سەرچاوەی مەلا مستەفا بارزانی ببینە

{{پپ}}
{{ئز}}
{{خاوێنکردن}}
{{نامەی ڕوونکردنەوە|مەلا مستەفا بارزانی|بارزانی (ڕوونکردنەوە)}}
{{کەسایەتی
| ناو = مەلا مستەفای بارزانی
| وێنە = Barzani1.jpg
| قەبارەی وێنە = 250px
| لێدوانی وێنە = وێنەیەکی مستەفا بارزانی بە گەنجی
| ناوی کاتی لەدایکبوون =
| شوێنی لەدایکبوون = [[بارزان]]، [[باشووری کوردستان]]
| ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٤ی ئازاری ١٩٠٣
| ڕێکەوتی مردن = {{ڕێکەوتی مردن و تەمەن|١٩٧٩|٣|١|١٩٠٣|٣|١٤|mf=y}}<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|last1=History of KDP |سەردێڕ=KDP |ناونیشان=http://www.kdp.se/ |وێبگە=www.kdp.se |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئەیلوولی ٢٠١٨ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180910183327/http://www.kdp.se/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی ئەیلوولی ٢٠١٨ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref>
| شوێنی مردن = [[واشنتۆن دی سی]]، [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]]
| ھۆکاری مردن = [[شێرپەنجەی سی]]
| شوێنی دۆزینەوەی تەرم =
| شوێنی گۆڕ =بارزان
| نیشتەجێ =کوردستان
| نەتەوە = [[کورد]]
| ناوەکانی تر =
| نەژاد =
| شارومەندێتی =
| ڕادەی خوێندەواری =
| دایەن =
| پیشە = سەرۆکی پێشووی حیزبی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]]
| ساڵانی چالاکی = ١٩٢٨–١٩٧٥
| خاوەنکار =
| شار =بارزان
| مووچە =
| دارایی =
| باڵا =
| کێش =
| ناسراو بەھۆی =
| سەرناو =
| وادە =
| پێشوو =
| جێگر =
| حیزب = [[پارتی دیموکراتی کوردستان]]
| بەرامبەرەکان =
| ئایین = ئیسلام
| ھاوسەر = [[مەحبووبە بارزانی]]{{ھێڵی نوێ}}[[حەفسە بارزانی]]{{ھێڵی نوێ}}[[حەمایل زێباری]]<ref name="ئافتاب ۱">[https://aftabnews.ir/fa/news/131484/ ئافتاب نیووز: ''دایکی مەسعوود بارزانی و خوشکی ھۆشیار زێباری کۆچی دوایی کرد'' (بە فارسی)، نووسراو لە ٢٧ی تەممووزی ٢٠١١؛] بازدید در ٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١.</ref>
| یار =
| منداڵەکان = '''لە مەحبووبە بارزانی:'''{{ھێڵی نوێ}}عوبەیدوڵڵا، لوقمان، سابر، ئیقلیمە، جوھەیدا، فەوزیە{{ھێڵی نوێ}}'''لە حەفسە بارزانی:'''{{ھێڵی نوێ}}[[ئیدریس بارزانی|ئیدریس]]، کومەیلی، زەکییە{{ھێڵی نوێ}}'''لە حەمایل زێباری:'''{{ھێڵی نوێ}}[[مەسعوود بارزانی|مەسعوود]]، دڵشاد، نیھاد، سیداد، وەجی، خاتوون، لەیلا، ویژە{{ھێڵی نوێ}} <ref name="ئافتاب ۱">[https://aftabnews.ir/fa/news/131484/ ئافتاب نیووز: ''دایکی مەسعوود بارزانی و خوشکی ھۆشیار زێباری کۆچی دوایی کرد'' (بە فارسی)، نووسراو لە ٢٧ی تەممووزی ٢٠١١؛] بازدید در ٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١.</ref>
| دایک و باوک =محەممەد عەبدولسەلام بارزانی
| خزمەکان = [[بنەماڵەی بارزانی]]
| پەیوەندییەکان =
| خەڵاتەکان =
|واژوو =
| ماڵپەڕ =
| پەراوێزەکان =
|ناوی تەواو=مستەفا محمد عبدالسلامی بارزانی}}

'''مستەفا شێخ محەممەد بارزانی''' ناسراو بە '''مستەفا بارزانی'''{{تێبینی|ھەروەھا '''مەلا مستەفا'''}} (١٤ی ئازاری ١٩٠٣ لە [[بارزان]] – ١ی ئازاری ١٩٧٩ لە [[واشینگتن دی سی]]) شۆڕشگێڕ و سیاسەتوانێکی [[کورد]] بوو. ڕۆڵی لە [[کۆماری مەھاباد]] ھەبوو و لە ساڵی ١٩٤٦ەوە ڕێبەری [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] بوو. لە ١٩٦١ [[شۆڕشی ئەیلوول]]ی دژ بە [[حکوومەتی ناوەندی]]ی ئەو کاتەی [[عێراق]] دەست پێ کرد و لە ١٩٧٥ شۆڕشەکە تێک شکا. لە ساڵی ١٩٧٩ لە [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] لە تەمەنی ٧٥ ساڵیدا، بە شێرپەنجە کۆچی دوایی کرد.

== ژیانی لاوێتی و یارمەتیدانی براکانی ==
شێخ عەبدولسەلام باپیری مستەفا بارزانی لە ١٨٧٢ دا مردووە و کوڕەکەی بە ناوی شێخ محەممەد بووە بە سەرۆکی ھۆزی بارزان. مستەفا بارزانی پێنجەمین و دوایین کوڕی شێخ محەممەد لە ڕێکەوتی ١٤ی ئازاری ١٩٠٣دا لە گوندی [[بارزان]] لە دایک بووە. ساڵی ١٩٠٤ باوکی مستەفا مردووە و برا گەورەکەی، [[شێخ عەبدولسەلام بارزانی|عەبدولسەلام]] بووەتە سەرۆکی ھۆز، مەلا سێ ساڵ بووە ھێزەکانی تورک پەلاماری خێلەکانی کوردیان داوە و [[شێخ عەبدولسەلام بارزانی|عەبدولسەلامی]] برای بەدیل دەگرن و مەلا مستەفا و دایکیشی ڕەوانەدەکەن بۆ بەندیخانە ماوەی نۆ مانگ لەو بەندیخانەیە ژیان دەگوزەرێنن بزووتنەوەشۆڕش گێڕانەکەی لە١٩٤٣وەدەستپێدەکات، دووا بەدووای خۆبەدەستەوەدانی [[ئەحمەد بارزانی|شێخ ئەحمەدی]] برای، ئەو سەر لەنوێ تێھڵچووە، میری ئێراقی بڕیاری دوور خستنەوەی بۆ ئێران دا. لەشوباتی ساڵی ١٩٤٥دا دێتەبەغدا میری بەداواکارییەکەی ڕازی دەبێت، کەبگەڕێتەوەناوچەکەی خۆی و چەکەکان کۆبکاتەوە؛ بەڵام کەوتەسەردان و گەڕان لەناو گوندەکان و ھاندانی خەڵک بۆ شۆڕش نانەوە. لەشوباتی ١٩٤٥دا ھێزێکی سوپاییان ناردەسەری، بۆ ناوچەی زێبار و بارزانیان ڕەتاند، ناچاریانکرد لەتشرینی یەکەمی ئەوساڵەدا لەگەڵ شێخ ئەحمەدی برای پەنا بەرنەبەر سنووری ئێران، پاش تێکچوونی کۆمارەکە شێخ ئەحمەد دەگەڕێتەوە ئێراق؛ بەڵام مستەفا بەخۆی و دوو ھەزار لایەنگرانی بەرەوو مەھاباد دەڕوات.

== کۆماری مەھاباد و دامەزرانی پارتی دیموکراتی کوردستان ==
لە زستانی ١٩٤٦ لە کۆماری مەھاباد، مەلا مستەفا بارزانی، [[ھەمزە عەبدوڵڵا]]، میر حاج احمد، [[نوری ئەحمەد]]، [[مستەفا خوشناو]]، [[محەممەد مەحموود قودسی]]، [[خەیروڵڵا عەبدولکەریم]]، [[عیزەت عەبدولعەزیز]]، پەیرەو و پرۆگروامی پارتیان دانا، بۆ ھەمان مەبەست ھمزە عبداللە یان ناردە کوردستانی باشوور کە سێ ڕاسپاردەی پێ بوون:
# دەستکاری لە پەیرەو و پرۆگرامی نەکرێت کە لە مھاباد دارێژراوە.
# حزبە کوردستانییەکان بە گژ حکوومەتی ناوەندیدا نەچن تا خۆیان جێگر دەکەن.
# شێخ لەتیف و کاکە زیاد بکرێنە جێگری یەکەم و دووەم.
بریاری سێھەم بوو بەھۆی ناکۆکی و ئەم ناکۆکییەش بوو بەھۆی ئینشقاق، بۆیە ێالح حیدرو نافع یونس چوونە ناو شۆڕش، ھمزە عبداللەش لەگەڵ حزبی ڕزگاری کۆبووەو بریاریان دا بێنە ناو پارتی، ڕزگاری و شۆڕش سەرەتای ئاب کۆنگرەیان بەست و خۆیان ھەڵوەشاندەوە.

لە ١٦ی ئابی ١٩٤٦ لە بەغدا بە ئامادەبوونی ٧٠ ئەندام کونگرەی یەکەم بەسترا، مستەفا بارزانی کرا بە سەرۆکی حیزب لەو کۆنگرەیەدا، ھەر لە ساڵی ١٩٤٦ ڕووخانی کۆماری مھاباد کاریگەری سلبی لەسەر کوردستانی عێراق کرد بوو، بارزانی لە ١٣ی ئایاری ١٩٤٧ بەرەو [[یەکێتیی سۆڤیەت]] کاروانەکەی بەڕێخست و لە ١٨ی حوزەیرانی ١٩٤٧ گەیشتە سۆڤیەت، دوایش لە ٦ی تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٥٨
واتا دوای ١٢ ساڵ ژیان لە [[یەکێتیی سۆڤیەت]] مەلا مستەفا گەڕایەوە باشووری کوردستان، ئینجا دوای ماوەیک بەسەرپەرشتی مستەفا بارزانی کۆنگرەی چوارەمی پارتی دیموکراتی کوردستان بەسترا و دووبارە مەستەفا بارزانی کرایەوە بە سەرۆکی حیزبی پارتی دیموکراتی کوردستان لە باشوور تا کۆنگرەی پێنجەم دووبار ئەم ھەڵبژێردرایەوە بە سەرۆک حیزب تا کۆنگرەی شەشەم لە ساڵی ١٩٦٤ بەسترا، لە ئازار ١٩٦٣ بارزانی کونگرەیەکی نەتەوەیی لە کۆیە بەست، کە سەرکردایەتی حزب و بەرپرسانی پێشمەرگە و کەسایەتی کۆمەڵایەتی و عەشائری بەشداریان تێدا کردوو و بارزانی داوای حوکمی ژاتی دەکرد بۆ ھەمان مەبەست وەفدێکی بە سەرۆکایەتی جەلال تالەبانی و ئەندامییەتی ێالح یوسفی محمود محەممەد، حسین خانەقا، حمد محەممەد، حبیب محەممەد کریم، عەگید ێدیق، شاخەوان نامق، بابەکر ڕەسول، مستەفا عزیز، کە بۆ وتوێژ چوونە بەغدا، پاشان حکوومەتی لامەرکەزی لە جیاتی حوکمی زاتی ڕاگەیەندرا، وەفدی کوردیش بە ھیلیکوپتەر لە بەغداوە گوازرانەوە کەرکووک لەوێش گیران، دوایی لە ساڵی ١٩٦٤ دووبارە کۆنگرە ئەنجام دراو بۆ جارێکی تریش مەلا مستەفا کرایەوە بەسەرۆک حیزب و لەکۆنگرەی ساڵی ١٩٦٦یش واتە کۆنگرەی حەوتەم دووبارە مەلا بووەوە سەرۆک حیزب دوایی لە ساڵی ١٩٧٠ کۆنگرەی ھەشتەم بەسترا و بارزانی بە کۆی دەنگ بە سەرۆکی پارتی ھەڵبژێردراوە لە ٢٩ی ئەلیلولیش لە پلانێکدا بارزانی ڕزگاری بوو لە مەرگ کە بۆ تیرۆرکردنی ئیدریس بارزانی داڕیژرابوو لە جیگای ئەم حەمید ڕێکەوتی بریندار بوو، لە ئازاری ١٩٧٥ شۆڕش تووشی نسکۆ بوو بەھۆی ڕێکەوتنامەی جزائیرلە نێوان شای ئێران و ڕژێمی بەعسی عێراقی بۆیە پارتی لە ساڵی ١٩٦٧ کۆنگرەیەکی تری بەست کە کۆنگرەی ژمارە نۆیەم بوو لە بەرلین ساز کرا لەم کۆنگرەیە بڕیاری درێژە دان بە شۆڕش، ئینجا لە ساڵی ١٩٧٩ کۆنگرەی نۆیەم بەسترا ئەندامانی پارتی لە ئەنجامدانی کۆنگرە دوودڵ بوون و بەھۆی مردنی مەلا مستەفا و دوای ئەمەش لەھەمان ساڵ شۆڕشی ئیسلامی ئێران سەرکەوتنی بەدەست ھێنا و ڕژێمی شایەتی ڕووخێنرا و ئەندامانی پارتی دوودڵ بوونەوە لە پشگیرکردنی ئەم شۆڕشە بەڵام دوای دوودڵ بوون لەم دوو خاڵە ھەر کۆنگرەیان بەستاو [[مەسعوود بارزانی]] کوڕی مەلا مستەفا بووە سەرۆکی حیزب.

== ژیان لە یەکێتیی سۆڤیەت ==
[[پەڕگە:Mustafa Barzani in Mahabad establishing Kurdish government.jpg|250px|وێنۆک|چەند سەرکردەیەکی سەربازی کۆماری مەھاباد- مستەفا بارزانی لە پێشەوە و لە ناوەڕاستدایە.]]

لەکاتێکدا [[قازی محەممەد]] لەپازدەی کانوونی یەکەمی ١٩٤٥ دا دامەزراندنی فەرمانڕەواێکی نەتەوەیی کوردی بەیارمەتی یەکێتی سۆڤێت ڕاگەیاند، ھاوسنوور بوو لەگەڵ فەرمانڕەوایی ئازربایجان، ئەوەی لەتەورێز پێکھاتبوو.
کاتێ دەسەڵاتدارانی ئێران لە ١٩٤٦دا کۆماری مەھابادی لەناوبرد، مەلا مستەفا و جەنگاوەرانی پەنایان بردەبەر یەکێتیی سۆڤیتی، دوازدەساڵیان لێ بەسەربرد.
لەسەرەتاوە مەلا مستەفا لەئازربایجان و ئۆزبکستان نیشتەجێ بوو، پاشان بۆ مۆسکۆ گواسترایەوە، زمانی ڕوسی و ھونەرکایەکانی سەربازی و زانیاری ئابووری خوێندووە، لە ٢٦ی تشرینی یەکەمی ١٩٥٨دا گەڕایەوەئێراق.
لەکاتی گەڕانەوەی بۆ ئێراق سەروەری و ڕێزو نەوازشێکی زۆری لێنرا، بەڵام کەگەڕایەوەناوچەکەی خۆی لەئەیلوولی ١٩٦١ دا شۆڕشی دژی دەسەڵاتدارانی بەغدا ڕاگەیاند، لەبەگژداچوونی دژی دەسەڵاتداران ئێراق ھەتا ١١ی ئازاری ساڵی ١٩٧٠ بەردەوام بوو.

== پاش شۆڕش ==
لە ساڵی ١٩٧٦دا بە مەبەستی چارەسەرکردنی نەخۆشییەکەی بەرەو واشنتۆنی پایتەختی [[وڵاتە یەکگرتووەکان]] بەڕێکەوت و لە ١ی ئازاری ١٩٧٩دا بەھۆی [[شێرپەنجە]] لەوێ کۆتایی بە ژیانی دێت. لە ٥ی ئازاری ١٩٧٩دا تەرمەکەی لەسەر وەسیەتی خۆی لە شاری [[شنۆ]] لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] ئەسپەردە کرا. لە ٦ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٣ پاش ئازادبوونی بەشێکی [[باشووری کوردستان]] لەگەڵ تەرمی ئیدریسی کوڕی بە پێشوازی خەڵکەوە لە گوندی [[بارزان]] نێژرایەوە.

== پێشانگا ==
<gallery>
پەڕگە:Mustafa Barzani.jpg|بارزانی بە جلوبەرگی سەربازییەوە
پەڕگە:Qazi-barzani1.JPG|[[قازی محەمەد]] و بارزانی
پەڕگە:Mustafa Barzani as Military commander in Mahabad in 1947.jpg|مستەفا بارزانی لە شاری [[مەھاباد]] وەک سەرکردەیەکی سەربازی [[کۆماری مەھاباد]] لە ساڵی ١٩٤٧
پەڕگە:Grab Barzani.jpg|گۆڕەکانی مەلا مستەفا و ئیدریس بارزانی لە بارزاندا
پەڕگە:Kurdish leader Mustafa Barzani with Egyptian leader Jamal Abdulnasir.jpg|مستەفا بارزانی لەگەڵ [[جەمال عەبدولناسڕ]] سەرۆکی وڵاتی [[میسر]]
پەڕگە:Mustafa Barzani in 1958.jpg|مستەفا بارزانی لە ساڵی ١٩٥٨
پەڕگە:Mustafa Barzani in Baghdad in 1959.jpg|مستەفا بارزانی لە شاری [[بەغدا]] لە ساڵی ١٩٥٩ 
</gallery>

== تێبینییەکان ==
{{تێبینییەکان}}

== ئەمانەش ببینە ==
* [[بارزانی (نازناو)]]
* [[بارزانیزم]]

== سەرچاوەکان ==
{{سەرچاوەکان}}
* https://web.archive.org/web/20131014055852/http://www.doxata.com/moxtara/4819.html
* [https://web.archive.org/web/20160304134229/http://www.kurdipedia.org/default.aspx?lng=1&q=مەلا_مستەفا_بارزانی مەلا مستەفای بارزان ، کوردیپێدیا]
* [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/54556/Mustafa-al-Barzani ئینسکلۆپیدیای بریتانیکا]

{{بنەماڵەی مستەفا بارزانی}}
{{کۆماری کوردستان}}

{{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|کوردستان|عێراق|ئێران}}
{{پۆلی کۆمنز|Mustafa Barzani}}

[[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]]
[[پۆل:شۆڕشگێڕە کوردەکان]]
[[پۆل:بنەماڵەی بارزانی]]
[[پۆل:مردووانی ١٩٧٩]]
[[پۆل:کورد]]
[[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٠٣]]
[[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]]
[[پۆل:سیاسییەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان]]
[[پۆل:خەڵکی بارزان]]
[[پۆل:مردنەکان بەھۆی شێرپەنجەی سییەکان]]
[[پۆل:موسڵمانە سوننەکانی عێراق]]