وتار

وتار (بە ئینگلیزی: Article (publishing)) کارێکی نوسراوەیە کە بە شێوەی چاپ یان ئەلکترۆنیدا بڵاو کراوەتەوە. لەوانەیە بۆ مەبەستی بڵاوکردنەوەی ھەواڵ، ئەنجامەکانی توێژینەوە، شیکردنەوەی ئەکادیمی، یان دیبەیت و گفتوگۆ بێت.

وتارەکانی ھەواڵ

لە وتارێکی ھەواڵدا باس لە ھەواڵەکانی ئێستا یان ئەم دوایییە دەکات دەربارەی بەرژەوەندیی گشتی یان ڕۆژانە یان لە بابەتێکی دیاریکراودا (وەک گۆڤارەکانی ھەواڵی سیاسی یان بازرگانی، ھەواڵنامەکان یان ماڵپەڕەکانی ھەواڵی تەکنۆلۆژیا).

بابەتێکی ھەواڵ دەتوانێت حسابی شایەتحاڵەکانی ڕووداوێک بگرێتەوە. دەتوانێت وێنە، حیساب، ئامار، ھێڵکاری، بیرکەوتنەوە، چاوپێکەوتن، ڕاپرسی، دیبەیت لەسەر بابەتەکە و ھتد لەخۆ بگرێت. سەردێڕەکان دەتوانن بەکار بھێنرێن بۆ سەرنجدانی خوێنەر لەسەر بەشێکی تایبەت (یان سەرەکی) لە وتارەکە. ھەروەھا نووسەر دەتوانێت ڕاستییەکان و زانیاری ورد بدات بە دوای وەڵامدانەوە بۆ پرسیاری گشتی وەک کێ، چی، کەی، لە کوێ، بۆچی و چۆن.

سەرچاوە وەرگیراوەکان ھەروەھا دەتوانن یارمەتیدەر بن. ھەروەھا سەرچاوەکان بۆ خەڵک دەکرێت لە ڕێگەی حسابی نووسراوی چاوپێکەوتن و دیبەیتەکانەوە بکرێت کە ڕاستی زانیاریی نووسەر و پشتبەستنی سەرچاوەکەی پشتڕاست دەکاتەوە. نووسەر دەتوانێت ئاراستەکردنەوە بەکاربھێنێت بۆ دڵنیابوون لەوەی کە خوێنەر بەردەوام دەبێت لە خوێندنەوەی وتارەکە و سەرنجی خۆی ڕابکێشێت بۆ وتارەکانی تر. بۆ نموونە، دەستەواژەکانی وەک "بەردەوام بوون لە لاپەڕەی ٣" دووبارە ئاڕاستەکردنەوەی خوێنەر بۆ لاپەڕەیەک کە تێیدا وتارەکە بەردەوام بێت.

توخمەکانی وتارێکی ھەواڵ

سەردێڕ

سەردێڕ دەقێکە لە سەرووی وتارێکی ڕۆژنامەوە، بابەتەکەی نیشان دەدات. سەردێڕ سەرنجی خوێنەر ڕادەکێشێت و بە باشی پەیوەندی بە بابەتەکەوە ھەیە. سەردێڕی مۆدێرن بە شێوەیەکی ئاسایی بە شێوازێکی کورتکراوە نوسراون کە زۆرێک لە توخمەکانی ناپێویستی ڕستەیەک تەواو لادەبەن.

سەرنووسەر و ڕۆژنامەوانان زۆرجار ئایدیۆلۆژیایەکیان ھەیە دەربارەی ئەو جۆرە چیرۆک و بابەتە ھەواڵانەی کە ھەڵیان دەبژێرن بۆ نووسین. ئەو بابەت و کێشانەی کە بە دراماتیکی و تراژیدی دادەنرێت، بە بەھایەکی ھەواڵی سەرەتایی دادەنرێت. لەبەر ئەوە، تاوان، بەتایبەتیی تاوانی توندوتیژ، لە ڕاستیدا بە جێی ھەواڵ دادەنرێت.

لەکاتێکدا ھەندێک لە ڕۆژنامەکان، وەک خشتە، ھەوڵ دەدەن ھەستێکی زۆر تێکەڵ بکەن بۆ ڕاکێشانی خوێنەر. ئەوان چیرۆکەکان ڕادەکێشن دەربارەی ئابڕووچوون و تاوان و توندوتیژی، بەھەمان شێوە بە پرەنسیپی «ئەگەر خوێنی لێ ببارێت، بەڕێوەی دەبات». ئەل گۆری جێگری سەرۆکی پێشووی ئەمریکا لە میانەی وتارێکدا لە ساڵی ٢٠٠٥ ڕوونکردنەوەی خۆی پێشکەش کرد:

ڕاگەیاندنی بەردەوامیی ھەڵمەتە سیاسییەکان سەرنج دەخاتە سەر «پێشبڕکێی ئەسپ» و کەمێکی تر و ئەو بیرکارییە ناسراوەی کە زۆربەی ھەواڵی تەلەڤیزیۆنی ناوخۆیی ڕێنوێنی دەکات ئەوەیە: «ئەگەر خوێنی لێ بێت، ئەوە بەڕێوەی دەبات.» کە ھەندێک لە ڕۆژنامەنووسانی دڵڕەق زیادی دەکەن «ئەگەر بیری لێ بکاتەوە، بۆنی ناخۆشی لێ دێت».

سەرە لاوەکی

سەردێڕی ژێردەستە، ناسراوە بە سەرێکی لاوەکی، تایبەتمەندییەکی ستانداردی دەقی ھەواڵەکانە. لە ھەواڵەکانی ئۆنلاین، سەرە لاوەکییەکانیش جاروبار لە لاپەڕەکانی وێبی وتاردا دەدۆزرێنەوە. لە ھەندێک حاڵەتدا، دوو سەرە لاوەکی ھەیە. زۆرێک لە وتارە ئۆنلاینەکان ھەروەھا وێنەیەکی ژێر ناونیشانی ژێرەوەیان ھەیە. سەردێڕ و سەرە لاوەکییەکان و سەردێڕییەکان چەندین ئاستی پوختەی وتارەکە دابین دەکەن کە ھەمان زانیاریی چاک دەکاتەوە و ھەروەھا وردە وردە پەرە بە چیرۆکەکە دەدات بە ناساندنی ھەندێک زانیاریی نوێ.

ھێڵی لاوەکی

ھێڵی لاوەکی ناو و پێگەی نووسەر دەدات، لەگەڵ کاتی نووسینی وتارەکە.

ڕابەری وتار

ئامانجی بەشی ڕابەری (lead) ئەوەیە کە سەرنجی خوێنەر بگرێت و بیرۆکە سەرەکییەکانی چیرۆکەکە کورت بکاتەوە. ئەم ھێڵە کراوەیە مەبەست لێی ڕاکێشانی خوێنەرە بۆ ناوەڕۆکی وتارەکە. ڕابەری بابەتەکە دادەمەزرێنێت و خوێنەر بەرەو وتارەکە ڕابەری دەکات.

لە چیرۆکێکی ھەواڵدا، پەرەگرافی ناساندن گرنگترین ڕاستییەکان دەگرێتەوە، ھەروەھا وەڵامی پرسیارە سەرەکییەکانیش دەداتەوە: کێ، چی، لە کوێ، کەی، بۆچی و چۆن. لە چیرۆکێکی تایبەتدا، نووسەرەکە لەوانەیە بە بەکارھێنانی بابەتێکی سەرنجڕاکێش وەک چیرۆکێک، لێدوانێکی سەرسووڕھێنەر یان دەستپێکەر، گشتاندن، زانیاریی پاک، وەسف، وتە، پرسیارێک یان بەراوردێک، وتارەکە دەس پێ بکات.

دەقی سەرەکی

بۆ چیرۆکی وتاری ھەواڵەکە، وردەکاری و درێژەدانی ھەواڵەکە لە دەقی سەرەکییەکەیدا دیارە و بە نەرمی بەرەو پێش دەچێ. وتە بەکاردێت بۆ زیادکردنی بەرژەوەندی و پشتگیری بۆ چیرۆکەکە. زۆربەی چیرۆکە ھەواڵییەکان بە بەکارھێنانی ئەو شتەی پێی دەوترێت ھەڕەمی ھەڵگەڕاو پێکدێن. وتارێکی تایبەت دوای فۆرماتێک دەکەوێت کە گونجاوە بێ بۆ جۆری وتارەکە. پێکھاتەکان بۆ وتارە تایبەتەکان لەوانەیە ئەمانە لەخۆ بگرێت، بەڵام سنووردار نین پێی:

• کاتی یان کرۆنۆلۆجی - کە وتارەکە لەوانەیە بە شێوەیەک لە شێوەکان چیرۆک بێت.
• ھۆکار و کاریگەری - لەو شوێنەی کە ھۆکار و دەرەنجامەکانی ڕووداوێک یان پڕۆسەیەکە دەکۆڵرێتەوە.
• پۆلێنکردن - ئەو شوێنەی کە بەندەکان گرووپ کراون لە وتارێک بۆ یارمەتیدان لە تێگەیشتن.
• بەراوردکردن - لەو شوێنەی کە دوو یان زیاتر بڕگە بە شانی یەکتر تاقی دەکرێنەوە بۆ پیشاندانی لێکچوون و جیاوازییەکان.
• لیست - ئایتمێک بۆ بابەتی سادەی زانیاری
• پرسیار و وڵام دانەوە- وەک چاوپێکەوتن لەگەڵ کەسێکی بەناوبانگ یان یاخی

تێکڕای درێژی وتارە ھەواڵییەکە دەتوانێت لە ھەر شوێنێک بێت لە نێوان ٢٠٠ بۆ ٨٠٠ وشە، بە تێکڕایی نزیکەی ٥٠٠ وشەکان. لەگەڵ ئەوەی کەمتر، دروستکردنی چیرۆکێک زەحمەتە، بەڵام لەگەڵ ئەوەی زیاتر، زەحمەتە زانیاریی نوێ و تازە بخرێتە ناو پارچەکەوە وتارەکە دەبێت بەردەوام سەرنجی خوێنەری بگرێت.

ئەنجام

ئەنجامەکە پاشکۆیەکی کورتە لە کۆتاییی وتارێکی ھەواڵدا کە ھەموو شتێک لە وتارەکە کورت دەکاتەوە. ئەمە لەوانەیە بریتیی بێت لە وتەیەکی داخستن، دیمەنێکی وەسفی، شانۆیەک لەسەر ناونیشان یان ڕابەری، کورتە وتەیەک یان بیروڕای تایبەتیی نووسەر لەسەر بابەتەکە. ئامانجەکە ڕاکێشانی سەرنج و خوێندنەوەی ماددە گرنگەکانە لە وتارەکەدا.

تایبەتمەندییەکانی وتارە ھەواڵییە باشەکان

وتارەکە عادەتەن دەربارەی بابەتێکی تەواو پێناسەکراو یان ئەو بابەتانەیە کە بە شێوەیەک پێکەوە گرێدراون، وەک ڕاپۆرتی ڕاستەقینەی ڕووداوێکی بەنرخ. نووسەری وتارێکی بە باشی نووسراوە بابەتییە و ھەموو لایەک بۆ یەک بابەت نیشان دەدات سەرچاوەکانی چیرۆکی ھەواڵ دەبێت بناسرێنەوە و جێی متمانە بن. تەکنیکی «پیشان بدە، مەڵێ جێبەجێکراوە» بە کار دێت.

جۆرەکانی تری ھەواڵەکان

• ڕۆژنامەکان، کاغەزەکان - بڵاوکراوەیەکی ڕۆژانە یان ھەفتانە لەسەر شیتەکانی تاوکراو. ھەواڵ و وتار و ڕیکلامی تێدایە
• شەخسی - کورتە وتارێکی ڕۆژنامەیی دەربارەی کەس یان گرووپێکی تایبەت
• شریتی لاوەکی - کورتە چیرۆکێکی ھەواڵ کە پێشنیاری تێبینیی لاوەکی دەکات لەسەر چیرۆکێکی ڕەسەن

نووسین

بڵاوکراوەکان بە چەندین شێوازی جیاواز وتار وەردەگرن:

• ستافی نووسراو - وتارێک لەوانەیە لەلایەن کەسێکەوە بنووسرێت لە ستافی بڵاوکراوەکە.
• تەرخان کراوە - نووسەرێکی ئازاد لەوانەیە داوا بکرێت وتارێک لەسەر بابەتێکی دیاریکراو بنووسێت.
• بێ مەبەست - بڵاوکراوەیەک لەوانەیە کراوە بێت بۆ وەرگرتنی دەستنووسەکانی وتار لە نووسەرانی ئازاد.

جۆرەکانی دیکەی وتارەکان

• پەڕەی ئەکادیمی - وتارێکە کە لە ڕۆژنامەیەکی ئەکادیمیدا بڵاوکراوەتەوە. بارودۆخی ئەکادیمییەکان زۆرجار پەیوەستە بە ژمارەی ئەو بابەتانەی بڵاویان کردووەتەوە و ژمارەی ئەو کاتانەی کە وتارەکانیان لەلایەن نووسەرانی وتارەکانی ترەوە باسکراون.
• بلۆگ - ھەندێک لە وتارەکانی بلۆگ وەک بابەتی گۆڤار یان ڕۆژنامەن. ئەوانی تر زیاتر وەک نووسین لە گۆڤارێکی تایبەتیدا دەنووسرێن
• وتاری ئینسایکلۆپیدیا - لە ئینسایکلۆپیدیا یان کارەکانی تری سەرچاوە، وتارەکە بەشی سەرەکیی ناوەڕۆکە. داڕشتن لەگەڵ پەڕەی ئەکادیمیدا ھەندێک تێکەڵە.
• وتاری ئەدەبی (Essay)- ھەندێ لە وتارەکان تێکەڵی پەڕەی ئەکادیمی بوون. وتارەکە پێکھاتەیەکی ئەدەبییە کە بۆ بابەتێکی دیاریکراو شیدەکرێتەوە و گفتوگۆی لەسەر دەکرێت.
• لیست - وتارێک کە ناوەڕۆکی سەرەکیی لیستییە.
• وتاری بەبازاڕکردن - ناوەڕۆکێکی زۆر باریک کە دیزاین کراوە بۆ ڕاکێشانی خوێنەر بۆ وێبسایتێک یان بەرھەمێکی بازرگانی.
• پۆرترێت - پۆرترێتی کەسێک (وتار).
• پەڕەی زانستی - وتار لە گۆڤارێکی زانستیدا بڵاو کرایەوە.
• وتاری ئاخاوتنی - وتارێک کە وەک تۆمارێکی دەنگی بەرھەم ھاتووە، ھەروەھا پێی دەوترێت پادکست.
• وتاری یوزنێت - پەیامێکی شێوازی ئیمەیل نێردراوە بۆ گرووپێکی ھەواڵی یۆزنێت بە چاودێرyی کراوە یان کۆنترۆلنەکراو.

پرسەکانی ھاوپیشەکان

• وتاری ئەلکترۆنی
• پەڕەی زانستی
• وتاری زانستی