بەنگڵەلیژە (روەک)
بەنگڵەلیژە، بە عەرەبی الباصول ناوی زانستى: Drimia maritima جۆرێکە لە ڕووەکی گوڵدار لە خێزانی Asparagaceae, ژێر خێزانی Scilloideae (پێشتر خێزانی Hyacinthaceae). ئەم جۆرە بە چەندین ناوی باو ناسراوە : پیازى بەرازى (خوگانە)[١] پیازی دەریایی, پیازى سور و پیارۆڵ (یان باسۆڵ) چونکە گوڵی ڕەنگ سوور بەرهەم دەهێنێت لەبری سپی. [٢] زێدى باشووری ئەوروپا و ڕۆژئاوای ئاسیا و باکووری ئەفریقایە. لە چیاکانى کوردستانیش هەیە.
وەسف[دەستکاری]
ئەم ڕووەکە لە تۆپک (گۆپک)ێکى گەورەوە گەشە بکات تا دەگاتە ٢٠ سانتیمەتر پانى و کێشی یەک کیلۆگرام . ڕەنگە چەندین تۆپک (گۆپکە)ى بە کۆمەڵ گەشە بکەن و بەزۆری تەنها لە ژێر ڕووی خاکەکەدا بن. لە بەهاردا هەر گۆپکەیەک کولیلکێک بەرهەم دەهێنێت کە نزیکەی دە گەڵاـ درێژی هەریەکەیان دەگاتە مەترێک. ڕەنگیان سەوزی تۆخ و لە پێکهاتەدا چەرمین.
ژینگە[دەستکاری]
بێجگە لە ناوچە وشکانیە بەرزەکانى وەک هەرێمى زاگرۆس، ئەم ڕووەکە لە شوێنی نیشتەجێبوونی بەردینی کەنار دەریاکانیش گەشە دەکات، بە تایبەت لە حەوزی دەریای ناوەڕاست, . لە شوێنی کراوە و لە شوێنە زۆر سێبەرەکاندا گەشە دەکات. خووی بەرهەمهێنانی گەڵا لە بەهاردا و گوڵ لە پاییزدا خۆ گونجاندنێکە لەگەڵ کەشوهەوای دەریای ناوەڕاستی ، کە هاوینى گەرم و وشکە.
بەکارهێنان[دەستکاری]
ئەم ڕووەکە وەک ژەهر و وەک چارەسەری دەرمانی بەکارهاتووە. پێکهاتە چالاکە سەرەکییەکان بریتین لە گلایکۆسایدەکانی دڵ ، لەوانەش بوفادینۆلیدەکانی ناوازە وەک گلوکۆسیلارین A، پرۆسیلاردین A ، سیلارین A، سیلیگلۆکۆساید و سیلیفایۆساید. ڕووەکەکە دەتوانێت ڕێژەی گلایکۆسایدی دڵی هەبێت کە دەگاتە ٣٪. Scilliroside, گرنگترین پێکهاتە ژەهراویەکان، لە هەموو بەشەکانی ڕووەکەکەدا هەیە. [٣] گەڵا پانەکانی ئەم ڕووەکە کاتێک بە تەواوی وشک دەبنەوە ژەهراویبوونیان لەدەست دەدەن و لەلایەن ئاژەڵ و مەڕوماڵات دەخورێن. [٤] لە فەلەستین ، جووتیارانی عەرەب ئەو ڕووەکە بەکاردەهێنن وەک ناوبڕ بۆ سنووری زەوییە کشتوکاڵییەکانیان، بەهۆی تایبەتمەندییە جیاوازەکانی ڕووەکەکە. لاى گوڵفرۆشەکان بۆ رازاندنەوە و جوانکارى هەیە.
دەرمانسازی[دەستکاری]
ئەم جۆرە لە کۆنەوە وەک ڕووەکێکی دەرمانی بەکارهاتووە. لە سەدەی ١٦ی پێش زاییندا ئاماژەی پێکراوە کە یەکێکە لە کۆنترین دەقە پزیشکییەکانی میسری کۆن . [٥] فیساگۆرس لە سەدەی شەشەمی پێش زایین لەسەری نووسیوە. [٦] هیپۆکراتس بۆ چارەسەرکردنی زەردوویی و تەشەنوج و تەنگەنەفەسی بەکاری هێناوە . [٢] هەروەها تیۆفراستۆس ئاشنای بوو. [٥] بەکارهێنانی سەرەتایی دەرمانی وەک چارەسەرێک بوو بۆ ئاوسان,. تێکەڵەى بەنگڵەلیژە و سرکە بۆ چەندین سەدە چارەسەرێکی باو بوو. [٧] هەروەها ئەم ڕووەکە وەکو دژەقەبزى و دژەبەڵغەم بەکاردەهێنرا . [٢]
ژەهر[دەستکاری]
هەروەها ئەم ڕووەکە وەک ژەهر بەکارهێنراوە . زۆر تاڵە، بۆیە زۆربەی ئاژەڵەکان خۆیان لێی بەدوور دەگرن. بەڵام مشکەکان بە ئامادەیی دەیخۆن، و پاشان بەدەست سیلیرۆسایدی ژەهراوی دەمێننەوە. ئەمەش وایکردووە ئەم ڕووەکە ببێتە مێشوولەکوژێکی بەناوبانگ بۆ ماوەی نزیکەی ئەو ماوەیەی کە وەک دەرمان بەکاردەهێنرێت.
گەلەری[دەستکاری]
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ پێگەى مێژوەرد (لە فێسبووک): گژوگیاو دار و دەوەن، ماجد ٢٠٢٣
- ^ ئ ا ب Drimia maritima (maritime squill).
- ^ Metin, M. and B. Bürün. (2010).
- ^ Shmida, Avi (2005). MAPA's Dictionary of Plants and Flowers in Israel (بە عیبری). Tel-Aviv: MAPA Publishers. p. 55. OCLC 716569354.
- ^ ئ ا Gentry, H. S., et al. (1987).
- ^ Hollman, A. (1992).
- ^ Stannard, J. (1974).
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە بەنگڵەلیژە (روەک) تێدایە. |