دژە ڕۆشنبیری
دژە ڕۆشنبیری بریتییە لە ڕق لێبوون و نامتمانەیی بەرامبەر بە ڕۆشنبیری، زانست و بیری ڕۆشنیرانە کە ھەڵدەستێت بە ڕەت کردنەوەی ھونەر، ئەدەبیات و زانست بە بەھانەی بێ سوودیی و ناکرداریی بوونی بۆ مرۆڤایەتی.[١] کەسانی دژە ڕۆسنبیر خۆیان وەک پاڵەوان و سەرکردەی کەسانی ئاسایی و میللی وێنا دەکەن لە دژی کەسایەتییە سیاسی و چینە ئەکادیمییەکان کە کەسانی خاوەن بڕوانامە، خوێندەوار و ڕۆشنبیرەکان وەک چینی بەرز و بۆرژوواز دادەنێنن کە پێیان وایە ئەو جۆرە کەسانە ئاگادار نیین لە خەمەکانی خەڵکی و دژە ڕۆشنبیرەکان پێیان وایە کە کەسانی سەر بەم چینانە ناوەندی سیاسیان داگیرکردووە و دەسەڵاتی ڕەھایان ھەیە بەسەر خوێندن و فێربوونە باڵا و پێشکەوتووەکانەوە.[١]
حوکمەتە دیکتاتۆرییەکان ھەڵدەستن بە دەستکاری کردن، شێواندن و جێبەجێ کردنی دژە ڕۆشنبیری بەمەبەستی دامرکاندنەوە و سەرکوتکردنی ھەموو نارەزایەتییەکی سیاسی.[٢] لە سەردەمی شەڕی ناوخۆی ئیسپانیادا (١٩٣٦–١٩٣٩ز) و دواتر لە سەردەمی دیکتاتۆری فاشیست دا (١٩٣٩–١٩٧٥ز) وەڵام دانەوە و سەرکوت کردنەکان بەشێوەیەکی بەرچاو دژە ڕۆشنبیری بوون کە ڕێژەیەکی بەرچاو لە ٢٠٠ ھەزار قوربانی و کوژراوان دا کەسانی ڕۆشنبیری ئیسپانیی بوون و بریتیی بوون لە مامۆستا، ئەکادیمی، ھونەرمەند و نووسەرە چالاکەکانی ئەو سەردەمە.[٣] ھەروەھا لە سەردەمی دەوڵەتی شیوعی کەمپۆچیای دیموکراتی (وڵاتی کەمبۆدیای ئێستا)(١٩٧٥–١٩٧٩ز) دا ھەموو ڕۆشنبیر و خوێندەوارە نا شیوعییەکان سزادەدران بە کوشتن لە مەیدان کوشتن دا (کوشتارگە).[٤]
لە ساڵی ١٩٦٦ز، دیکتاتۆریی سەربازی ئەرجەنتینی دژە شیوعی ھەستا بە دەست تێوەردان لە زانکۆی بۆینس ئاریس بەمەبەستی بەزۆر لابردنی ئەو ڕۆشنبیر و ئەکادیمیانەی سیاسییەن مەترسیان ھەبوو لە ھەر پێنج کۆلێژی زانکۆکەکە. ئەم لابردن و دوورخستنەوەیە بووە ھۆی نەمانی بیروھۆش و دەنگی بیربێژی لە کۆمەڵگە و ئابووری ئەرجەنتین دا.[٥] بۆ پشتگیری کردنی سەرکوتکردنی گووتاری ئازاد بە ڕێگەی سەربازییانە، کەسایەتی بایۆکیمیاوی بە ناوی سیزار میلیشتاین وتی: «وڵاتەکەمان ڕێکوپێک دەکرێتەوە کاتێک ھەموو ئەو ڕۆشنبیرانە دەر دەکرێن و دوور دەرخرێنەوە کە دەست لە ناوچەکە وەردەدەن.»
کۆمەڵگەیەکی ناڕۆشنبیر[دەستکاری]
نزیکەی لە ٢٥٪ دانیشتووانی ئەمریکا باوەڕیان بە بیرۆکەی ناوەندیی بوونی زەوی ھەیە (بە واتایی ئەوەی کە خۆر بە دەوری زەوی دا دەسورێتەوە) و لە ساڵی ٢٠١٤ دا لە ٣٥٪ ھاوڵاتیانی ئەمریکی توانای دەست نیشان کردن و ناوھێنانی تەنھا یەک لق یان بەشی حوکمەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکایان نەبوو.[٦][٧] ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بە پلەی ٥٢ دێت لە کۆی ١٣٩ دەوڵەتی جیھان دا لە جۆرێتی و باشێتی ڕێنمایی پەروەردەیی و بە پلەی ١٢ دێت لە کەسانی پێگەیشتووی خاوەن بڕوانامە و پەروەردەکراوی زانکۆکان.[٨] بۆیە لە زانکۆکان دا، بەھۆی ناڕۆشنبیری خوێندکارانەوە کۆمەڵەگە گەیشتووەتە دەرئەنجامی ئەوەی فێڵ کردن لە تاقیکردنەوەکانی زانکۆدا بە ئاسایی و کارێکی پەسەندکراو تەماشابکەن، زۆر بە تایبەتی لە بەشەکانی ئابووری و بازگارنی دا.
دەستەی زانست و تەندروستی ئەمریکی ئاماژەی بەوە کردووە کە ڕەت کردنەوەی بەڵگە ڕاست و حاشا ھەڵنەگرەکان دەربارەی زانستی ئاووھەوا و گۆرانی کەشوھەوا بووەتە ھۆکاری پیشان دانی زانیارییە سەلمێندراوەکان وەک بیرۆکە و بۆچوونی سیاسی.[٩] دژە ڕۆشنبیری وا لە زاناکان دەکات کە بخرێنە بەر سەرنجی گشتی و زۆریان لێ بکرێت بچنە پاڵ ھەڵوێست و بۆچوونێکی سیاسی دیاریکراو. ھەروەھا، ٥٣٪ لە نوێنەری کۆمارییەکان و ٧٤٪ ئەندامی ئەنجومەنی پیرانی کۆمارییەکان بەڵگە زانستییەکان ڕەت دەکەنەوە دەربارەی گۆرانی کەشوھەوا.[١٠]
لە ناوچە گوند نشینەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکادا، دژە ڕۆشنبیری سیمایەکی سەرەکی کلتووری ئایینییە لە مەسیحییەت دا.[١١] ھەندێک لە کلێسا پرۆتیستانتەکان و کلێسا ڕۆمانییە کاسۆلیکییەکان بەڕاستەوخۆیی و ئاشکرا ھەڵدەستن بە بڵاوکردنەوەی پشتگیرییەکانیان بەمەبەستی بەرەنگاربوونەوەی زانستی گۆرانی کەشوھەوا لەڕێی جوڵانەوەیەکی سیاسی و ھەستاون بە دانانی بۆچوون و زانستەکە وەک تاوان و گوناح کردن.
ئیمپراتۆڕی عوسمانی[دەستکاری]
لە قۆناغەکانی سەرەتای کۆمەڵکوژی ئەرمەنییەکان لە ساڵی ١٩١٥ ز، نزیکەی ٢٣٠٠ ڕۆشنبیر و نووسەری ئەرمەنی لە شاری قوستەنتین (ئیستەنبول) دەرکران و دوورخرانەوە و دواتر لەلایەن فەرمانڕەوایی عوسامنییەکانەوە کوژران.[١٢] ڕووداوەکە بە ھێرشی مل پەڕاندن ناسێنراوە لەلای مێژوونووسەکان،[١٣] و مەبەست لێی بێ بەشکردنی دانیشتوانە ئەرمەنییەکان بووە لە ھەبوونی سەرکردایەتییەکی ڕۆشنبیرانە و سەرکوتکردنی ھەموو ئەگەرێکی بەرھەڵستیکەرانە.[١٤]
ئەمانەش ببینە[دەستکاری]
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ ئ ا A Handbook to Literature (1980), Fourth Edition, C. Hugh Holman, Ed. p. 27
- ^ Courtois, Stephanie. The Black Book of Communism. p. ٦٠١.
- ^ Dictionary of Wars (2007), Third Edition, pp. 517–18.
- ^ "Trial of the Khmer Rogue". Archived from the original on 2012-04-22. ٢٢ی نیسانی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ "Václav Havel".
- ^ Police repression at the Universidad de Buenos Aires - University of Toronto
- ^ (ئیسپانی) La noche de los bastones largos May 14, 2010 لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ Stanislav Andreski, The Social Sciences as Sorcery. 1972, The University of California Press
- ^ John R. Searle (1971), The Campus Wars, Chapter 2: The Students, URL retrieved 14 June 2010.
- ^ Larry Laudan, Science and Relativism: Some Key Controversies in the Philosophy of Science (1990), University of Chicago Press
- ^ "Black and Conservative: A Look at Thomas Sowell". ٢٠١١-٠٨-٠٨.
- ^ Sowell, Thomas (2009). Intellectuals and Society. Basic Books. ISBN 978-0465019489. Retrieved 16 November 2013.[پەڕەکان پێویستە]
- ^ Sowell (2009), p. 296.
- ^ Johnson, Paul (٢٠٠٩). Intellectuals. HarperCollins. ISBN 978-0061871474. Retrieved 16 November 2013.
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە دژە ڕۆشنبیری تێدایە. |