ناوەڕاستی زێڕین

لە فەلسەفە، بەتایبەت لە فەلسەفەی ئەخلاقدا، ناوەڕاستی زێڕین یا ڕادەی ناوەڕاست ھەندی لەبار و شیاو و دڵخوازە لە نێوان «ئەمپەڕ»ی ئێجگار کەم و، «ئەوپەڕ»ی ئێجگار زۆردا. مرۆڤ لە ئاکار و کردەوەی خۆیدا لە دوو سەرەوە دەتوانێ لە ڕادەی دەربکات و لە ئەندازە دەرچێت: سەرێکی، کەمتەرخەمی و خەمسارییە و، سەرەکەی تری، زێدەڕۆیی و تەلاسابوونە، لە نێوان ئەم دوو سەرە ئەمپەڕ و ئەوپەڕەشدا، ئەوەی خوازراو و بەجێیە، ھاوسەنگی و نەرمڕۆییە.

لە یۆنانی کۆندا

لە یۆنانی کۆندا، چەندین سەردەستوور بەسەر دیواری پەرستگەی دێلفی -یەوە نووسرابوون. یەکێک لەوانە «لە ھیچ شتێکدا لە ڕادەی دەر مەکە» بووە، کە ئەفلاتوونیش لە فیلیبۆسدا باسی دەکا.

ئەرەستوو

ئەرەستوو لە کتێبی ئەخلاقی نیکۆماخۆسیدا ناوەڕاستی زێڕین شی دەکاتەوە و دەڵێ فەزیلەتەکان لە ڕادەی ناوەڕاستدان. بۆ وێنە، ئەرەستوو دەڵێ لە بواری ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ مەترسییەکاندا، ئازایەتی فەزیلەتە، بەڵام ئەگەر لە ڕادە دەرچێ، سەرپێوەنان و خۆنەپارێزییە و، ئەگەریش کەم بێ، نەوێری و ترسنۆکییە. یا لە بواری چوون بە دوای چێژ و خۆ لە ئێش بەدوورگرتندا، ئەوەی فەزیلەتە، ڕاگرتنی نەوس و دانبەجەرگدانانە، کە لە ئەندازە دەرچوونی دەبێ بە نەوسنی و لەغاوی ئارەزوو بەردان و، کەمبوونیشی دەبێ بە مەیل لە ھیچ نەبوون و دامرکانی ئارەزوو. لە بواری دان و گرتنی پارەشدا، دەسبڵاوی لە ناوەڕاستدایە و فەزیلەتە؛ ئەمپەڕی دەسبڵاوی ڕژدی و دەسقووچاوییە و، ئەوپەڕی ھەڵەخەرجییە.

فەزیلەت خووپێگرتنی گیانە بە ھەڵبژاردنی ئەو ڕادە ناوەڕاستییە کە بۆ ئێمە گونجاوە و لەگەڵ ئەقڵا تەبایە. ئەو ڕادە ناوەڕاستییە لە نێوان دوو عەیبدا ھەڵکەوتووە: زیادەڕەوی و کەمڕەوی. پێچەوانەی ڕەزیلەت، کە یا ناگا بە ئەندازەی دروست و گونجاو، وە یا لێی تێدەپەڕێ، فەزیلەت ڕادەی ناوەڕاست دەدۆزێتەوە و ھەڵی دەبژێرێ.

لە ئیسلامدا

لە گەلێ نموونەدا ئیسلام موسڵمانانی ھان داوە بە گرتنی ڕادەی ناوەڕاست. قورعان دەڵێ «بەو چەشنە ئێوەمان کردووەتە ئۆمەتی میانەڕۆ». فەرموودەیەکیش لە پێغەمبەر ھەیە کە دەڵێ «خير الامور اوسطها» یانی «باشترینی ھەر کارێ لە ناوەڕاستی ئەو کارەدایە.»