کۆماری ئیرلەندی
| کۆماری ئیرلەندی | |
|---|---|
| دامەزران | ٢١ی کانوونی دووەمی ١٩١٩ |
| ناو بە زمانی فەرمی | Poblacht na hÉireann |
| زمانی فەرمی | زمانی ئیری |
| کیشوەر | ئەورووپا |
| پایتەخت | دبلن |
| شێوەی بنەڕەتیی حکوومەت | پەرلەمانی کۆماری |
| ئەنجومەنی یاسادانەر | Dáil Éireann |
| دانیشتووان | ٤٬٤٠٠٬٠٠٠ |
| دراو | پاوەندی ستەرلینگی |
| لە پێش | شانشینی یەکگرتووی بەریتانیا و ئێرلەندا |
| گۆڕدراوە لەلایەن | Irish Free State |
| جێگەی دەگرێتەوە | شانشینی یەکگرتووی بەریتانیا و ئێرلەندا |
| زمانەکان | زمانی ئینگلیزی، زمانی ئیری |
| کۆتاییھاتن | ٦ی کانوونی یەکەمی ١٩٢٢ |
| ڕووبەر | ٨٤٬١١٦ کیلۆمەتر چوارگۆشە |
| وەسفی ئاڵا | flag of Ireland |
| وەسفی نیشان | Coat of arms of Ireland |
| Item disputed by | حکوومەتی شانشینی یەکگرتوو |
| Statement supported by | Irish republicanism |
کۆماری ئایرلەندا (Poblacht na hÉireann یان Saorstát Éireann)[١] دەوڵەتێکی شۆڕشگێڕی دان پێدانەنراو بوو کە لە مانگی کانوونی دووەمی ١٩١٩ سەربەخۆیی خۆی لە شانشینی یەکگرتووی بەریتانیای مەزن و ئیرلەند ڕاگەیاند.[٢] کۆمارەکە داوای دەسەڵاتی بەسەر ھەموو دوورگەی ئایرلەندادا دەکرد، بەڵام لە ساڵی ١٩٢٠ کۆنترۆڵی کرداریی سنووردار بوو بۆ تەنھا ٢١ لە ٣٢ ویلایەتی ئایرلەندا،[٣] و ھێزەکانی دەوڵەتی بەریتانیا لە بەشێکی زۆری باکووری ڕۆژھەڵات، ھەروەھا کۆرک، دبلن و شارە گەورەکانی تر بوونیان ھەبوو. کۆمارەکە لە ناوچە گوندنشینەکاندا بەھێزتر بوو، و لە ڕێگەی ھێزە سەربازییەکانییەوە توانی کاریگەری لەسەر دانیشتووانی ناوچە شارنشینەکان دابنێت کە ڕاستەوخۆ کۆنترۆڵی نەدەکردن.
سەرەتاکانی دەگەڕێتەوە بۆ ڕاپەڕینی جەژنی پاک لە ساڵی ١٩١٦، کاتێک کۆماریخوازانی ئایرلەندی دەستیان بەسەر چەند شوێنێکی سەرەکی لە دوبلن داگرت و کۆماری ئایرلەندایان ڕاگەیاند.[٤] ڕاپەڕینەکە سەرکوت کرا، بەڵام ڕزگاربووان لەژێر پارتی چاکسازیکراوی شین فێن یەکیان گرت بۆ ھەڵمەتکردن بۆ کۆمارێک. پارتەکە زۆرینەیەکی ڕوونی کورسییە بێ کێبڕکێیەکانی لە ھەڵبژاردنی گشتی ١٩١٨ بەدەستھێنا، و یەکەم دایلی (پەرلەمانی) ئایرلەندای لە دوبلن لە ٢١ی کانوونی دووەمی ١٩١٩ پێکھێنا. پاشان کۆماریخوازەکان حکوومەتێک، سیستەمێکی دادگا و ھێزێکی پۆلیسیان دامەزراند. لە ھەمان کاتدا، خۆبەخشە ئایرلەندییەکان، کە کەوتنە ژێر کۆنترۆڵی دایل و بە سوپای کۆماری ئایرلەندی ناسران، دژی ھێزەکانی دەوڵەتی بەریتانیا لە شەڕی سەربەخۆییی ئیرلەندا جەنگان.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ Laffan، Michael (1999). The Resurrection of Ireland. Cambridge University Press. لاپەڕە ٣٥٠. ژپنک ٩٧٨-١-١٣٩-٤٢٦٢٩-٩. لە ٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ ھێنراوە.
- ^ Kautt، William Henry (١٩٩٩). The Anglo-Irish War, 1916–1921: A People's War. Greenwood Publishing Group. لاپەڕە ٧١. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٧٥-٩٦٣١١-٨. لە ٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی ئەیلوولی ٢٠١١ ھێنراوە.
- ^ M.E. Collins, Ireland, p. 252.
- ^ Berresford Ellis، Peter (1985). The Celtic Revolution: A Study in Anti-imperialism. Talybont: Y Lolfa. لاپەڕە ١٠١–١٠٢. ژپنک ٠-٨٦٢٤٣-٠٩٦-٨. لە ٢٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٣٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦ ھێنراوە.
