ترۆپۆسفیر

کەشتییەکی ئاسمانی کە لە بەرگەھەوای زەویدا جیگیر کراوە. چینە پرتەقاڵییەکە ترۆپۆسفیرە، سپییەکە ستراتۆسفیرە و شینەکەش مێسۆسفیرە.

ترۆپۆسفیر یان سووڕەگۆ (بە ئینگلیزی: Troposphere) نزمترین چینی تەوشکی زەوییە. ھەموو کردارە کەشوھەواییەکان وەک باران و با لەم بەشەدا دروست دەبن. نزیکەی ٨٠٪ی کۆی بارستایی بەرگەھەوای ھەسارەکە و ٩٩٪ی کۆی بارستایی ھەڵمی ئاو و ئەیرۆسۆڵەکانی تێدایە، و ئەو شوێنەیە کە زۆربەی دیاردەکانی کەشوھەوا تێیدا ڕوودەدەن. لە ڕووی ھەسارەی زەوییەوە، تێکڕای بەرزیی ترۆپۆسفێر ١٨ کم (١١ میل؛ ٥٩٬٠٠٠ پێ)ە لە ناوچە گەرمەکاندا؛ ١٧ کم (١١ میل؛ ٥٦٬٠٠٠ پێ)ە لە پانییە جوگرافییە ناوەندییەکاندا؛ و ٦ کم (٣.٧ میل؛ ٢٠٬٠٠٠ پێ)ە لە پانییە بەرزەکانی ناوچە جەمسەرییەکاندا لە زستاندا؛ بەم شێوەیە تێکڕای بەرزیی ترۆپۆسفێر ١٣ کم (٨.١ میل؛ ٤٣٬٠٠٠ پێ)ە.

پێکھاتە

بەرگەھەوای ھەسارەی زەوی بریتییە لە ھەڵمی ئاو کە ئاوی بارانی ترشی کاربۆنیکە، کە بۆیە پی ئێچێکی سروشتی نزیکەی ٥.٠ بۆ ٥.٥ی ھەیە (کەمێک ترشە). (ئاوی جگە لە ھەڵمی ئاوی بەرگەھەوا کە وەک بارانی شیرین داباریوە، وەک ئاوی شیرین/خواردنەوە/ڕووبار، لەلایەن ژینگەی فیزیاییەوە کاری تێدەکرێت و لەوانەیە لەم مەودای پی ئێچەدا نەبێت.) ھەڵمی ئاوی بەرگەھەوا گازە ھەڵپەسێردراوەکانی تێدا ھەڵگرتووە (نەک بەپێی بارستایی)، ٧٨.٠٨٪ نایترۆجین وەک N2، ٢٠.٩٥٪ ئۆکسجین وەک O2، ٠.٩٣٪ ئارگۆن، گازە شوێنەوارەکان، و بڕی گۆڕاوی ئاوی خەستبوونەوە (لە ھەڵمی ئاوی تێرەوە). ھەر دووەم ئۆکسیدی کاربۆنێک کە لە سەرچاوەیەکی پەستانەوە بۆ ناو بەرگەھەوا دەربچێت لەگەڵ ھەڵمی ئاوی ترشی کاربۆنیکدا یەکدەگرێت و بۆ ساتێکی کورت پی ئێچی بەرگەھەوا بە بڕێکی کەم کەمت دەکاتەوە. ھەناسەدان لە ئاژەڵانەوە ترشی کاربۆنیکی نھاوسەنگ و ئاستی نزمی ئایۆنەکانی تر ئازاد دەکات. سووتانی ھایدرۆکاربۆنەکان ئاوی ترشی کاربۆنیک بۆ بەرگەھەوا ئازاد دەکات وەک؛ تێر، خەستکراوە، ھەڵم یان گاز (ھەڵمی نەبینراو). سووتان دەتوانێت گەردیلەکان (کاربۆن/دووکەڵ و خۆڵەمێش) ئازاد بکات ھەروەھا ئەو گەردانەی کە نیتریت و سۆلفایت پێکدەھێنن کە پی ئێچی ئاوی بەرگەھەوا کەمێک یان بە زیان کەم دەکەنەوە لە ناوچە زۆر پیشەسازییەکاندا کە ئەمە وەک پیسبوونی ھەوا پۆلێن دەکرێت و دەتوانێت دیاردەی بارانی ترش دروست بکات، پی ئێچێک نزمتر لە پی ئێچی سروشتی ٥.٥٦. کاریگەرییە نەرێنییەکانی بەرھەمە لاوەکییەکانی سووتان کە بۆ ناو ھەڵمی بەرگەھەوا دەردەچن دەتوانرێت بە بەکارھێنانی تاوەری پاککەرەوە و ئامرازی فیزیایی تر لاببرێن، پیسکەرە گیراوەکان دەکرێت پرۆسە بکرێن بۆ بەرھەمێکی لاوەکی بەنرخ. سەرچاوەکانی ھەڵمی ئاوی بەرگەھەوا بریتین لە تەنە ئاوییەکان (ئۆقیانووسەکان، دەریاکان، دەریاچەکان، ڕووبارەکان، زۆنگاوەکان)، و ڕووەک لەسەر ڕووی ھەسارەکە، کە ترۆپۆسفێر شێدار دەکەن لە ڕێگەی پرۆسەکانی ھەڵمبوون و ترانسیپیرەیشنەوە، و کە کاریگەری لەسەر ڕوودانی دیاردەکانی کەشوھەوا ھەیە؛ گەورەترین ڕێژەی ھەڵمی ئاو لەو بەرگەھەوایەدایە کە نزیکترینە لە ڕووی زەوییەوە. پلەی گەرمی ترۆپۆسفێر لە بەرزیی بەرزدا کەم دەکاتەوە لە ڕێگەی چینەکانی پێچەوانەبوونەوە کە لە ترۆپۆپاوزدا ڕوودەدەن، کە سنووری بەرگەھەوایە کە ترۆپۆسفێر لە ستراتۆسفێر جیا دەکاتەوە. لە بەرزییە بەرزترەکاندا، پلەی گەرمی نزمی ھەوا لە ئەنجامدا پەستانی ھەڵمی تێربوون کەم دەکاتەوە، کە بڕی ھەڵمی ئاوی بەرگەھەوایە لە ترۆپۆسفێری سەرەوەدا.

سەرچاوەکان

• بەشداربووانی ویکیپیدیا، «Troposphere»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ١٠ی ئازاری ٢٠١٨.