگی دەگۆڕێت بۆ ئەو کارەکتەرەی کە نمایشی دەکات، لە نمایشەکە وا دەردەکەوێت دەنگەکە لە شوێنێکی ترەوە دێت.

مێژوو

لە بنەڕەتدا نمایشی دەنگ پەیوەست بوو بە ئەنجامدانی سروودە ئایینییەکان. ناوەکەی (Ventriloquism) لە زمانی لاتینییەوە ھاتووە و بە واتای «قسەکردن لە گەدەوە» دێت، کە (venter) بە واتای سک دێت و (loqui) بە واتای قسەکردن. یۆنانییەکان ناویان لێنابوو «گاسترۆمانسی» (بە یۆنانی: εγγαστριμυθία). باوەڕیان وابوو ئەو دەنگانەی لە گەدەوە دەردەچن، دەنگی ڕۆحی مردووەکانن کە لە سکی قسەکەرەکەدا نیشتەجێن. پاشان قسەکەرەکە دەنگەکانی لێکدەدایەوە، چونکە پێیان وابوو کە دەتوانێت لەگەڵ مردوواندا قسە بکات و پێشبینی داھاتووش بکات. یەکێک لە یەکەمین گرووپەکان کە باس لەوە دەکرێت ئەم تەکنیکەیان بەکارھێنابێت، گرووپی «پیسیا» بوون، کە کاھینەکانی پەرستگای ئەپۆلۆ بوون لە دێلفی و وەک نێوەندگیری سرووشی دێلفی کاریان دەکرد.

یەکێک لە یەکەمین قسەکەرە سەرکەوتووەکانی سک، یوریکلیس بوو، کە کاھینێک بوو لە ئەسینا. تەنانەت لە سەردەمی ئەودا، بە ئەنجامدەرانی ئەم کارە دەوترا «یووریکلییەکان» وەک ڕێزلێنانێک بۆ ئەو. لە سەدەکانی ناوەڕاستدا، باوەڕ وابوو کە ئەم کارە ھاوشێوەی جادووە. لەگەڵ گواستنەوەی ڕۆحانییەت بۆ قۆناغی جادووگەری، قسەکردن لە سکەوە زیاتر بوو بە ھونەرێکی نمایشکاری. لە دەوروبەری سەدەی نۆزدەھەمەوە، لێڵیی دەربارەی بنچینەی فێڵەکە کەم بووەوە. ناوچەکانی تری جیھانیش نەریتی قسەکردنیان لە سکەوە ھەبووە بۆ مەبەستی سروتی یان ئایینی؛ لە مێژوودا شوێنکەوتووانی ئەم کارە لەنێو گەلانی زوولو، ئیسکیمۆ و ماوری ھەبوون.

گۆڕانکاری بۆ کارێکی کات بەسەربردن

گۆڕانی قسەکردن لە سکەوە لە دەرکەوتنێکی ھێزی ڕۆحییەوە بۆ کارێکی کات بەسەربردن، لە سەدەی ھەژدەھەمدا لە فێستیڤاڵە گەشتیارییەکان و شارۆچکە بازاڕییەکاندا ڕوویدا. یەکەمین نموونەی قسەکەرێکی سک یان نمایشی دەنگی کە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٧٥٣ لە ئینگلتەرا، سیر جۆن پارنێل بوو کە لە نەخشێکی ویلیام ھۆگارسدا وەسف کراوە کە لە ڕێگەی دەستییەوە قسە دەکات. لە ساڵی ١٧٥٧، بارۆن دی مێنگنی نەمسایی بەوە ناسرابوو کە بووکەڵەیەکی بچووکی لە نمایشەکانیدا بەکاردەھێنا.

لە کۆتایییەکانی سەدەی ھەژدەھەمدا، نمایشی قسەکردن لە سکەوە شێوەیەکی ناسراوی کات بەسەربردن بوو لە ئینگلتەرا، ھەرچەندە زۆربەی ھونەرمەندان دەنگیان دەخستە دوورەوە بۆ ئەوەی وا دەربکەوێت کە لە دوورەوە دێت، نەک بە شێوەی نوێی بەکارھێنانی بووکەڵە. جۆزێف ئەسکینز، قسەکەرێکی ناسراوی ئەو سەردەمە بوو کە لە شانۆی سادلەرز وێڵز لە لەندەن لە ساڵانی ١٧٩٠ نمایشەکانی پێشکەش دەکرد و کارەکەی بە «گفتوگۆی سەرنجڕاکێش لە نێوان خۆی و ھاوشێوە شاراوەکەیدا، لیتڵ تۆمی» ڕادەگەیاند. لەگەڵ ئەوەشدا، نمایشکارانی تر دەستیان کرد بە بەکارھێنانی بووکەڵە یان بووکەڵەی دەستی لە نمایشەکانیاندا، بەتایبەتی ئیرلەندی جەیمس بێرن کە «لە گیرفانیدا بووکەڵەیەکی خراپبووی ھەڵگرتبوو، بە ڕوویەکی پانەوە، کە نیشانی دەدا وەک ئەوەی زمانی منداڵانە بدات بە قسەکردنەکە»، ھەروەھا تۆماس گاربوتیش بە ھەمان شێوە.

ئەم کات بەسەربردنە لە سەردەمی ھۆڵی مۆسیقا لە شانشینی یەکگرتوو و شانۆی ڤۆدڤیل لە ویلایەتە یەکگرتووەکان ناوبانگی دەرکرد. جۆرج ساتن لە ساڵانی ١٨٣٠ لە نۆتینگھام دەستی بە بەکارھێنانی بووکەڵە کرد لە نمایشەکانیدا، بەڵام فرێد ڕاسڵ بە باوکی قسەکردنی سکی نوێ دادەنرێت. لە ساڵی ١٨٨٦، پێشنیازی بەشداریکردنی پیشەگەرییانەی لە شانۆی کۆشک لە لەندەن پێشکەش کرا و بۆ ھەمیشە پیشە شانۆیییەکەی ھەڵگرت. نمایشەکەی، کە پشتی بە بووکەڵەی کوڕە لاسارەکە «کۆستەر جۆ» دەبەست کە لەسەر کۆشی دادەنیشت و «گفتوگۆی لەگەڵدا دەکرد»، کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر شێوازی کات بەسەربردنەکە دانا و لەلایەن نەوەی داھاتووی ھونەرمەندانەوە پەسەند کرا. (لەسەر تابلۆیەکی شین کە لەلایەن کۆمەڵەی کەلەپووری بەریتانیاوە لە شوێنی نیشتەجێبوونی پێشووی ڕاسڵ دانراوە، نووسراوە: «فرێد ڕاسڵ، باوکی قسەکردن لە سکەوە، لێرە ژیاوە»).

پێشانگا

• 
  ساڵی ١٩٠٤ نمایشی دەنگی
• 
  نمایشکاری دەنگ ئیدگار بێرگن ساڵی ١٩٤٣
• 
•