بانکی نیشتیمانیی ئێران

بانکی نیشتمانی ئێران دووەم گەورەترین بانکی ئێرانە کە لەدوای بانکی سێپە دووەم گەورەترین بانکی بازرگانیی دەوڵەتی ئێرانە. ئەم بانکە لە نێو ھەموو بانکەکانی ئێراندا زۆرترین سامان و سەروەت و سامانی ھەیە. ساڵی ٢٠١٥ وەک گەورەترین کۆمپانیای ئێرانی لە ڕووی داھاتی ساڵانە بە داھاتی ٣٦٤ ملیار و ٦٥٧ ملیارد تمەن ناسێنراوە. ئەم بانکە پێش یەکگرتنەوەی بانکە سەربازییەکانی ئێران و گەڕانەوەی ئەم پێگەیە بۆ بانکی سپێ ، گەورەترین بانکی جیھانی ئیسلامی و ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست بوو. تا کۆتایی ساڵی دارایی ٢٠١٥، بانکی نیشتمانی ئێران بە پشتبەستن بە بڕی سەروەت و سامان وەک گەورەترین بانکی ئێران ناسێندرا، کە سامانی پاکی ٧٦٬٦ ملیار دۆلار و تۆڕێکی فراوانی ٣٣٢٨ لقی بانکی ھەبوو. براندی بانکی نیشتمانی ئێران لە دەیەمیین فێستیڤاڵی نەتەوەیی پاڵەوانانی پیشەسازی ئێران لە ساڵی ٢٠١٣ وەک یەکێک لە ١٠٠ براندە سەرەکیییەکانی ئێران ناسێندرا. بانکی مێلی خاوەنی ٣٣٢٨ لقی چالاکە لە وڵات و ١٤ لقی چالاک و ٤ کۆمپانیای لق لە دەرەوەی وڵات و ١٨٠ کەوانتەر. یەکەم بەڕێوەبەری کارگێڕی بانکی نیشتمانی ئێران کورت لینیدنبلاتی ئەڵمانی بوو و یەکەمین نووسینگەی نوێنەرایەتی بانکی دەرەوەی وڵات لە ساڵی ١٣٢٧ لە شاری ھامبۆرگ دامەزرا.

مێژوو

دامەزراندنی بانکێکی نوێ بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٢٥٨ی زایینی، دە ساڵ پێش دامەزراندنی بانکی شاھی، لەلایەن محەممەد حەسەن ئەمین ئەلزەرب، یەکێک لە پارەگۆڕە گەورەکانی تاران، بۆ ناسر ئەلدین شا قاجار پێشنیار کرا، بەڵام ئەمە پێشنیارەکە بە دەستێوەردانی ئەو وڵاتانەی کە ئێران و بریکارەکانیان کۆنترۆڵکردبوو، کرا. دوای دامەزراندنی دەستوورگەرایی، لە ٢٣ ئابان ١٢٨٥، میرزا ئەبولقاسم نەسیرول مەلیک، وەزیری دارایی مزەفەرەدین شا، لە ئەنجومەنی نیشتمانی دەرکەوت و ئاگاداری لە دۆخی ناسەقامگیری دارایی وڵات و پێشنیاری کرد کە حکوومەت قەرزێک لە وڵاتانی ئەورووپا وەربگرێت بۆ چارەسەرکردن ئەم کێشەیە، کە لەلایەن نوێنەرانەوە بە توندی دژایەتی کرا. ئەو ھەستە نەتەوەیییەی کە بەھۆی قەرزەکانی ڕابردوو و ھەڵسوکەوتی بانکە بیانییەکانەوە ئازاری پێگەیشتبوو، وروژێنەر بوو، نوێنەرانی خەڵک داوای دامەزراندنی بانکی نیشتمانییان کرد بە مەبەستی بڕینی کاریگەریی سیاسی و ئابووری بانکە بیانییەکان و گەڕاندنەوەی دۆخی دارایی لە گەنجینەی، لەکاتێکدا دژایەتی قەرزکردنی دەرەکییان دەکرد، و کۆمەڵێک بازرگان و پارەگۆڕەکان بەڵێنیان دا بەشداری لەم بانکەدا بکەن. نوێنەران لە ٩ی کانوونی یەکەمی ھەمان ساڵ ڕێککەوتن لەسەر دامەزراندنی بانکێک کە بتوانێت سوودی بۆ وڵات بگەیەنێت و بە پارەی دانراوی خەڵک کاربکات بۆ بەرژەوەندی وڵات و گەل. ھەواڵی دامەزراندنی بانکی نیشتمانی بە سەرمایەی پازدە ملیۆن (سی کرۆر) کە دەتوانرێت بۆ پەنجا ملیۆن تۆمان زیاد بکرێت، بە دڵخۆشی ھەموو میللەت کۆبووەوە، بەڵام گۆڕانکارییە کتوپڕەکانی دۆخی سیاسی و بەستنی ڕێککەوتنی ساڵی ١٩٠٧ی نێوان حکوومەتەکانی ڕووسیا و ئینگلتەرا و دابەشبوونی ئێران بەسەر کایەی نفوزی خۆیاندا، ھەروەھا سەرەتای جەنگی جیھانی یەکەم و ھاتنە ناوەوەی ھێزە داگیرکەرەکان بۆ ناو ئێران، ھەموو ھەوڵەکانی بۆ دامەزراندنی بانکی نیشتمانی پووچەڵ و پووچەڵ کرد و ئەم خەونەی گەلی گەورە بۆ ساڵانێک دواخرا. دوای کۆتایی ھاتنی جەنگی جیھانی یەکەم و کودەتای سێیەمی ئازاری ١٢٩٩ کە نەزمێکی نوێ حوکمڕانی کرد و وڵات سەقامگیر بوو، ئارسەر میلسپۆ وەک ڕاوێژکاری دارایی ئەمریکی بانگھێشت کرا بۆ ڕێکخستنی دۆخی دارایی ئێران. ئەمجارەیان پلانی دامەزراندنی بانکی نیشتمانی داڕشت و پێشنیاری بۆ حکوومەت کرد. لەسەر بنەمای ئەم پێشنیازە، لە ساڵی ١٣٠٥ بە پەسەندکردنی یاساکانی فرۆشتنی خەلساجات (مڵک و ماڵی دەوڵەت) و گەوھەرەکانی دەوڵەت، سەرمایەی پازدە ملیۆن تەمان درا بە ئەنجومەنی نیشتمانی بۆ دامەزراندنی بانکی پێشبینی نیشتمانی و پڕۆژە یاسایەک بۆ... دامەزراندنی ئەم بانکە کە لە ١٤ی ئایاری ١٣٠٦ پەسەند کرا. پەسەند کرا. لە سەرەتادا بڕیار بوو بۆ دامەزراندنی ئەو بانکە ڕاوێژکارە ئەمریکییەکان بەکاربھێنرێن، بەڵام دوای چەند مانگێک، حکوومەت بڕیاریدا کە ڕاوێژکارەکان خەڵکی ئەڵمانیا یان سویسرا بن و بە بڕیارنامەیەک لە ١١ی تشرینی دووەمی ١٣٠٦، بڕیارەکەی پێشووی ھەموارکردەوە بڕیار. ھەروەھا میساقی بانکەکە لە ١٤ی گەلاوێژی ١٣٠٧ لەلایەن کۆمیسیۆنی دارایییەوە پەسەند کرا و ڕۆژی سێشەممە ٢٠ی ڕەزبەری ١٣٠٧ بانکی نیشتمانیی ئێران بە فەرمی لە تاران دەستی بە کارەکانی کرد.