کێشی ئەتۆمی

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە

کێشی ئەتۆمی (بە ئینگلیسی : Atomic mass) بریتییە لە کێشی ئەتۆمەکانی توخمێکی کیمیایی لەچاو ١/١٢ کێشی ئیزۆتۆپی کاربۆنی دوازدە (١٢ C) کە یەکە .

کیمیازانان لە سەدەکانی ١٨ و ١٩ زایینیدا توانییان بە تاقی کردنەوە،، ڕێژەی کێشی زۆربەی توخمە ناسراوەکان ئەندازە بگرن. ئەم ئەزموونانە دەریان خست بۆ وێنە کێشی ئەتۆمێکی ئۆکسجین ١/٣٣ ھێندەی کێشی ئەتۆمێکی کاربۆن و کێشی ئەتۆمێکی کەلسیۆم ٢/٥ ھێندەی کێشی ئەتۆمێکی ئۆکسجینە. بەکار ھێنانی ئەم ڕێژانە لە حیساباتی تاقیگەیی تا ڕادەیەکی زۆر دژوار بوو. بەم بۆنەوە، زانیاران ناچار بوون کێشێکی تایبەت بدەن بە توخمێکی دەسنیشانکراو و پاشان بە یارمەتی ڕێژە تاقی کراوەکان، کێشی توخمەکانی تر ئەندازە بگرن. لە ئەنجامدا زۆرترین ئیزۆتۆپی کاربۆنی ١٢ بۆ ئەم مەبەستە ھەڵبژێردرا.

ئەتۆمی کاربۆنی١٢ لە ناوکی خۆیدا ٦ پرۆتۆن و ٦ نۆترۆنی ھەیە. زانایان کێشی ئەم ئەتۆمەیان ١٢/٠٠٠ی ڕێک دانا، بەم پێیە ئەتۆمی ئۆکسجین کە ڕێژەی کێشەکەی ١/٣٣ ھێندەی کێشی ئەتۆمی کاربۆنە، کێشەکەی دەبێتە ١٦/٠٠٠. کێشی ئەتۆمی توخمەکانی تریش بەم شێوە ئەندازە دەگیرێت.

یەکەی کێشی ئەتۆمی[دەستکاری]

لە بەر ئەوەی کێشی ئەتۆمەکان ڕێژەییە، یەکەیەکی گونجاوی بۆ دەسنیشان ناکرێت، بەم بۆنەوە کیمیازانان بۆ کێشی ئەتۆمی،amu یان ھەڵبژارد کە کورتکراوەی (atomic mass unit) واتە یەکەی کێشی ئەتۆمی. یەک ( amu) بەرابەرە لەگەڵ ١/١٢ کێشی ئەتۆمی کاربۆنی١٢ یە.

بەم گوێرە، کێشی پرۆتۆن و نۆترۆن نزیک بە 1 amuە، لە حاڵێکدا کە کێشی ئێلێکترۆن نزیک بە١/٢٠٠٠ (یەک لە دووھەزار)amu ە.
چونکوو کێشی پرۆتۆن و نۆترۆنەکان یەکسانە (1 amu)، دەتوانین لە ڕووی کۆی ھەژماریان لە ئەتۆمێکدا، کێشی ئەو ئەتۆمە بەدەست بھێنین. بۆ وێنە: کێشی یەکێک لە ئیزۆتۆپەکانی لیتیۆم کە ٣پرۆتۆن و ٤نۆترۆنی ھەیە، دەکاتە 7/000 amu.

بوونی ئیزۆتۆپی جۆراوجۆر بە ڕێژەی جیاواز لە توخمە کیمیاییەکاندا، بووە ھۆی داھێنانی دەستەواژەی کێشی ئەتۆمی نێوانە بۆ گوزارشت کردن لە کێشی ئەتۆمی نموونە سروشتییەکان.

سەرچاوە[دەستکاری]