بەکارھێنەر:Shwana hanadny/خۆڵەپەتانێ
هانەی دن
[دەستکاری]گوندێکە دەکەوێتە ناوچەی ھەورامانی لهۆنەوە دەکەوێتە سەر ناحیەی بیارەوە سەر بە پارێزگای ھەڵەبجە لە سلێمانی کە بە شێوە زاری (ھەورامی) قسە دەکەن
ناوی ئەم گوندە بە شیوەزاری هەورامی دەبێت بە (هانۆ دنی).
ناوی ئەم گوندە (هانە) بە مانای کانی دێت (دن) بە 2بۆ3 مانا دێت لەوانە (یەک دانە،سەختی.دین).
ئەم گوندە مێژوەکەی دەگەرێتەوە بۆ پێش زایین.
ئەم گوندە 3 جار بە هۆکاری جیا جیا سوتێندراوە و وێران کراوە وە لە سالی حەفاتاکندا 125 خێزانی تێدا ژیاوە وە لە ئێستادا یەکێکە لەو گوندانەی کە ئاوە دانەو 35 خێزانی تێدا دەژی.
شوێنەکەی دەکەوێتە سەر سنووری (ئێران و ئێراق)ەوە، خالێکی سنوری لاوەکی تێدایە، شوێنێکی گەشتیاریە خەلکانێکی زۆر سەردانی ئەم ناوچەیە دەکەن کە چەند
سەیرانگایەک لە خۆ دەگرێت وەک (هەمە شوانە، شەلوان دڕ، هانە نەوە،هانەی تێ).
لە وەرزی بە هاردا بە تایبەت لە نەورۆزدا خەلکانێکی زۆر ڕو لە (دەرەو لێ) دەکەن کە یەکێکە لە ناوچە گاشتیاریەکانی ئەم گوندە.
وە لەروی هەلکەوتەوە چوار دەوری بە شاخی بەرز دەورە دراوە واک شاخەکانی (هەسون،شرام).
شاخی هەسون وەک بەرز ترین شاخی ناو چەی ھەڵەبجە دادەنرێت کە بەرزیەکەی 2605مەتر بەرزە لە ئاستی دەریا.
3 کانی لە ناو گوندەکەدا هەیە (هانە خواجە، هانە سیاوە،هانە سالار) سەرچاوەی ئاوی گوندەکە 3 کم دوورە لە گوندەکەوە کە دەکاتە کانی (هانە تایلە) کە پاک ترین ئاوە لەسەر ئاستی پارێزگای سلێمانی.
روبەرێکی فراوانی هەیە بۆ لە وەرگا و کشتوکال، چەندین بەرهەمی تێدا بەرهەم دێت وەک (گوێز، هەنار، هەنجیر،ترێ).
لەروی روبەرەوە بە سێیەم گەورەترین گوند دا دەنرێت لە ناحیەی بیارەدا.
لە ساڵەکانی هەشسەدەکان لەسەر دەستی ئەم 4 بنەمالەیە ئەوەدان کراوەتەوە :
- مينه كه محمد
- خواجه محمد
- خواجه رحمان
- شێخ قادر شێخ محمد
ئەفراسیاو بەگ هانەی دنی کە یەکێک بوە لەو کەسانەی کە لەم ناو چەیەدا دەسەلات دار بووە لەم گوندەدا ژیاوە و سنوری دەسەڵاتی فراوان کردوە تا ناوچەوی هەلەبجە .
لەبەر هەلکەووتە جوگرافیاکەی لەم ناو چەیەدا چەندەها جۆر ئاژەڵی کێوی هەن لەم ناوچەیەدا وەک:
وە لە سالی 1978 ئەم ناو چەیە لەلایەن رژێمی حیزبی بەعس چۆل کراوە کە تا ئێستا بە سەر ناوچەکەوە ئاسەوار بە جێ ماوە.
لە کاتی کەرەساتی کیمیابارانی ھەڵەبجە رژێمی حیزبی بەعس بۆ سەر ناوچەی هەلەبجە ئەم گوندەش بە بەش نەبوو لە زەرەر و زیانەکان، 37 کەس شەهید بون و چەندینی دیکە بریندار بون کە تاکو ئێستاش پێویستیان بە چارەسەری بەردەوام هەیە.
گۆرستانێکی هەیە کە مێژویەکی کۆنی هەیە، (بابا ناوس) کەسایەتییە ئاینیەکان کە لەم گۆرستانەدا نێژراوە.
چەندەها ئاسەواری کۆن لە خۆ دەگرێت ئەم ناوچەیە کە ئەوە نیشان دەدات کە مێژویەکی زۆر کۆنی هەیە ئەم ناوچەیە و مرۆڤ گەل لە مێژە لەم ناو چەیە دەژین.
